Biz QARABAĞA ağı demək və çalıb çağırmaqdan və pafoslu  yazılar yazmaqdan başqa nə edə  bildik ki?! Heç olmasa bu yurdunu yuvasını atıb,ömrünü bütünlüklə Qarabağa həsr edən bu fədakar  insandan ibrət dərsi də ala bilmirik. Nə də lazımınca  tanıyıb  tanıdırıq, dəyər  veririk. Onu mənəvi  cəhətdən hələ  bir  neçə il əvvəl öldürmüşdülər...

Azad Avropa radiosunun “İlin jurnalisti”mükafatçısı, Latviyanın seçilən qəzetlərindən birinin redaktoru, Avropada Qarabağ həqiqətinin çarçısı, Azərbaycan sevdalısı, istedadlı publisist Tatyana  Çaladzenin kədərli qısa  həyat hekayəsi.

Bu fədakar qadının Qarabağla, Azərbaycanla bağlı gördüyü işi heç bir azərbaycanlı millət vəkili, hüquqşünas, siyasətçi, beynəlxalq politoloq, hərbçi görmədi. Görməməzlikdən gəldilər. Pafosdan, bədii ritorikadan və s. uzaq olub yazıram bunları. Qarabağla bu qədər siyasət aparılır, danışılır. Amma çifayda. Sərhəddən o yana keçirmi? Qarabağda və onun ətrafındakı erməni hərbçi  qruplaşmalarının cinayətlərini sözdə yox, hüquqi sənədlərdə əks etdirmək bununla  bağlı sənədli kitab yazmaq və həyatını o  hadisələrin şahidi olub zərər çəkmişləri bir-bir həyat salnaməsini yazmaq, sənədlərlə bağlı Beynəlxalq Hüquq məhkəməsinə  vermək ancaq onun ağlına  gəldi. Və  bunu  etdi. Ermənilərin hədə-qorxusu altında, azyaşlı uşaqla Bərdədəki qaçqın düşərgəsində yaşamaqla, savaşda həm də yaralı əsgərlərə şəfqət göstərməklə (ayağındakı qəlpə də onu ölümə  yaxınıaşdırdı).

 Qarabağ müharibəsindəki həqiqətləri dünyaya çatdıran ilk jurnalistlərdən idi, bunula bağlı qiymətli kitablar yazmışdı. Sonda erməni quldur birləşmələrini ilk dəfə Beynəlxalq məhkəməyə verməyə nail oldu. Buna  elə  sevinirdi ki... Xocalılar öz  aralarında onu öz müdafiəçisi-vəkili seçmişdilər. Necə deyərlər ”bərk  gedən” bir  jurnalistin ermənilərə satıldığını faş edən gündən onun qara  günləri  başladı. Amma bizimkilərə belə (əcnəbi olsa belə) mərd, prinsipial, ləyaqətli, dünya malında gözü olmayan gerçək fədakarlar lazım deyilmiş. Çox yazdım bu  haqda. Gözümüzlə  yox, qulagımızla görürük. Nə sağlığında bu Qarabağ qazisinə qiymət verildi, nə də ölümündən sonra. Yeri  gəlmişkən  bir  dəfə Bakıda dolanmaq üçün boş vaxtında taksi sürücü kimi işləyəndə gəlmə bir erməni arxada oturub ona belə “sifariş” çatdırmışdı. -“Sizə Avropanın istədiyiniz hər hansı bir yerində  vətəndaşlıq haqqı, mənzil və firavan yaşamaq  təklif olunur. Amma  artıq  bizlərə işləyəcəksiniz”. Bunu mənə o vaxt bir sirr kimi  söyləmişdi. Təbii ki, bu “seçim”dən imtina etmişdi. Baxmayaraq ki, evdə ehtiyac maddi  içində böyütdüyü yarıac, yarıtox məktəbli övladı  gözləyirdi.

Onu  bizim Qarabağ məsələsinə olan  biganəliyimiz (eləcə də bəzilərinin onun gördüyü işlərə qısqançlıqdan  doğan jest-hərəkətləri, maddi ehtiyacdan və mənəvi dəstəksizlikdən doğan sıxıntılar, sarsınrılar) öldürdü.

Onu iki il öncə itirdik. Tatyana Çaladzeni qədrini bilmədik, onu qoruya bilmədik. Onun ölümünə inana bilmirəm. O, Çaladzenin ki, ermənilərin yuxusunu ərşə çıxarmışdı, başına pul qoymuşdular. Qarabağ müharibəsindəki həqiqətləri dünyaya çatdıran ilk jurnalistlərdən idi. Onu 20 ilə yaxın idi ki, tanıyırdım, həm də dost idik. O rus ismini, gürcü familyasını daşısa da, təmiz latış idi, avtomobil qəzasında həlak olan gürcü-həyat yoldaşının soyadını daşıyırdı. Bir neçə çox qiymətli kitab yazmışdı, albomlar hazırlamışdı. Üstəlik azyaşlı qızı Cəmilə ilə Bərdədəki qaçqın düşərgəsində 5 il yaşayıb, sənəd toplamışdı. Bunlar erməni quldur birləşmələrini Beynəlxalq məhkəməyə vermək üçün toplanmış hüquqi sənədlər idi. Buna nail olmuşdu da. Rəhmətlik Heydər Əliyev onu gördüyü işlərinə görə tanıyırdı və dəyərləndirirdi. Çox məğrur idi, könlü, gözü tox idi. Hər əziyyətə qatlaşırdı, amma çəkdiyi çətinlikləri heç zaman dilə gətirmirdi. Son illər sağlamlığında ciddi problemlər yaranmışdı. Hərbi jurnalist kimi Qarabağda döyülərdən birində ayağından zədə almışdı. Sözün əsil mənasında Fədakar İnsan idi. TRT Türkiyə onun haqda ayrıca film çəkmişdi. Müalicə üçün Türkiyəyə dəvət edilmişdi. O isə imtina etmişdi. Azərbaycana çox bağlanmışdı. Ən sadiq dostları döyüş yoldaşları idi. Cəbhə dostları ona hər zaman dəstək olurdu. Onu heç zaman taleyindən şikayətlənən görmədim. Amma bir dəfə zarafatla dedi ki, məni ermənilər öldürə bilmədi, öldürsə də məmurların etinasızlığı öldürəcək...

P.S. Məndə onunla bu  fədakar qadınla bağlı informasiya az deyil. Mənim zamanımı elmi işlər çox alır. Bir  oğul  istəyirəm ki, bu məsələ ilə  ciddi  məşğul  olsun. Bizə mifik qəhrəman da lazımdı, həyatda yaşamış qəhrəman da. Birinciləri  tanıyırıq. Amma ikincilər uzaq yox, yaxın keçmişdə yaşayıblar, M.İbrahimov  kimi, T.Çaladze kimi.