Elman Cıvıroğlu - İbranice ve Ortak Türk Dili
25.10.23

Bilindiği üzere,Yahudilerin ulusal dili olan İbranice’nin tarihi Milat öncelerinden başladığı kabul görmektedir. Ancak 16 yüzyıl kadar süren uzun zaman diliminde İbranice’nin  konuşulan dil varlığı  ortadan kalkmış, bu özelliğinin “üstü çizilmişti”. Başka deyişle, bu uzun süre içinde Yahudiler İbranice konuşamaz oldular. Ortak Türk Dili meselesiğle ilgili olarak, İbranice’nin tarihsel yolculuğu konusuna şöyle bir değineyim istedim. Çünkü  burada ders alınacak bir şeyler vardır.

Yüzyılları kapsayan Yahudi diasporasının başladığı tarih. Tarih bilimine göre MÖ 6. Yüzyılın ilk yarısında Babilliler tarafından Yahudi devletinin yenilgiye uğratılarak Yahudilerin Babile sürülmesiyle başlamıştır. Yüzyılın ikinci yarısında Yahudilerin sürgün dönemi sona erse de, MS 66-136 yılları arasında Yahudi-Roma savaşları sonucunda kesin zafer kazanan Roma Yahudi devletini ortadan kaldırdı ve Yahudiler dünyanın çeşitli bölgelerine zorunlu göçe uğratıldı.

Yahudiler zorunlu olarak göç ettirildikleri bölgelerde yüzyıllar boyunca yaşamlarını sürdürdüler. Onlar  dünyanın dört bir yanındaki bölgelerde bu uzun yaşam sürecinde hakim yerli dilleri konuştular. Bunların yanı sıra geliştirdikleri, ürettikleri lehçeleri, yeni dil kollarını da kullandılar. İbranice konuşulan dil olarak ortadan kalktı ve sadece din dili olarak varlığını sürdürebildi. Yahudilerin dünyaya dağıldıktan sonra yüzyıllar boyunca konuştukları dilleri şöyle özetleyip sıralayabiliriz: Aramice (MÖ 6. yüzyılda Babil sürgünü döneminde), Koine (MÖ IV-I yy’da Helenistik dönemde Yunanca’nın bir lehçesi), Ladino (15. yüzyıl İspanyolcası), Yidiş (Alman -Yahudi dili), Yahudi Arapçası, Yahudi Berbercesi, Rusça, Persçe, Gruzinik (Gürcü Yahudilerinin konuştuğu dil), Kırımçakça (Kırım Türkçesinin bir ağzı). Yahudi Malayalamı (Malayalama-Dravid dillerinden biri).

Görüldüğü gibi; Yahudilerin uzun zaman diliminde konuştukları bu diller köken ve yapı  bakımından değişik diller olarak bilinmektedir. Örneğin, Almanca, İspanyolca, Yunanca, Rusça, Persçe köken bakımından Hint-Avrupa dil ailesine, yapı bakımından da çekimli dillere mensuptur. Aramice, İbranice, Arapça ise yapı  bakımından çekimli diller olmasına karşın, kökence Sami diller ailesine  girerler. Gruzinik, Güney Kafkas diller ailesine aittir (bu dilde kimi Aramice, İbranice kelimeler bulunsa da). Kırımçakça  ise bellidir. Malayalam Dravid dillerindedir. Dravid  dilleri  bağımsız bir dil  ailesi oluşturduğunu dil bilimcilerce ileri sürülmektedir. Berberice Afro-Asyatik dil ailesine aittir.

Yahudi milliyetçiliği olan Siyonizmin 19. yüzyılda ortaya çıkmasıyla birlikte İbraninice, Modern İbranice olarak yeniden canlandırıldı, ayağa kaldırıldı ve konuşulan dil haline getirildi. İbranice 1948’de kurulan İsrail  devletinde resmi dil olarak ilan edildi ve ikinci resmi dil Arapça ise 2018’de kaldırıldı. Bugün İbranice İsrailin tek resmi dilidir.

Yukarıda belirtildiği gibi, Yahudiler yüzyıllarca konuşma ve yazı dili olarak değişik, farklı dilleri kullanmışlardır. Türkler ise uzun  tarihsel süreçler içinde tek Türkçeden, Ana Türkçe’den türemiş Türk Dili kollarını (lehçelerini) konuşmuş ve konuşmaktalar. Tarihsel koşullardan, ortamlardan ileri gelerek sonraki gelişmelerde ortaya çıkan Türk yazı dilleri kaynağının Eski Türkçe’ye, eski devredeki tek yazı diline dayandığı dilbilimcilerce su götürmez gerçeklik olarak kanıtlanmıştır. Özetle, bu anlatılanlar ve burada işaret edilmeyen  bir çok ortak özellikler, yakınlıklar Ortak Türkçe’nin (yazı ve konuşma) oluşumuna kolaylıklar sağlayacağı kuşkusuzdur.

Bugün Türklüğün ortak dilinin oluşturulması sürecinde aydınların çalışmaları, etkinlikleri  büyük önem  taşır ve kesin bir rol oynayacakları açıktır. Örneğin, İbranice’nin ayağa kaldırılmasına, yeniden canlandırılmasına Yahudi aydını Eliezer Ben Yehuda’nın (1958-1922) katkıları yaratıcı olmuştur. Modern  İbranice onun adıyla ilgilidir. Onun oğlu, gazeteci ve Siyonist eylemci İtamar Ben Avi (1882-1943) ise ana dili İbranice olan ilk kişi olarak  bilinmektedir. Bugünler ise ana dili İbranice olan Yahudilerin sayısı  milyonlarcadır.

Bu çalkantılı dünyada karşımızda yaşamsal önem taşıyan meselelerden biri, yarınlardaki diriliği, bekanı çağrıştıran Türkçe  ortak yazı dilini - Ortak Türk Dili’ni oluşturmak meselesi durmaktadır. Bunun için uygun koşullar olgunlaşmıştır.

Yeter ki Türklük bilinciyle yoğrulmuş, sağduyulu irade, iç ve dış sinsiliklere ödün vermeyen bir irade sergilensin, gayretler gerçekleştirilsin. Bilindiği  gibi, Türkçe sorunu İsmail Gaspıralı’dan başlayarak  güncelliğini (kimi zamanlarda yavaşlasa da) korumuş, bu uğurda benim de desteklediğim görüşler dahil, birçok öneriler, projeler ileri sürülmüştür. Bugun gündem bu meseleye odaklandığı gibi gözükmektedir.

Ortak Türk Dili meselesinin çözümü Türk Devletleri ve toplulukları arasında genel bir bildirişim, iletişim aracına bağlıdır. Eski Sovyetler Birligi’nde Rus Dili uluslararası bildirişim  aracı rolünü  oynamaktaydı. Sovyetler Birligi’nin  dağılmasından sonra da, bağımsızlığını kazanmış devletlerde Rus Dili ağırlığını sürdürdü. Özellikle bağımsızlığına kavuşmuş Türk Devletleri arasında Rus Dili yine de bildirişim, anlaşma aracı rolunu oynamaktadır. Bu durum Türk Devlet ve topluluklarının  her yönden kavuşup bütünleşmesini önleyen acı engellerden biridir. Bugün Türk Devletlerinin çıkarları açısından bu durum utançvericidir. Neden coğrafiyası geniş olan Türkiye Türkçesi bu görevi yerine getirmesin?

Denildiği gibi, Rus Dili ve Türk Dili (Türkçe’nin kolları)  köken ve yapı bakımından, her yönden  farklılık taşırlar. Türk Devletlerinin resmi dilleri tarihsel süreçlerin doğurduğu etmenler sonucunda Türk Dili kollarının “bağımsız diller”e dönüştüğü ve dönüştürüldüğü dillerdir. Bu yüzden Türkiye Türkçesi Türk Devlet ve topluluklarınca kolaylıkla benimseneceği bir gerçektir. Doğrudur, bu doğrultuda yaygın olmayan  belirli bir ilerleme gözükse de  Türklüğün  çıkarlarını yeterince asla yanıtlamamaktadır. 

Türkiye Türkçesinin  Türk Devletleri ve halkları arasında bildirişim – iletişim, anlaşma aracı rolü hiç bir lehçe,  şive ve ağız için asla tehdit ortaya koymaz, kardeş Türk Dili kollarına karşı hoşgörülü bir kapsayıcılık, birleştiricilik ve bütünleştiricilik sergiler. Dil devrimleri sonuncu çetrefil ve ağdalı ifadelerden aranmış, özgün ve özleşmiş  özellikleriyle, söz varlığının zenginliğiyle  çekiciliğini katlamış olan bir Türkçedir. Ufuk açıcı nitelikli bu araç  Ortak Türkçe’nin  oluşumunu aydınlatır, gerçekleştirir. Son olarak, yazıyı altını çizerek şu sözle bitireyim: Ele alınan konu ve çözümü jeopolitik, sosyal-kültürel, bir sözle, yaşamsal boyutlara sahipdir; ulusal güvenliğimizin güvencesidir.


Not: Türkiye Türkçesinin Türk Dünyasında ortak anlaşma, iletişim aracı rolü konusuna ilk kez Sayfalar (Sehifeler, Bakü) gazeetesi 2004 yılı 7-14 Aralık (Dekabr) tarihli 22. sayısında  yayımlanmış olan “Ortak Edebi Dil” başlıklı  yazıda değinmişim.

Yenililklər
05.12.23
Dünya şöhrətli rumın şairəsi Ana Blandiana Bakıya gələcək
05.12.23
Kənan Hacının hekayəsi - Cin qapını bağlayır
05.12.23
Elçin Hüseynbəylinin hekayəsi - Dərs
05.12.23
Yevgeni Rezniçenko - Çağdaş rus poeziyası
30.11.23
Anar Məcidzadə - Canına dərd düşsün, ayrılıq salan
29.11.23
Həmin işıqlı günlər - Cavid Zeynallının yeni hekayəsi
29.11.23
Musiqili Teatr dekabr repertuarını təqdim edib
29.11.23
Pyes müsabiqəsi qaliblərinə mükafatlar təqdim olunub
29.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fonduna yeni prezident təyin olunub
28.11.23
Xuana İnes de la Krus - Günah keçisi kimi görürsünüz qadını
28.11.23
Mahir N. Qarayevdən iki şeir
23.11.23
Fəxri Uğurlu - Uzaqda təkbaşına dolaşan qəhrəmanlar
22.11.23
Kanadada “Yeddi gözəl” musiqi qrupunun konserti keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseyn XIV İstanbul Beynəlxalq Ədəbiyyat və Şeir Festivalında iştirak edir
22.11.23
Bakıda Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelər Forumu keçiriləcək
22.11.23
Vaqif Sultanlının “İnsan dənizi” və “Ölüm yuxusu” romanları İngiltərədə yayımlanıb
22.11.23
Elnarə Qaragözova - Ali diqqət və rəğbətin dəyişməz ünvanı: Yusif Səmədoğlu
22.11.23
"Nobel mükafatına aparan yolun dərsləri: mif, reallıqlar, uğurlar və çağırışlar" beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseynlə kürdəmirli oxucuların görüşü olub
06.11.23
"Mədəni diplomatiya vasitəsilə əlaqələr quraraq müxtəlif sivilizasiyaları bir araya gətirdik"
04.11.23
Astanada “Yıldız Sarayı Foto Kolleksiyasında XIX Əsr Türk Dünyasının Mədəni İrsi” adlı sərgi təşkil olunub
04.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və Türk Akademiyasının rəhbərliyi Qazaxıstanın Xarici İşlər naziri ilə görüşüb
01.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Bern şəhərində qədim türk yazılarına həsr olunmuş sərgi açıb
31.10.23
Türkiyə Respublikasının 100 illiyi İsveçrənin Bern şəhərində qeyd olunub
27.10.23
“Netflix” “The Crown” serialının son sezonunun ilk treylerini yayımlayıb
27.10.23
Özbəkistanda Yusif Vəzir Çəmənzəminli adına Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatı Mərkəzi açılıb
27.10.23
Bədirxan Əhmədli - Akademik Kamal Talıbzadənin portret cizgiləri üzərinə
27.10.23
Türkiyədə XX əsr Cənubi Azərbaycanda ədəbi prosesin önündə gedən şəxsiyyətlərdən bəhs edən kitab çap olunub
27.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Haaqada yubiley tədbirləri keçirib
26.10.23
Varşavada “Polşa və Türk Dünyası” mövzusunda konfrans keçirilib
25.10.23
Elman Cıvıroğlu - İbranice ve Ortak Türk Dili
25.10.23
İstanbulda görkəmli xanəndə Məşədi Məhəmməd Fərzəliyev haqqında kitabın təqdimatı olub
25.10.23
“Ulduz” jurnalının 650-ci yubiley nömrəsi işıq üzü görüb
25.10.23
Yazıçı-tərcüməçi Nəriman Əbdülrəhmanlı Qazaxıstanın “Dostluq” ordeni ilə təltif olunub
25.10.23
Osip Mandelştamın yaradıcılığına həsr olunmuş poeziya gecəsi keçirilib
25.10.23
Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin yaradılmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
20.10.23
Qars Kafkas Universitetində “Heydər Əliyev və Türkiyə” adlı multidisiplinar beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
19.10.23
Elman Cıvıroğlu - Xudu Məmmədov və Ziya Gökalp
19.10.23
Akademik Kamal Talıbzadənin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi sessiya keçirilib
16.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Qazax-Türk Universiteti arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.