Nəcəf bəy Vəzirovun “Daldan atılan daş topuğa dəyər” əsərində cəmiyyətdə geniş yayılan cadugərliyin ifşası
10.02.21

Həcər Atakişiyeva

    Nəcəf bəy Vəzirov 1854-cü ildə Şuşa şəhərində bəy ailəsində anadan olmuşdur. Nəcəf bəyin Azərbaycan dramaturgiyasının inkişafında, zənginləşdirilməsində, milli teatrın yaradılmasında mühüm xidmətləri olmuşdur. Nəcəf bəy Vəzirov Azərbaycan ədəbiyyatında “Müsibəti Fəxrəddin” əsəri ilə faciə janrının əsasını qoymuşdur. Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçilik hərəkatının genişlənməsində onun böyük xidmətləri olmuşdur. Nəcəf bəyin dünyagörüşünün inkişafında müəlllimi Həsən bəy Zərdabinin mühüm rolu olmuşdur. O, “Əti sənin, sümüyü mənim”, “Sonrakı peşimançılıq fayda verməz”, “Adı var, özü yox”, “Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük”, “Vay şələküm-mələküm”, “Pul düşkünü Hacı Fərəc”, “Ağa Kərim xan Ərdəbili”, “Dələduz”, “Pəhləvani zəmanə”, “Keçmişdə qaçaqlar” və s. kimi qiymətli əsərlər yazmışdır.
    Nəcəf bəy Vəzirov bir çox pyeslərinin adını atalar sözləri və məsəllərdən götürmüşdür. “Əti sənin, sümüyü mənim”, “Sonrakı peşimançılıq fayda verməz”, “Adı var, özü yox”, “Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük” kimi pyesləri ilə yanaşı 1890-cı ildə yazdığı “Daldan atılan daş topuğa dəyər” komediyasıda bu tipli əsərlərindəndir. “Daldan atılan daş topuğa dəyər” komediyasında hadisələr Xırda xanım və əri Əbdürrəhman bəyin arasında baş verən konfliktlə başlayır. Bu konflikt ondan ibarət idi ki, qızları on səkkiz yaşlı Səkinə xanımı evləndirməkdə Əbdürrəhman bəy Xırda xanıma köməklik etmirdi. Əsərdə yeniliklə köhnəlik arasında mübarizə gedir. Əbdürrəhman bəy, həkim İskəndər, qulluqçu Pəri, Dəli Şirin, Səkinə xanım kimi obrazlar yenilikçi mövqedədirlər. Onlara qarşı əks mövqeyi tutub, köhnəliyi təmsil edənlər- Xırda xanım, dərviş Heydərəli, Nurcahandır. Arvadı Xırda xanım Əbdürrəhman bəyə kənddə Səkinə xanımın yaşında olan Püstə xanımın qızının, Nurcahan xanımın qızının, Səfdərqulu bəyin qızının ərə gеtdiyini misal çəkərək, Əbdürrəhman bəyi isə ancaq qumar oynayıb, ailəsinə qarşı diqqətsiz olmaqda günahlandırır. Əbdürrəhman bəy isə yenilikçi bir insan idi. O, arvadını başa salmağa çalışırdı ki, qız alma dеyil, qarpız dеyil tökəsən bazara, haray çəkəsən ay alma alan, ay şaftalı alan. Əbdürrəhman bəy ona izah edir ki, axı mən nə edə bilərəm. Xırda xanım Əbdürrəhman bəyə deyir ki, şəhərə İskəndər bəy adında ağıllı, göyçək həkim gəlib. Gərək biz onunla Səkinə xanımı evləndirək. Əbdürrəhman bəy “Mən gеdim ona nə dеyim? Dеyim ki, gəl mənim qızımı al? Tutalım ki, dеdim, axır alarmı? Еlə iş hеç bir yеrdə görünübdümü? Axı biz müsəlmanıq” -deyib, bu işdə Xırda xanıma köməklik edə bilməyəcəyini deyir. Xırda xanım qumar oynamaqdan başqa sənin əlindən bir iş gəlmir ki, varımdan, yoxumdan kеçib bu işi özüm düzəldəcəm deyib, işə başlayır. İlk iş olaraq da nökər Əbdürrəhimi Nurcahan arvadın və İrandan gələn dərviş Heydərəlinin arxasınca göndərir. Xırda xanım qızının evlənməsi üçün pərvərdigara hər ocaqda bir şam yandırmağı, bеş qoyun kəsməyi, on yеtim sеvindirməyi, ildə iki gün еhsan vеrməyi nəzir еdir. Xırda xanım eyni zamanda qızını evləndirməkdə ona köməklik etmək müqabilində Nurcahana bir dəst şaldan libas, otuz manat pul, qabaqcadan bir dəst çit paltar verməyi boyun alır. Nəcəf bəy Vəzirovun “Daldan atılan daş topuğa dəyər” əsərindəki dərviş obrazı fırıldaqçı və yalançıdır. Dərviş İskəndər və Səkinənin ulduzunun barışdırılması müqabilində Xırda xanımdan bir at, bir dəst paltar, bir saat və bir qədər cib xərçliyi istəyir. Xırda xanım razılaşır. Dərviş Səkinə xanımın bəxtinin açılması üçün yumurtanın üstünə zəfəran ilə bir dua yazıb, onu İskəndər bəyin qapısında bir qadının yеrə vurub, sındırmasının lazım olduğunu bildirir. Cadunun daha tez təsir göstərməsi üçün duanı suya salıb, həmin sudan oğlana çay içində, su içində içirtməyi tapşırır. Ağa Dərvişin bu təlimatlarını Nurcahan yerinə yetirir. Ağa Dərviş bunları edəndən sonra oğlan biixtiyar gələcək deyib, gedir. 
    Nəcəf bəy Vəzirov Xırda xanımın Ağa Dərviş və Nurcahan tərəfindən aldanıldığını qulluqçu Pərinin sözləri ilə göstərir. “Bu arvad lap ağlını itiribdir axı. Bir dеyən gərək, ay xanım, sən Nurcahanı tanımırsan, bilmirsən ki, o gündə min xan qapısında, bəy qapısında duz dadır? Ona sirr vеrmək olar?”.
    Nəcəf bəy Vəzirov “Daldan atılan daş topuğa dəyər” əsərində Şirin adında dəlinin sözləri ilə Nurcahanın əsl üzünü göstərir. Dəli Şirin Nurcahanın indiyə kimi etdiyi bütün işləri- Nəzərəli bəyin qızının əvəzində Şahqulu bəyə öz qardaşı arvadını göstərməsini, nə qədər ondan pul almasını, Şahbaz bəyi aldadıb aparmasını, biçarəni Qulaməli bəyin tələsində öldürməsini, Hacı Tanrıvеrdinin arvadının qızıllarının səkkizini oğurlamasını deyib, onu həkimə tanıdır. Yazıçının Dəli Şirinin və qulluqçu Pərinin dili ilə həqiqətləri oxucuya çatdırmaqda məqsədi o idi ki, cəmiyyətdə vəziyyət o həddədir ki, onu hətta dəli və ən savadsız qulluqçu belə görə bilirdi. Xırda xanım Dərvişin cadusunun nəticəsini gözləyərkən, Allaha şikayət edir ki, ona qız əvəzinə bir daş versəydi, daha çox xoşbəxt olardı. Səbəbi kimi də onu göstərir ki, qızı adam ərə vеrib qurtarana qədər canı çıxır. Nurcahan və Ağa Dərviş Xırda xanımdan işin müqabilində söz verdiklərini almağa gələndə, Xırda xanım onlara işin hələki düzəlmədiyini deyir. Ağa Dərviş xanımı aldadaraq, deyir ki, İskəndər bəy Hacı Məhəmmədtağının və Hacı Kərimin evinə gedib, onlardan xahiş edib ki, sizin qapınıza onun üçün elçiliyə gəlsinlər. Onlar da elçilik üçün şal və üzük tədarük görməyə başlayıblar. Xırda xanım sevinib, Nurcahan və Ağa Dərvişlə danışdığı haqq-hesabı ödəyirdi ki, Əbdürrəhman bəy otağa daxil olub, Xırda xanıma deyir ki, Nurcahan və Dərviş onu aldadıb,  İskəndər bəy evlidir və özünün də bir oğlu var. Aldanıldığını başa düşən Xırda xanım Nurcahanı və dərviş Heydərəlini qovur. Xırda xanım sonda səhvini anlayır, amma artıq gec idi, bu xəbər hər yerə yayılmışdı. Nəcəf bəy Vəzirov “Daldan atılan daş topuğa dəyər” əsərində cəmiyyətdə, xüsusilə, mülkədar ailələrində geniş yayılan cadugərliyi ifşa edir. Əsərdə yeniliklə köhnəlik arasında gedən mübarizə əsərin sonunda aldanıldığını başa düşən Xırda xanımın Nurcahanı və dərviş Heydərəlini qovması ilə, yəni, yeniliyin qələbəsi ilə bitir.

Yenililklər
06.06.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu II Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalında təmsil olunur
06.06.23
Günay Əfəndiyeva 21-ci Alanya Beynəlxalq Turizm və İncəsənət Festivalında iştirak edib
06.06.23
Vüqar Əhməd - Ədəbiyyatşünaslığımızın parlaq siması - Şirindil Alışanlı
01.06.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu və Polşadakı Səfirliyimiz Varşava Beynəlxalq Kitab Sərgisində təmsil olunub
31.05.23
XI ANAİB Kitab Sərgisi keçiriləcək
31.05.23
Günay Əfəndiyeva Macarıstanın Xarici İşlər və Ticarət Nazirliyinin dövlət katibi ilə görüşüb
28.05.23
Gülşən Behbud - Sözü yaşayan və sözüylə yaşadan xanım
28.05.23
Hökumə Billuri (Həkimə İbrahim qızı Billuri) “Xalq Əmanəti” layihəsinin 23-cü nəşrində
26.05.23
Macarıstanda Xurşidbanu Natəvana həsr olunmuş “Şuşanın tək incisi” filmi nümayiş olunub
25.05.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Oşda VII Beynəlxalq "Dünya xalqlarının dastanları" Festivalının əsas təşkilatçılarındanbiri olub
25.05.23
Xalq yazıçısı Elçinin 80 illik yubileyi münasibətilə elmi sessiya keçirilib
19.05.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Macarıstan arasında əməkdaşlıq genişlənir
18.05.23
AMEA-da Mir Cəlalın 115 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi sessiya keçirilib
17.05.23
Azad Qaradərəli - Avdının şairliyi
11.05.23
Özbəkistanın Mədəniyyət və turizm naziri Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunu ziyarət edib
10.05.23
I Naxçıvan Kitab Sərgisinin proqramı məlum oldu
10.05.23
İçərişəhərdə Milli Kitab Sərgisi keçiriləcək
08.05.23
Günay Əfəndiyeva Qazaxıstanda TÜRKSOY-un 30 illiyinə həsr olunmuş tədbirdə iştirak edib
05.05.23
Qazaxıstanda Heydər Əliyevin 100 illiyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
04.05.23
Məmməd Orucun "Naməlum Fikrət Qoca" adlı kitabının təqdimatı keçirilib
04.05.23
Günay Əfəndiyeva Qazaxıstanın Mədəniyyət və idman naziri Asxat Oralovla görüşüb
03.05.23
“Həsən Seyidbəyli həyatı və nəsr yaradıcılığı” kitabı işıq üzü görüb
03.05.23
Kənan Hacı - Ədəbi tənqidin ətaləti
01.05.23
Azad Qaradərəli - Yazıçı Məqsəd Nurun rəssamlığı
01.05.23
Günay Əfəndiyeva: “Şübhəsiz ki, Şuşanı geniş miqyasda tanıdarkən Türk qardaşlığının, birliyinin gücünü dünyaya bir daha sərgiləmiş oluruq”
01.05.23
“Heydər Əliyev Və Azərbaycanın Davamlı İnkişaf Strategiyası: Modernləşmədə Yeni Təmayüllər"adlı Beynəlxalq elmi simpozium keçirilib
28.04.23

"Ana tarla" nın premyerası oldu

18.04.23
ANAİB I Naxçıvan Kitab Sərgisi keçiriləcək
17.04.23
Daşkənddə Xurşidbanu Natəvanın özbək dilinə tərcümə olunmuş əsərlərinin təqdimatı baş tutub
17.04.23
“Şuşa günləri” çərçivəsində Daşkənd Dövlət Sənət və Mədəniyyət İnstitutunda konsert keçirlib
17.04.23

Yaddaşları oyadan kitab

14.04.23
Günay Əfəndiyeva Özbəkistan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm naziri ilə görüşüb
13.04.23
"Türkoloji etüdlər" kitabının təqdimatı olub
13.04.23
 “Azərbaycan teatrı–150: inkişaf perspektivləri” mövzusunda keçirilən Teatr Forumu başa çatıb
13.04.23
Bakıda tarix-memarlıq abidəsinə müdaxilə edilib
13.04.23
Özbəkistanda Şuşa Günlərinin rəsmi açılış mərasimi keçirilib
12.04.23
Anar Məcidzadə - Yaşamaq səninçün asan gəlməsin
06.04.23
Uşaq və tədris ədəbiyyatı ilə bağlı seminar keçiriləcək
06.04.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Özbəkistanda “Şuşa Günləri” keçirəcək
05.04.23
"Əmir Xosrov Dəhləvi” kitabı işıq üzü görüb
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.