Kənan Hacı - Ədəbi tənqidin ətaləti
03.05.23

Bir neçə il bundan öncə Xalq yazıçısı Elçin “Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?” adlı geniş məqalə ilə çıxış etdi. Məqalə Azərbaycan ədəbi tənqidinin bugünkü vəziyyətinə nəzər salır, ədəbi prosesin problemlərinə toxunur. Yadımdadır, üç-dörd il bundan öncə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Natavan klubunda Elçin müəllim “Müasir tənqid və ədəbi proses” mövzusunda geniş məruzə ilə çıxış etdi. Yazıçı və ədəbiyyatşünasların iştirak etdiyi həmin tədbirdə məruzədə göstərilən problemlər ətrafında əhatəli müzakirələr oldu. 

Elçin müəllimin həmin yazısı ədəbi tənqidlə bağlı SOS siqnalı idi. Amma ötən bu neçə il ərzində vəziyyət yaxşılığa doğru zərrə qədər dəyişməyib. Elçin müəllimin yazısına nəzər salaq: “Söz azadlığı” bir tərəfdən böyük ədəbiyyatın yaranmasını tam şəkildə istedadın öhdəsinə buraxırsa, o biri tərəfdən də tənqidimizin həmin istedadı (şairi, nasiri, dramaturqu) axtarmasını və tapıb ədəbi prosesə gətirməsini tələb edir, ancaq biz bunu görürükmü? Təəssüf ki, yox və bu baxımdan tənqidimizdə açıq-aydın bir ətalət, inertlik nəzərə çarpır. 

Bu inertlik nəinki cavan istedadları axtarmağa, əgər yoxdursa, belə bir vəziyyətin səbəbini göstərməyə, nəzəri izahı ilə çıxış etməyə imkan vermir, hətta artıq öz bədii sözünü demiş, ədəbiyyatda özünü təsdiq etmiş ayrı-ayrı yazıçıları da layiqincə qiymətləndirməyi bacarmır”. 
Zahirən belə təəssürat yarana bilər ki, müasir dövrün ədəbiyyatı yaranmır. Halbuki, son iyirmi ilin ədəbi təsərrüfatına nəzər saldıqda kifayət qədər samballı, yüksək bədii dəyərə malik roman və povestlərin, hekayələrin, şeirlərin yarandığını görərik. Son dövrlər ədəbiyyatımızda yetərincə istedadlı imzalar yetişib. Adlar çəkəsi olsaq, uzun bir siyahı alınar. Məsələn, yazıçı Azər Qismətin “Çuğullar” və “İlbizlər” romanları mövzu və üslub baxımdan, bədii-estetik parametrlərilə ədəbiyyatımızda bir yenilikdir. Müəllifin “təhkiyeyi-kəlam”ındakı orijinallıq, psixoloji dərinlik, obrazların daxili aləminə nüfuz etmək bacarığı heyrətamizdir. Xanəmir Telmanoğlunun “Maqlar” romanı ciddi ədəbi hadisəyə çevriləsi əsərdir. Yeri gəlmişkən, Xanəmir ədəbiyyata yeni stilistika gətirmiş qələm sahiblərindəndir. Yaxud, Həmid Herisçinin “Solaxay” romanı metafizik qatı olan romandır və təhlil üçün geniş imkanlar açan bir əsərdir. Orxan Fikrətoğlunun “Ölü mətn”, Murad Köhnəqalanın “Bulud pinəçisi”, Qurban Yaquboğlunun “Mən yoxam” romanları modern nəsrimizin ən yaxşı örnəklərindəndir. İlqar Fəhminin “Gürgan şərabı”, Səxavət Sahilin “İsanın qadını”, Sadıq Qarayevin “Sahilsiz təzadlar” romanları, eləcə də yuxarıda adını sadaladığım əsərlər ədəbi tənqidin diqqətindən kənarda qaldı.Tarixi romanlar müəllifi Nəriman Əbdülrəhmanlının yaradıcılığı qəribə və laübalı bir səssizliklə qarşılanır. Halbuki, Nəriman Əbdülrəhmanlı müstəqillik dövrü ədəbiyyatımızın yetirdiyi ən parlaq yazıçılardandır. Eləcə də Əlabbas, Aslan Quliyev... Bəs onda ədəbi tənqidin funksiyası nədən ibarətdir? Hanı bu əsərlərə tənqidçi münasibəti? Niyə bu və digər istedad məhsulu olan romanlar təhlilə cəlb olunmur, ədəbi prosesin faktına çevrilmir? Yaxud bu əsərlərin güclü və zəif tərəfləri göstərilmir? Konseptual təhlil demək olar ki, yoxdur. Tənqid bu romanlarla bağlı nəzəri-estetik miqyası özündə əks etdiribmi? Təəssüf ki, bu suala müsbət cavab vermək mümkün deyil. 

Bu günlərdə Xalq yazıçı Anar tənqidçi Vaqif Yusifli haqqında yazdığı yazıda belə bir fikir səsləndirmişdi ki, bu peşənin adı nə tənqidçi, nə tərifçi olmamalıdır, təhlilçi daha doğru və düzgün təyinatdır. Bu gün ədəbi proses təhlil kasadlığından korluq çəkir. Sovet dönəmində uğur qazanmış yazıçılarımız bu uğura görə həm də ədəbi tənqidçilərimizə borcludurlar. Mehdi Hüseyn tənqidi, Məmməd Cəfər tənqidi, Məmməd Arif tənqidi, Yaşar Qarayev tənqidi deyilən anlayışlar yaranmışdı. Və bu tənqidçilərin ədəbi prosesə, eyni zamanda yazıçıların sənətkarlıq baxımından yetişməsinə, formalaşmasına çox ciddi, müsbət mənada təsiri hiss olunurdu. Həmin yazılar günlərlə ədəbi kuluarlarda müzakirə olunurdu. Bu gün həmin qızğın müzakirələr, ədəbi diskussiyalar yox dərəcəsindədir. Kitab təqdimatlarında əksər hallarda kitabı oxumayan ya da səthi oxuyan adamlar danışır, əsərlər müzakirə olunmur. Azərbaycan Yaradıcılıq Fondunda ədəbi tənqidçilərin iştirakı ilə bir neçə əsərin müzakirəsi keçirilsə də təəssüf ki, bu da davamlı olmadı. “Ulduz” jurnalı da qısa müddət kitab müzakirələri keçirdi, bu layihə də yarımçıq qaldı. 

Ədəbi tənqidçilərimizdən Cavanşir Yusiflinin, Elnarə Akimovanın gənc ədəbi nəslin nümayəndələri haqqında silsilə tənqidi yazıları müəyyən qədər boşluğu doldurur. Azər Turanın gənc şairlərdən Şəhriyar del Gerani və Ümid Nəccari haqqında ürək genişliyi ilə yazdığı yazılar da onların imzasını daha geniş sferaya təqdim etdi. Düşünürəm ki, o yazılar gənclərin də yaradıcılığına müsbət enerji verdi. Mən Xalq yazıçısı Kamal Abdullanın Qan Turalı və Mirmehdi Ağaoğlunun romanları haqqında yazılarını xatırlayıram. Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlının gənc imzalar haqqında təqdimat xarakterli (mənfi və müsbət tərəflərini göstərən) yazıları heç şübhəsiz ki, onların da yaradıcılığına müsbət mənada təsir göstərəcək. Onlarda güvən hissini, özünəinamı artıracaq. 

Amma nədənsə ədəbi tənqid bu və digər istedadlı imzaları ədəbi prosesə təqdim etmir və ya etmək istəmir. 

Elçin “ətalət və inertlik” deyəndə məhz bunu nəzərdə tutur. 

Yenililklər
06.06.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu II Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalında təmsil olunur
06.06.23
Günay Əfəndiyeva 21-ci Alanya Beynəlxalq Turizm və İncəsənət Festivalında iştirak edib
06.06.23
Vüqar Əhməd - Ədəbiyyatşünaslığımızın parlaq siması - Şirindil Alışanlı
01.06.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu və Polşadakı Səfirliyimiz Varşava Beynəlxalq Kitab Sərgisində təmsil olunub
31.05.23
XI ANAİB Kitab Sərgisi keçiriləcək
31.05.23
Günay Əfəndiyeva Macarıstanın Xarici İşlər və Ticarət Nazirliyinin dövlət katibi ilə görüşüb
28.05.23
Gülşən Behbud - Sözü yaşayan və sözüylə yaşadan xanım
28.05.23
Hökumə Billuri (Həkimə İbrahim qızı Billuri) “Xalq Əmanəti” layihəsinin 23-cü nəşrində
26.05.23
Macarıstanda Xurşidbanu Natəvana həsr olunmuş “Şuşanın tək incisi” filmi nümayiş olunub
25.05.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Oşda VII Beynəlxalq "Dünya xalqlarının dastanları" Festivalının əsas təşkilatçılarındanbiri olub
25.05.23
Xalq yazıçısı Elçinin 80 illik yubileyi münasibətilə elmi sessiya keçirilib
19.05.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Macarıstan arasında əməkdaşlıq genişlənir
18.05.23
AMEA-da Mir Cəlalın 115 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi sessiya keçirilib
17.05.23
Azad Qaradərəli - Avdının şairliyi
11.05.23
Özbəkistanın Mədəniyyət və turizm naziri Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunu ziyarət edib
10.05.23
I Naxçıvan Kitab Sərgisinin proqramı məlum oldu
10.05.23
İçərişəhərdə Milli Kitab Sərgisi keçiriləcək
08.05.23
Günay Əfəndiyeva Qazaxıstanda TÜRKSOY-un 30 illiyinə həsr olunmuş tədbirdə iştirak edib
05.05.23
Qazaxıstanda Heydər Əliyevin 100 illiyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
04.05.23
Məmməd Orucun "Naməlum Fikrət Qoca" adlı kitabının təqdimatı keçirilib
04.05.23
Günay Əfəndiyeva Qazaxıstanın Mədəniyyət və idman naziri Asxat Oralovla görüşüb
03.05.23
“Həsən Seyidbəyli həyatı və nəsr yaradıcılığı” kitabı işıq üzü görüb
03.05.23
Kənan Hacı - Ədəbi tənqidin ətaləti
01.05.23
Azad Qaradərəli - Yazıçı Məqsəd Nurun rəssamlığı
01.05.23
Günay Əfəndiyeva: “Şübhəsiz ki, Şuşanı geniş miqyasda tanıdarkən Türk qardaşlığının, birliyinin gücünü dünyaya bir daha sərgiləmiş oluruq”
01.05.23
“Heydər Əliyev Və Azərbaycanın Davamlı İnkişaf Strategiyası: Modernləşmədə Yeni Təmayüllər"adlı Beynəlxalq elmi simpozium keçirilib
28.04.23

"Ana tarla" nın premyerası oldu

18.04.23
ANAİB I Naxçıvan Kitab Sərgisi keçiriləcək
17.04.23
Daşkənddə Xurşidbanu Natəvanın özbək dilinə tərcümə olunmuş əsərlərinin təqdimatı baş tutub
17.04.23
“Şuşa günləri” çərçivəsində Daşkənd Dövlət Sənət və Mədəniyyət İnstitutunda konsert keçirlib
17.04.23

Yaddaşları oyadan kitab

14.04.23
Günay Əfəndiyeva Özbəkistan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm naziri ilə görüşüb
13.04.23
"Türkoloji etüdlər" kitabının təqdimatı olub
13.04.23
 “Azərbaycan teatrı–150: inkişaf perspektivləri” mövzusunda keçirilən Teatr Forumu başa çatıb
13.04.23
Bakıda tarix-memarlıq abidəsinə müdaxilə edilib
13.04.23
Özbəkistanda Şuşa Günlərinin rəsmi açılış mərasimi keçirilib
12.04.23
Anar Məcidzadə - Yaşamaq səninçün asan gəlməsin
06.04.23
Uşaq və tədris ədəbiyyatı ilə bağlı seminar keçiriləcək
06.04.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Özbəkistanda “Şuşa Günləri” keçirəcək
05.04.23
"Əmir Xosrov Dəhləvi” kitabı işıq üzü görüb
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.