Taleh Eminoğlu - Mədəni müxtəliflik və multikulturalizmin labüdlüyü

06.07.20

Hər bir dövlət özünün coğrafiyasına, tarixinə və tərkibində yaşayan insanların həyat tərzinə, təcrübələrinə, ictimai xüsusiyyətlərinə uyğun quruluşa sahibdir.
 
Siyasi, coğrafi, tarixi, dini və dil baxımından yaxınlıqlarına rəğmən dövlətləri bir-birindən fərqlədirən də məhz budur. O baxımdan, hər bir dövlət fərqliliklərin birlikdə olduğu, təməlində də insan haqları və azadlıqları kimi əsas şərtlərin dayandığı mühit yaratmağa çalışır. Bu, bizim qarşımıza müxtəlif və fərqli mədəniyyətlərin bir yerdə yaşadığı multikultural cəmiyyətləri çıxarır.

Multikultural cəmiyyətin, mühitin əsas dayaqlarından biri də fərqli mədəniyyətlərin bir-birinə qarşı tolerant münasibətidir. Lakin bir şeyi dəqiq bilməliyik ki, tolerantlıq sadəcə başqasının və ya başqa mədəniyyətin kor-koranə şəkildə qəbulu deyil. O, mədəniyyətin öyrənilməsi, onunla mübadilə aparılması və qavranılmasıdır. Haqqında böyük ümidlərlə danışdığımız qloballaşmanın dünyanın bütünü əhatə etməsi müxtəlif və fərqli mədəniyyətlərin bir-birini qavramasından keçir.

İbtidai cəmiyyətlərdə mədəni müxtəlifliklər (o zamankı formasına uyğun) arasında bir-birindən qəti şəkildə seçilən fərqlər yox idi. Lakin günümüzdə mədəniyyətlər arasındakı gözlə görünəcək fərqlər var. Bu fərqlər mədəniyyətin bütününü yaradan hissələrdir.

Bugün yaşadığımız dünya mədəni müxtəliflik baxımından olduqca zəngindir. Hazırda dünya müstəqilliyi beynəlxalq səviyyədə tanınmış 195 ölkənin, 600 dilin və 5000-dən çox etnik qrupun ev sahibidir və etnik qrupların, məzhəblərin, fərqli dünyagörüşlərin sayı artmaqda davam edir. Bu vəziyyət multikulturalizmi daha da ön plana çıxarır və onun vacibliyini xatırladır.

Bənzər mədəniyyətlər arasında yaxınlıq və dialoq daha asan təmin edilir. Amma mədəni müxtəlifliklər və fərqliliklər artdıqca mədəniyyətlərin öz mövcudluqlarını bir yerdə davam etdirməsi çətinləşir. Oxşar mədəniyyətlər iç-içə olarkən meydana çıxan problemlər böyük olmasa da, dini, irqi, milli və bir-birinə uzaq olan mədəniyyətlərin birgəyaşayışı böyük və dərin problemlərə səbəbəbiyyət verir.

Mədəniyyətlər heç bir halda statik vəziyyətdə deyil. Daim inkişaf və hərəkət halındadır. Həm öz içində yenilənir, həm də insanların bugün də davam edən köçü nəticəsində başqa mədəniyyətlərə təsir edir. Bundan əlavə, texnoloji yeniliklər belə mədəniyyətlərin bir-birinə qarşılıqlı təsirini artırır. Bu yerdə əvvəldə qeyd etdiyimiz tolerantlıq məsələsinə qayıtmış oluruq. Hər bir cəmiyyət qarşılaşdığı yeni mədəniyyət içərisində özünə uyğunluğu axtarır, o mədəniyyət qarşısında duruşunu müəyyən edir və qarşılıqlı mədəni "alış-verişə" keçir. Mədəniyyətlərin qəlibləşmiş və həmin millətə xas xüsusiyyətləri dəyişdirilməyə çalışıldıqda bugün ölkələrin bir çoxunda qarşılaşdığımız dini, irqi, milli zəmində problemlərlə üzləşirik. Milli zəmində baş vermiş və verməkdə olan bir çox problemin kökündə öz mədəniyyətini üstün hesab etmək, digər mədəniyyətlər üzərində öz hegemonluğunu qurmağa çalışmaq dayanır. Növbəti mərhələlərdə siyasiləşən və bəşəriyyət üçün ciddi təhdidə çevrilən bu problemin həlli multikulturalizmdir. Fransız filosof Ian-Pol Sartrın "İnsan azadlığa məhkumdur" ifadəsindən çıxış edərək deyə bilərik ki, insan, həm də multikultural şəraitdə yaşamağa məhkumdur.

Qeyd etdiyim kimi fərqli mədəniyyətlər arasında bir-birinə yaxın olan və olmayanlar var. Eyni zamanda, fərqlilikləri ifrat dərəcədə aydın olan mədəniyyətlər də mövcuddur. Standart mədəniyyətlər bənzər qəbul edilir və bu cəmiyyəti eyniləşdirir. Fərqli xüsusiyyətlər isə cəmiyyəti individuallaşdırır və eyniləşməyə qarşı çıxır. Müxtəliflik cəmiyyət üçün vacib amildir və daim ona ehtiyac hiss edilir. Bu prosesə nümunə kimi Hind cəmiyyətini göstərmək olar. Fərqli cəmiyyətlər, oxşar və ayrı mədəniyyətlər, kimliklər, dinlər və dillər eyni sərhəd içərisində yaşayır. Lakin bu mədəni müxtəlifliklər öz sərhədləri içərisində birgəyaşayış halındadır və digər mədəniyyətlərlə, cəmiyyətlərlə qapalı münasibətdədir. Yəni azadlıqları öz daxilləri içərisində keçərlidir. Fərqli inanclara sahib etnik qruplarla yan-yana yaşamalarına baxmayaq, bir-birlərinin inanclarına toxunmurlar. Bu kənardan tolerant mühit təəssüratı yaradır. Bugün hər kəsin ən təməl istəyi olan mədəniyyətlərə başqaları tərəfindən müdaxilə edilməməsi, inanclara toxunulmaması kimi görünsə də, bu fonun altında qapalılıq, başqasını qəbullanmamaq yatır. Bunun səbəbi kasta sistemi, bir növ siyasi cəhətdən təşkilatlanmış multikulturalizmdir. Hind cəmiyyətindəki multikultural mühit kasta sisteminin tərkib hissəsinə çevrilib və bu sosial təbəqələşmə deməkdir ki, bu da öz növbəsində mədəni müxtəlifliklər arasındakı mübadiləni yoxa çıxarır. Bu multikulturalizmin siyasi təşkilatlanması, yəni multikulturalizmin siyasətə tabe olduğu formadır. Halbuki bizim hədəflədiyimiz siyasi təşkilatlanmadan uzaq, siyasətə təsir gücü olan multikulturalizmdir.

Cəmiyyətlərlə mədəniyyətlər arasındakı əlaqə qloballaşmanın yaratdığı şərait sayəsində asanlaşıb. Artıq mədəniyyətlər arasında mübadilə beynəlxalq ticarət, iqtisadi tərəfdaşlıqlar sayəsində baş verir. Bunun müsbət cəhəti ilə yanaşı, mənfi tərəfləri də var; Aristotelin qeyd etdiyi kimi, "insan sosial varlıqdır" və bu sosiallaşma fərdlər arasında insan təbiətinə uyğun şəkildə olmalıdır, yəni mədəniyyətlər, cəmiyyətlər, dinlər, etnik qruplar arası münasibətdə insan faktorundan kənar heç nə iştirak etməməlidir. /525.az/

Yenililklər
05.12.23
Dünya şöhrətli rumın şairəsi Ana Blandiana Bakıya gələcək
05.12.23
Kənan Hacının hekayəsi - Cin qapını bağlayır
05.12.23
Elçin Hüseynbəylinin hekayəsi - Dərs
05.12.23
Yevgeni Rezniçenko - Çağdaş rus poeziyası
30.11.23
Anar Məcidzadə - Canına dərd düşsün, ayrılıq salan
29.11.23
Həmin işıqlı günlər - Cavid Zeynallının yeni hekayəsi
29.11.23
Musiqili Teatr dekabr repertuarını təqdim edib
29.11.23
Pyes müsabiqəsi qaliblərinə mükafatlar təqdim olunub
29.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fonduna yeni prezident təyin olunub
28.11.23
Xuana İnes de la Krus - Günah keçisi kimi görürsünüz qadını
28.11.23
Mahir N. Qarayevdən iki şeir
23.11.23
Fəxri Uğurlu - Uzaqda təkbaşına dolaşan qəhrəmanlar
22.11.23
Kanadada “Yeddi gözəl” musiqi qrupunun konserti keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseyn XIV İstanbul Beynəlxalq Ədəbiyyat və Şeir Festivalında iştirak edir
22.11.23
Bakıda Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelər Forumu keçiriləcək
22.11.23
Vaqif Sultanlının “İnsan dənizi” və “Ölüm yuxusu” romanları İngiltərədə yayımlanıb
22.11.23
Elnarə Qaragözova - Ali diqqət və rəğbətin dəyişməz ünvanı: Yusif Səmədoğlu
22.11.23
"Nobel mükafatına aparan yolun dərsləri: mif, reallıqlar, uğurlar və çağırışlar" beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseynlə kürdəmirli oxucuların görüşü olub
06.11.23
"Mədəni diplomatiya vasitəsilə əlaqələr quraraq müxtəlif sivilizasiyaları bir araya gətirdik"
04.11.23
Astanada “Yıldız Sarayı Foto Kolleksiyasında XIX Əsr Türk Dünyasının Mədəni İrsi” adlı sərgi təşkil olunub
04.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və Türk Akademiyasının rəhbərliyi Qazaxıstanın Xarici İşlər naziri ilə görüşüb
01.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Bern şəhərində qədim türk yazılarına həsr olunmuş sərgi açıb
31.10.23
Türkiyə Respublikasının 100 illiyi İsveçrənin Bern şəhərində qeyd olunub
27.10.23
“Netflix” “The Crown” serialının son sezonunun ilk treylerini yayımlayıb
27.10.23
Özbəkistanda Yusif Vəzir Çəmənzəminli adına Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatı Mərkəzi açılıb
27.10.23
Bədirxan Əhmədli - Akademik Kamal Talıbzadənin portret cizgiləri üzərinə
27.10.23
Türkiyədə XX əsr Cənubi Azərbaycanda ədəbi prosesin önündə gedən şəxsiyyətlərdən bəhs edən kitab çap olunub
27.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Haaqada yubiley tədbirləri keçirib
26.10.23
Varşavada “Polşa və Türk Dünyası” mövzusunda konfrans keçirilib
25.10.23
Elman Cıvıroğlu - İbranice ve Ortak Türk Dili
25.10.23
İstanbulda görkəmli xanəndə Məşədi Məhəmməd Fərzəliyev haqqında kitabın təqdimatı olub
25.10.23
“Ulduz” jurnalının 650-ci yubiley nömrəsi işıq üzü görüb
25.10.23
Yazıçı-tərcüməçi Nəriman Əbdülrəhmanlı Qazaxıstanın “Dostluq” ordeni ilə təltif olunub
25.10.23
Osip Mandelştamın yaradıcılığına həsr olunmuş poeziya gecəsi keçirilib
25.10.23
Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin yaradılmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
20.10.23
Qars Kafkas Universitetində “Heydər Əliyev və Türkiyə” adlı multidisiplinar beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
19.10.23
Elman Cıvıroğlu - Xudu Məmmədov və Ziya Gökalp
19.10.23
Akademik Kamal Talıbzadənin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi sessiya keçirilib
16.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Qazax-Türk Universiteti arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.