Sabir Mustafanın “Qayıdış” poeması
17.06.22

Türk dünyasının bəşəriyyətə bəxş etdiyi fenomenal şəxsiyyətlərdən olan Heydər Əliyevə ithaf olunmuş əsərlərdən biri də Sabir Mustafanın “Qayıdış” poemasıdır. Poema proloq, “Qayıdış”  və epiloq hissələrindən ibarət olub, əvvəldən axıra kimi heca vəznində qələmə alınmışdır. İlk baxışdan üçlük şeir şəklinə bənzəyən (aba, cdc qafiyələnməsi) əsər əslində dördlük şəklində (abab) yazılmışdır.

Şair proloqda hər əsərini bir zəfəri hesab edərək tərcümələrini və türk sonetlərini xatırladır. Klassiklərdən Nizaminin fars dilinə bal qataraq İskəndərə ehtiram göstərərək özünə heykəl qoyduğundan söz açır. Daha sonra böyük şəxsiyyətdən əsər yazmağın məsuliyyətinə vicdanla yanaşdığını və bir gün Heydər parkında dolanarkən onun nurlu gözlərindən xeyir-dua aldığını qeyd edir.

“Qayıdış” adlanan əsas hissə yazarın qara bulud kimi dolmasını bildirməsi ilə başlayır. Səbəb olaraq Göyçə, İrəvan  kimi yurd yerlərimizi itirməyimizə dünyanın göz yumması göstərilir. Bununla birgə, Dərbənd, Borçalı kimi dərdlərimizə Xudafərin dərdinin də əlavə olunmasına yanğı, Qarabağı itirmək qorxusundan doğan həyəcanlar əsərin vətənpərvərlik ruhunu yüksəldir. Bütün bunların kökündə ermənilərə yazığımız gəlməsilə yanaşı, cütbaşlı qartala ümid bağladığımızın dayandığını qeyd edən müəllif təlaş içindədir. Şairin etiraz etdiyi əsas məqamlardan biri də milyonlarla qaçqınımızın didərgin düşməsini Avropanın heç düşünməməyidir. Müəllif işğal olunmuş rayonlarımızın adlarını çəkməklə onların acınacaqlı vəziyyətinə dünyanın biganə qaldığına etiraz edir. Bənzətmə ilə göstərir ki, “Sam dayı pozmadı halını belə, Qan içən yağıya arxa dayandı”.

Belə bir anda meydana çıxan cəhbəçilərin fəaliyyəti şairi qane etmir. Astarı üzə çıxan koministlərin isə 20 Yanvar qırğınını törətdiyi yada salınır. Bütün bunlar azmış kimi Qarabağda “Erməni qan içib sərxoş olmuşdu”. Şair Azərbaycanı “mən” obrazı ilə təqdim edir. “Ürək parçalanır ana vətəntək” misrasında qəbirə bir təşbehlə nigaranlığını əks etdirir. İkiyə bölünməni, parçalanmanı müqayisə etmək üçün Azərbaycan təşbehin bənzədilən elementi olur. Vətənin güneyilə quzeyinin bir-birindən ayrı düşməsini, torpaqlarının əlindən alınmasını bir bədənin– yəni özünün paramparça edilməsi kimi mənalandırır.

Ölkədaxili çatışmazlıqlara da münasib epitetlərlə münasibət bildirən yazar belə bir durumda tarixi qəhrəmanlarımız olan Cavanşirə, Babəkə, Koroğluya üz tutur. Onlar da ermənilərin  arxadan zərbə vuran xain gürzə olduqlarını tarixi faktlarla xatırladırlar. Müəllif onu da xüsusi olaraq vurğulayır ki, biz həmişə vuruşmalarda ruslara sadiq olmuşuq, amma əvəzində indi ruslar bizim ermənilər tərəfindən məhv edilməyimizə şərait yaradırlar. Bundan məharətlə istifadə edən düşmənlərin əsl siması cizgilənir:

Erməni belədir, məqamı duyur,
Zəifsə, dost bilib durur xidmətdə,
Güclüsə cəlladtək dərini soyur.

Şair Şah İsmayıl Səfəvini xatırlamaqla onun çağdaş dövrümüzdəki davamçısı Heydər Əliyevə xalqın üz tutmağını doğru qərar hesab edir. Qarbaçovun dövründə hakim bir dövlətin Azərbaycanda artıq can verdiyi vaxtlarda ulu öndərin xalqın haqq səsinə səs verməsi, Moskvadan Naxçıvana qayıtması “Heydər-millətimin düşünən başı” kimi sətirlərə yansıyır.

Birinci dəfə olaraq üçrəngli bayrağımızın Şərqə pəncərə olan Naxçıvanda dalğalanması, Heydər Əliyevin qayıdışından sonra hər şeyin öz yerini tapmağa başlaması belə ifadə olunur: “Başın baş işi var. Ayağın ayaq. Ayaq can atmadı fikrə dalmağa”. Heydər Əliyevin qayıdışından sonra ölkədə başın baş, ayağın da ayaq işi görməsi rəmzi şəkildə ifadə edilsə də, gerçəklikdən xəbər verir. Qeyd edilir ki, onun Naxçıvanda yaratdığı bu qayda-qanunlar ermənilərin oranı da ələ keçirmək planlarını darmadağın etdi. Amma onlar öz vəhşiliklərindən əl çəkmədilər: “Vahimə yaratdı göz çıxartmaqla Burundan, qulaqdan şələ bağladı”. Türkün bu cür məhv olunmasına seyrçi nəzərlərlə baxan Avropanın laqeydliyinə “Qoşqarın başından zirvə sürüşdü” kimi sətirlərlə münasibət bildirilir. Şair avropanın erməniləri dəstəkləməsinin nə qədər əsassız olduğunu xəyalən Sena çayına verdiyi sualın cavabında görür. O, Sena çayından erməni soyqırımı haqqında soruşanda çaydakı bütün balıqlar qəşş edib uğunur.

Gerçəklik odur ki, ermənilər tarixi Azərbaycan torpaqlarında türksüz Ermənistan qurmağı bacarmışlar. Belə bir zamanda xalq öz inandığı oğlunu rəhbərliyə çağırır:

Heydər mərd deməkdir, aslan deməkdir,
Xalqın taleyini yazan deməkdir-

 fikirləri ilə ona olan inam ifadə olunur. Onun hələ yetmişinci illərdəki quruculuq işlərinə nəzər salınır. Kəndlərdə qamış daxmaların əvəzinə daş evlər ucaldılması, arabaların maşınlara uğur diləməsi kimi əməli işlər poetik sözün gücü ilə keçmişə güzgü tutur.

“Qayıdış” bölümündə Heydər Əliyevin doxsan üçüncü ildən sonra rəhbərliyə qayıdışı və həmin zamanlar ölkəmizin durumuna da müəllif xüsusi yer ayırır. Qanunların kağız üstündə yatdığı, rüşvətin qanunlara möhür olduğu belə bir dönəmdə onun gəlişinin xilaskarlıq missiyasını daşıdığı vurğulanır. Heydər Əliyevin 15 iyun tarixində yenidən hakimiyyətə qayıdışı cütbaşlı qartalın da məğlubiyyət günü hesab edilir. Onun üçrəngli bayrağı öpüb and içdiyi gün bütün türk dünyasına yeni nəfəs gətirən tarix kimi dəyərləndirilir. Əsərdə gül yarpağına bənzədilən Qarabağın üstündəki riyakar böcəklərin də türkün birliyi sayəsində məhv ediləcəyinə böyük inam ifadə olunmuşdur. Ağlın xərçəngi hesab edilən müharibələrin ədalətlə bitəcəyinə də müəllif inamı vardır.

Həmin dövrün təfərrüatlarını canlandırmağa çalışan şair, rəhbərin ölkənin bölgələrini gəzərək səmimi görüşlər keçirdiyini də unutmur. Azərbaycanın azadlığına Təbrizin müjdələr verməsi, Bəzz qalasının, Ərdəbil düzünün üzünün gülməsi bir gün bütövləşəcəyimizə olan inamı göstərir. “Tarixdə tarixə döndü bu zəfər, Qayıdış qaytardı Azərbaycanı” – hökümüylə müəllif xalqın verdiyi doğru qərarı alqışlayır.

Epiloqun əsas məğzi isə “Qayıdış əbədi qurtuluş oldu” kimi sətirlərdə üzə çıxır. Ulu haqqın bəxtinə qurtuluş yazmış olduğu bir öndərə salnamə yazmaq arzusunun gerçəkləşməsi şairi sevindirir. “Mənim şah əsərim bu yeni nəğməm, Onun şah əsəri Azərbaycandır!” kimi misralarla əsər yekunlaşır.

Gülnar Səma

Yenililklər
11.10.24
Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatının adı açıqlanıb
10.10.24
XV Bakı Beynəlxalq Film Festivalının bağlanış mərasimi keçirildi
09.10.24
Mikayıl Azaflının “Haqq aşığı yaranıbdı qəm çəkə” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Asif Rüstəmlinin “Cəmo bəy Cəbrayılbəyli: həyatı və bədii yaradıcılığı” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Anar Məcidzadə - Nə yaltaqlıq elə, nə quyruq bula...
03.10.24
Azərbaycan dastanlarınıın folklor semantikası
27.09.24
“Əta Tərzibaşı Kərkükün milli tədqiqatçısı” adlı kitabın təqdimatı olub
27.09.24
Lütviyyə Əsgərzadənin “Şeyx Məhəmməd Rasizadə” kitabı işıq üzü görüb
27.09.24
“Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı” jurnalının növbəti sayı çap olunub
27.09.24
Vaqif Yusiflinin “Məmməd Araz dünyası” kitabı işıq üzü görüb
27.09.24
Azad Qaradərəli - Kədərli yazların doğurduğu sevinc
09.09.24
Azərbaycan yazıçısının kitabı Təbrizdə nəşr olunub
09.09.24
“Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev. Nəşr edilməmiş əlyazmaları”  kitabı nəşr edilib
09.09.24
Venesiya Film Festivalında “Qızıl Şir” mükafatının qalibi məlum olub
08.09.24
Venesiya Film Festivalında Azərbaycan filmləri nümayiş olunub
07.09.24
Şərqşünaslıq İnstitutunda “Əhməd Nədimin poetikası” kitabı çapdan çıxıb
27.08.24
Azad Qaradərəli - Alman şərqşünasın hekayələrim haqqında yazdıqları
09.08.24
Milli kino günündə “Tənha insanın monoloqu”
08.08.24
Turan Film Festivalı Laçın şəhərində keçiriləcək
02.08.24
Federiko Qarsia Lorka -  Bu çılpaq bədən at nalları dəyməyən...
12.07.24
Yelisaveta Baqryana - Ah, belə gecələr əzabdır dostum!
11.07.24
Azad Qaradərəlinin əsərlərinin beşinci cildi cap olunub
08.07.24
“Narqız” qısametrajlı animasiya filminin istehsalı davam edir
05.07.24
"Dünya ədəbiyyatı" jurnalının Çeçenistan sayı işıq üzü görüb
03.07.24
“Ulduz” jurnalı oxucuların görüşünə yeni təqdimatda gəlib
02.07.24
Frans Kafka - Hökm
25.06.24
Mədəniyyət Nazirliyi senzura ittihamlarına aydınlıq gətirib
25.06.24
Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı Şirvanda kino günlərinə başlayır
22.06.24
Şahid ifadəsi - Zərdüşt Əlizadə yazır...
13.06.24
“Divanü lüğat-it-türk”ün II və III cildləri nəşr olunub
13.06.24
“Ulduz” jurnalının may nömrəsi çap olunub
13.06.24
Azərbaycanda aparıcı teatrların siyahısı təsdiqlənib, işçilərin maaşları artırılıb
05.06.24
Özbəkistanlı şairlərin şeirləri Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək nəşr olunub
05.06.24

Qulu Ağsəs haqqında yeni kitab çap edilib

24.05.24
Kino şirkətlərinə yeni imkan: post-prodakşna dəstək
22.05.24
Kənan Hacı - Salman Mümtaz Leninə nə deyəcəkmiş?
22.05.24
2024-cü ilin Ədəbiyyat üzrə Beynəlxalq Buker Mükafatının qalibi məlum olub
21.05.24
Professor Edmund Herziq: Nizami Gəncəvinin əlyazmalarının vahid kataloqu üç dildə nəşr ediləcək
21.05.24
Azərbaycanda iki teatrın adı dəyişdirilir və işçilərinin maaşı artırılır
20.05.24
“Linqvistik nəzəriyyənin əsasları” kitabı nəşr olunub
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.