Bədirxan Əhmədli - Şəms Təbrizi və onun mənalar dünyasının bədii dərki

03.03.23

Tanınmış yazıçı Nəriman Əbdülrəmanlının "Şəms" romanı bu günlərdə çapdan çıxıb; yazıçı əsəri "roman-qeybnamə" adlandırır. Adın doğurduğu assosiasiya özlüyündə Mövlana Cəlaləddin Ruminin təsəvvüf rəhbəri olan dostluqları barədə əfsanələr dolaşan şeyx Şəms Təbrizinin həyatını əks etdirir. Şəms Təbrizi və onun Cəlaləddin Rumi ilə dostluğu, ölümü barədə o qədər bir-birinə zidd əfsanə və rəvayətlər dolaşır ki, yazıçının bu əfsanələr burulğanında necə hərəkət edəcəyi və bu işin içindən necə çıxacağı maraq doğururdu. Əslində, Şəms Təbrizinin həyatı, ölümü və ölmündən sonra qəbrinin müxtəlif yerlərdə ziyarətə çevrilməsi də bunu deyir. Haqqında yazılan çoxsaylı əsərlər də böyük sufinin həyatının məhz bu qaranlıq məqamlarına işıq tutsa da, o əsərlərdə bu iki sufinin həyatı, dünyaya baxışı, dostluqları, taleləri barədə informasiyalar, rəvayətlərdəkindən uzağa getmir, necə deyərlər, bir-birini təkrarlayırdı. Nərimanın "Şəms" romanı isə bu tendensiyadan kənara çıxır və yeni bir tendensiyanın əsasını qoyur. Bu tendensiya Şəms Təbrizini bütün yazılanlardan fərqli olaraq Mövlananın kölgəsindən çıxarır, həqiqət axtarıcısı, bir Ruh adamı kimi göstərir, onun həqiqət axtarıcılığının yeni versiyasını yaradır. Bu alternativ versiya iki aspektdən diqqəti cəlb edir; tarixi və bədii.

Əsərdə XII yüzilin sonu-XIII yüzilin əvvəllərində yaşamış Şəmsin həyatı və başına gələn hadisələrdən bəhs edilir. Cəlaləddin Rumi və bir çox tarixi şəxsiyyətlərin də yer alması romanın tarixi aspektini müəyyənləşdirir. Bu mənada, əsəri "tarixi roman" da adlandırmaq mümkündür. Lakin tarixi romanın özü də müxtəlif estetik prinsiplərlə səciyyələnir. Nəriman da tarixi roman hesab etdiyimiz əvvəlki əsərlərində ("Könül elçisi...", "Taclı") bir-birindən fərqli üslublarda keçmişi təsvir etməyin yeni yollarını arayıb və buna nail olub. Yazıçı "Şəms" romanında tarixilik prinsipini bir qədər də inkişaf etdirərək tarixi fonla bədii təxəyyülün mükəmməl sintezini, tarixi hadisə və şəxsiyyətlərin həm forma, həm də məzmun vəhdətini yarada bilib.

"Şəms" romanında yazıçının tarixi hadisələri bədii şəkildə dərki əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş şərhə yox, tarixi səbəblərin dərkinə əsaslanır. Oxucu özünü rəvayətlərə, əfsanələrə bürünmüş bir sufinin həyatı ilə tanışlığa hazırladığı bir zamanda onun yaşadığı dövrün, hadisələrin xronologiyası ilə də qarşılaşır. Yazıçı sanki baş vermiş hadisələri yenidən dəyərləndirir, oxucunu yormadan, tarixi sənədlərə istinad etmədən dövrün ruhunu, tarixi hadisələrin inkişaf qamnunauyğunluqlarını, psixologiyasını, mühitini ugurlu şəkildə təsvir edir. Roman boyu Şəms Təbrizinin fərdi həyatını onu məşğul edən, maraq dairəsində olan (bütün bunlar Şəms Təbrizinin zamanında baş verən ictimai-siyasi, hərbi hadisələri necə həyəcanla izlədiyinin şahidi oluruq) tarixi hadisələrlə bağlaya bilir, Şəms və onun ətrafında baş verən hadisələri gerçəkliyə uyğun təsvir edir. Onun keçmişi  bizə ruhən çox doğmadır. Yazıçı burada dövrün hadisələrini, müharibələrini, toqquşmalarını ən kiçik detallarına qədər incələyir. Tatarların Təbriz ətrafını tutmaları, üç gün ərzində təbrizlilərin əllərində nə vardısa yığıb verməsi, daha sonra onların Səraba üz tutması, şiddətli hücumlarla şəhəri ələ keçirmələri, Arana yollanaraq Beyləqanı xarabaya çevirmələri, Gürcüstanı diz çökdürmələri bu mənzərəni aydın əks etdirir. Tarixilik havası yalnız müharibələrin, toqquşmaların verilməsində deyil, həm də bu dövrdə baş verən fikri cərəyanların, ideyaların ifadə edilməsindədir: "Tatarlar Muğana üz tutanda mən artıq yoldaydım, təhlükə Təbrizin başının üstündən sovuşan kimi, getmək qərarına gəlmişdim. Şeyx Əbu Bəkrlə son vaxtlar Əbu Həmid əl-Qəzalinin məşşailik, Şəhabəddin Sührəvərdinin işraqilik təlimləri barədə söhbət eləmişdik. Məndən ötrü rumlu Ərəstu və Əflatundan başlanan məşşailiyin nədən öz yerini asanlıqla işraqiliyə verməsi çox maraqlıydı. Şeyx Əbu Bəkr həm məşşailik, həm də işraqilikdə dərya olan Sührəvərdinin yolunu davam etdirən Şeyx Şəhabəddin əs-Sührəvərdinin Bağdadda, xəlifə Nasir Lidinillahın himayəsində yaşadığını, bununla bağlı sualların cavabını ondan ala biləcəyimi söyləmişdi". /525.az/

Yenililklər
21.03.23
Azad Qaradərəli - Şeirimizin Tərlanı
20.03.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu türk dünyasını təbrik etdi
15.03.23
"Türkiye cocuklarına sevgi ile" adlı beynəlxalq sənət aksiyasına start verilib
14.03.23
Rza Nuri - Səsim azad sulara dağılan adalar
14.03.23
Xalq yazıçısı Rüstəm İbrahimbəyova həsr olunmuş jurnal nəşr edilib
14.03.23
I Lənkəran Kitab Sərgisi anşlaqla yadda qaldı
14.03.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Günay Əfəndiyevanın Litvada görüşləri davam edir
14.03.23
Yaponiyanın ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatçısı vəfat edib
13.03.23
İradə Musayeva - Qorxumuzun 80 yaşı
13.03.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Litvaya səfər edib
10.03.23
“Ustad”ın yubiley sayı nəşr edilib
10.03.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu “Manas Günü”nü keçirib
07.03.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Taalatbek Masadıkovilə görüşüb
04.03.23
Məhəmməd Baharlının 75 illik yubileyi qeyd ediləcək
03.03.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Kubanıçbek Ömüraliyev ilə görüşüb
03.03.23
Bədirxan Əhmədli - Şəms Təbrizi və onun mənalar dünyasının bədii dərki
03.03.23
I Lənkəran Kitab Sərgisi keçiriləcək
02.03.23
Günay Əfəndiyeva Kanat Tumışla görüşüb
27.02.23
"Özbəkcə-Azərbaycanca frazeologizimlər lüğəti"nin təqdimatı
24.02.23
Qətibə Vaqifqızı - “Saz götürüb dastan yazan” Aşıq Şakir
24.02.23

Qardaş Türk Əməkdaşlıq Təşkilatlarının rəhbərləri bir araya gəlib

17.02.23
“Şərq araşdırmaları” jurnalının növbəti nömrəsi çap olunub
17.02.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Manas” dastanına həsr olunan nəşri işıq üzü görüb
10.02.23
Günay Əfəndiyeva Türkiyə Respublikasının Azərbaycan Respublikasındakı səfirliyini ziyarət edib
08.02.23
Cavanşir Yusifli - Tale kimi doğulan mətnlər
08.02.23
Kino Məktəbinin tələbələrinə diplomlar təqdim olunub
08.02.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunda bayraqlar yarıya endirildi
08.02.23
Xətai Sənət Mərkəzində “Hisslər və rəsmlər” adlı sərgi açılacaq
06.02.23
Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşı Gülnar Səma alimlik dərəcəsi alıb
31.01.23
“Eurovision 2023” beynəlxalq mahnı müsabiqəsinin loqo və şüarı təqdim olunub
31.01.23
Günay Əfəndiyeva türk dövlətlərinin gənc şair və yazarları ilə görüşüb
31.01.23
Kinoteatrlarda “Qarabağ hekayələri: Dünən, bu gün, sabah” kinoalmanaxının nümayişinə başlanacaq
30.01.23
Bakı Atatürk Mərkəzində “Türkologiyanın aktual problemləri” mövzusunda elmi-praktik seminar keçirilib
30.01.23
Günay Əfəndiyeva “2023-cü il Avropanın Mədəniyyət Paytaxtı” Veszpremdə keçirilən rəsmi açılış mərasimində iştirak edib
30.01.23
“Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı kitabxanası” seriyasından yeni kitab nəşr edilib
27.01.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Bəyanatı
27.01.23
Vaqif Bayatlı Odər: "Qarabağdan ancaq Azərbaycanın Türk və Şərəf Damarını keçirməklə nəyəsə nail olmaq olar"
27.01.23
Günay Əfəndiyeva TDT-nin Macarıstandakı Nümayəndəliyini ziyarət edib
26.01.23
“Filologiya və sənətşünaslıq” jurnalının növbəti sayı çap olunub
24.01.23
“Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması haqqında” qanun layihəsi hazırlanacaq
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.