Azad Qaradərəli - Yoxdan var və vardan yox olmağın poetik izləri

09.10.22

 (Bir şeirin və bir şairin öcü haqqında yarımçıq esse)



Çoxdandı inzivaya çəkilmişdim. Heç nə oxumurdum...    

…Və bu gün bir şeir oxudum, geri qaytardı məni…

 (Müəllifin internet statuslarından)

 


Əziz dostum Eldar Baxışın 75 illiyinə həsr olunmuş tədbiri acılar içində təxirə saldıq. Bir yandan igidlərimizin şəhid edilməsi, anaların göz yaşları, torpağımızın qan ağlaması, bir yandan da aylardır hazırlaşdığın tədbirin təxirə salınmaq məcburiyyəti… (Nə gizlədim, özümə yaraşdırmasam da, ürəyimdən bədgüman şeylər də keçdi: ağlımız və bəxtimiz olsaydı, biz də başqaları kimi vəzifələrdə olardıq, deputat-filan olardıq… Yanımızda sürüynən müxbir-filan dolanardı, yüksək səviyyədə ad günləri, yubileylər, pullar havada oynaşardı… Amma… Amma qardaşım, biz özümüz bunlardan könüllü imtina etmədikmi?! Biz özümüz bu ağrılı-acılı yolu seçmədikmi?! Eldar da, mən də istəsəydik… Fəqət, biz istəmədik! Biz istəyə bilməzdik!.. Kim harda olur-olsun, biz burdayıq! Bəs siz hardasınız?!)

            …Və bu kimi günlərdə ölkədə kitab sərgiləri, hay-küylü tədbirlər belə diqqətimi çəkmir.

            …Və belə gündə heç nə yazmadığım, heç nə oxumadığım çağlarda bir şeir hardansa, elə bil quş dimdiyində gəlib qondu ağıllı telefonumun ekranına və dedi: oxu məni!

            Bir-iki cəhddən sonar şeiri oxuya bildim. O qədər ilgimi çəkdi ki, bir neçə dəfə oxudum. Elə ilk misralardan anladım ki, qayıdıram. Paralel dünyadakı zamanım başa çatır. Nədən bildim, ondan ki, artıq təkcə şeir haqqında deyil, şair haqqında da düşünməyə başlamışdım…

            Əvvəl şeir haqqında.

            Ənənəvi formada və elə ənənəvi üslubda yazılsa da, şeirdə bir ritm və axsaqlıq duyurdum. Əcaba, ritnm hara, axsaqlıq hara?!

            Ritmə baxın:   

 

Ölməyə nə var ki, gözünü yum, get…

Burax dünyanı da, qayğıları da.

Gələrlər, gedərlər, yolu ot basar,

bir gün tərgidərlər darıxmağı da…

 

            Ölüm. Gözün yumulması. Dünyaya əlvida demək. Qayğıların yox olması. Qəbrin üstünə gəlib-gedənlərin sırası seyrələr. Yolu ot basar. Sənin üçün darıxan yoxdur daha…

            Hamısı təbiidir. Ən dəhşətlisi sonuncudur: sənin üçün darıxan yoxdur! Səni xatırlamırlar. Sən axı onlara nə vermisən ki?! İztirab, ağrı…

            (Axsaqlığa qalanda… Bu da bir cür ritmdir, yaxud ritmsizlikdir. Axsaq yeriş o bəd gedişatı gecikdirmək, ölümdən yan keçməyə cəhddir. Cavid əfəndi necə deyirdi: “Rəqsi təlim ediyor axsaqlar…”)

            Hə, indi aydın oldu bu şeirin mənə bu qədər doğma olması. Bizlər, o vəzifələrə, o kürsülərə meyl etməyənlər övladlarımıza quruca addan və ağrı-acıdan başqa bir şey qoyub getmirik axı… Onlar isə… Onlar isə… Villalar, maşın kolleksiyaları, adalar, milyonlar… Və yanlarındakı müxbir sürüsü, gənc ədiblər dəstəsi…

            Hələ ikinci bənd?!      

 

Sonrasın düşünmə, geyimlərini,

verərlər yoxsulun biri geyinsin.

Ya suya atarlar, ya basdırarlar,

insan qoxusuna torpaq sevinsin!

 

            Bizdən sonra, sən deyən, elə çox geyim də qalmaz ki! “Soyxa” adlı hekayəm var. Qəhrəmanım ölüb, el adətincən, araya açıb ağlamağa bir abır paltarı yox. Gedib kənd mağazasından üstü etiketli kostyum və ayaqqabını prokata götürürlər, gətirib mərhumun paltarı kimi araya açıb ağlayır qadınlar… Qızı da qışqıra-qışqıra deyir, ay allah bu paltarlardan dədəmin iyi gəlir…

            Bənddəki son iki misranın azı beş min il yaşı var:”Ya suya atarlar, ya basdırarlar/İnsan qoxusuna torpaq sevinsin…”

            Məni bu an tamam ayrı bir səs çağırır. O paltarın sahibi, daha doğrusu, saxta sahibi əlini hülqumuna aparıb, sanki “Bu çarığın olsun, məni biabır eləmə” deyir, sonra palratı suya atılan, yaxud yerə basdırılan adam xəfifcə başını aşağı salıb büzüşür, lap uzaqlardan, zülmət qaranlıqlar içərisindən, Cəhənnəmdən bir səs də eşidilir:

 

            Mən özüm də bu sayaq – canda qorxu və həyəcan,

            Bu ölümə aparan yolları görüm deyə,

            Çevrilib ehtiyatla geri baxdım bircə an…

 

            (Qəribə də olsa, bu Dantenin səsidir. Bir essemdə adını çəkdiyim axşam yuxuma gəlmişdi, əl verib dostlaşmışıq. İndi xəbərim olmadan “İlahi komediya”sının misraları bu esseyə də daxil oldu…)

            “Cevrilib ehtiyatla geri baxdım bircə an…” Yox, bu mövzumuz olan şeirdən deyil… Bu Dantedəndir… Eeeee… Qarışdı ki, aləm… Nə bilim, bundan sonrasını özünüz yerbəyer edərsiniz…

 

Bir gün dəyişərlər yataq yerini,

yığarlar paketə qalan nə varsa.

Atarlar çardağın tozlu küncünə,

ya da daş qəlblisi vurub yandırsa…

 

            Hə… Ən müdhiş səhnə burasıdır. Demişdim axı. Bu şeirdə bir gözəgörünməz ritm var. Şüur axını elə sürətlə baş verir ki, nəyin nə olduğunu araşdırıncan iş işdən keçir. Əvvəl sənin o isti yatağını yığışdırarlar (sən orda ömrünün ən mənalı çağlarını keçirmişdin: uzanıb fikrə dalmışdın, sevgilinlə sevişmişdin, yeni doğulan körpənizi oxşamışdın, uzun-uzun rəngli-rəngsiz yuxular görmüşdün…), elə belə yığışdırmazlar, necəgəldi büküb, bir paketə, torbaya yığar (aman allah, o yatağın istisi hələ çəkilməyib, sevgilimlə sevişəndə çıxardığımız intim səslər hələ o yatağın yaddaşındaıdır axı!), tozlu bir çardağın kümcünə atarlar (toz basmış xatirələr bu cür olurmuş, ilahi?!), ya da… ya da… ən dəhşətlisi budur: yandırarlar o yatağı – bu daha sondur, sevginin də, sevişmələrin də, intim hıçqırıqların da sonu… Dünyanın sonu… “Çevrilib ehtiyatla geri baxdım bircə an…” O dahi buna görə gəlibmiş essemizə - çatışmayanları yerbəyer eləməyə…

 

Bir göz qırpımında yaşandı, bitdi,

seyr etdin illərə sığışmağını…

İndi anladınmı doğulanların

dünyaya gələndə ağlamağını?!

            Bu bənddəki sonuncu misralar başqa bir dahiyə götürəcək bizi. Dante bizi 700 il əvvələ aparmışdısa, aşağıdakı misralar düz 500 il əvvəlin məhkum Şərqinə aparacaq. Ki, orada insan doğulan gündən ölənəcən zülm və istibdad içərisindədir. Bunu görübən zar-zar ağlayır yeni doğulan:

 

Ol dəm ki, bu xakdanə düşdü,

Halını bilib fəğanə düşdü.

Axır günün əvvəl eyləyib yad,

Axıtdı sirişkü qıldı fəryad,

Yə'ni ki: "Vücud dami-qəmdir;

Azadələrin yeri ədəmdir…”

 

            Bəs niyə ağlayır? Çünki bilir ki, “azadələrin yeri ədəmdir…” – azadlıq aşiqlərinin yeri yoxluqdur, cəhənnəmdir… Yenə yoxluq… Yenə cəhənnəm… Bu şeir əhlini cəhənnəmə dartan nədir, əcaba?! “Yoxdan var olanlar”ın yeri sonda yenə yoxluqmu olur?

           

Torpağın üstündə daşdan baş daşı,

torpağın altında bir qucaq sümük!

Bir neçə xatirə…yadlara düşsə,

bir də arxivlərə atılmış kimlik…

 

            Bu da son. Bir qara baş daşı, bir qucaq sümük, yada düşsə, bir xatirə… bir də ələ gəlsə, arxivlərdə qalası kimliyin…

            Buna görəmi bir-birinizi qırırsınız?

            Buna görəmi xalqın var-dövlətini talayıb xarici banklara daşıyırsınız?

            Buna görəmi Azərbaycan torpaqlarına hücum çəkirsiniz?

            Buna görəmi Ukraynanı parçlamağa çalışırsınız?

            Buna görəmi dünyaya diş qıcardıb, atom bombası ilə hədələyirsiniz?

            Eheyyyy! Bir qucaq sümüklər?!

            Gerisini şair xanım Aida Adıgözəldən soruşun.

            Zatən bu boyda hay-həşiri onun misraları çıxartmışdı.

            Əcaba, bu şair xanımın o biri şeirləri də bu gücdəmi?

            Yaşayarıq, oxuyarıq, görərik…

            Qarşıdan isə azman şairimiz Eldar Baxışın 75 illik yubileyi gəlir…

            Az qaldı…

 

                                                                                                                      08.10.2022

Yenililklər
30.11.23
Anar Məcidzadə - Canına dərd düşsün, ayrılıq salan
29.11.23
Həmin işıqlı günlər - Cavid Zeynallının yeni hekayəsi
29.11.23
Musiqili Teatr dekabr repertuarını təqdim edib
29.11.23
Pyes müsabiqəsi qaliblərinə mükafatlar təqdim olunub
29.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fonduna yeni prezident təyin olunub
28.11.23
Xuana İnes de la Krus - Günah keçisi kimi görürsünüz qadını
28.11.23
Mahir N. Qarayevdən iki şeir
23.11.23
Fəxri Uğurlu - Uzaqda təkbaşına dolaşan qəhrəmanlar
22.11.23
Kanadada “Yeddi gözəl” musiqi qrupunun konserti keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseyn XIV İstanbul Beynəlxalq Ədəbiyyat və Şeir Festivalında iştirak edir
22.11.23
Bakıda Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelər Forumu keçiriləcək
22.11.23
Vaqif Sultanlının “İnsan dənizi” və “Ölüm yuxusu” romanları İngiltərədə yayımlanıb
22.11.23
Elnarə Qaragözova - Ali diqqət və rəğbətin dəyişməz ünvanı: Yusif Səmədoğlu
22.11.23
"Nobel mükafatına aparan yolun dərsləri: mif, reallıqlar, uğurlar və çağırışlar" beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseynlə kürdəmirli oxucuların görüşü olub
06.11.23
"Mədəni diplomatiya vasitəsilə əlaqələr quraraq müxtəlif sivilizasiyaları bir araya gətirdik"
04.11.23
Astanada “Yıldız Sarayı Foto Kolleksiyasında XIX Əsr Türk Dünyasının Mədəni İrsi” adlı sərgi təşkil olunub
04.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və Türk Akademiyasının rəhbərliyi Qazaxıstanın Xarici İşlər naziri ilə görüşüb
01.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Bern şəhərində qədim türk yazılarına həsr olunmuş sərgi açıb
31.10.23
Türkiyə Respublikasının 100 illiyi İsveçrənin Bern şəhərində qeyd olunub
27.10.23
“Netflix” “The Crown” serialının son sezonunun ilk treylerini yayımlayıb
27.10.23
Özbəkistanda Yusif Vəzir Çəmənzəminli adına Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatı Mərkəzi açılıb
27.10.23
Bədirxan Əhmədli - Akademik Kamal Talıbzadənin portret cizgiləri üzərinə
27.10.23
Türkiyədə XX əsr Cənubi Azərbaycanda ədəbi prosesin önündə gedən şəxsiyyətlərdən bəhs edən kitab çap olunub
27.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Haaqada yubiley tədbirləri keçirib
26.10.23
Varşavada “Polşa və Türk Dünyası” mövzusunda konfrans keçirilib
25.10.23
Elman Cıvıroğlu - İbranice ve Ortak Türk Dili
25.10.23
İstanbulda görkəmli xanəndə Məşədi Məhəmməd Fərzəliyev haqqında kitabın təqdimatı olub
25.10.23
“Ulduz” jurnalının 650-ci yubiley nömrəsi işıq üzü görüb
25.10.23
Yazıçı-tərcüməçi Nəriman Əbdülrəhmanlı Qazaxıstanın “Dostluq” ordeni ilə təltif olunub
25.10.23
Osip Mandelştamın yaradıcılığına həsr olunmuş poeziya gecəsi keçirilib
25.10.23
Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin yaradılmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
20.10.23
Qars Kafkas Universitetində “Heydər Əliyev və Türkiyə” adlı multidisiplinar beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
19.10.23
Elman Cıvıroğlu - Xudu Məmmədov və Ziya Gökalp
19.10.23
Akademik Kamal Talıbzadənin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi sessiya keçirilib
16.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Qazax-Türk Universiteti arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb
05.10.23
Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə XVIII Bakı Beynəlxalq Caz Festivalı keçiriləcək
05.10.23
Paulo Koelyonun “Əlkimyagər” romanı əsasında film çəkiləcək
05.10.23
Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı Norveç yazıçısı Yun Fosseyə verilib
29.09.23
Günay Əfəndiyeva Qırğız Respublikası Prezidentinin müşaviri Arslan Koiçiyev ilə görüşüb
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.