Əziz yazıçı!

Stenforddakı ədəbiyyat kurslarında iştirakımın üstündən uzun müddət keçsə də, o vaxtkı təcrü­bələrimi çox yaxşı xatırlayıram; gözlə­rim parlayırdı, inşamı da gözəl hekayə yazmağın gizli düsturunu öyrənmək üçün hazırlamışdım. Həmin illüziya çox qısa sürdü. Bizə deyilənə görə, yaxşı hekayə yazmaq üçün bircə yol vardı ki, o da yaxşı hekayə yazmaq idi. Dediklərinə görə, hekayə yazmaq ən çətin iş idi. Buna sübut kimi də dünyada mükəmməl hekayələrin çox az olmasını misal çəkirdilər.

Bizə deyilən ilk qayda çox sadəydi: təsirli hekayə yazıçıdan oxucuya nəsə ötürməli, həmin ötürülənlər hekayənin mükəmməlliyinin göstəricisi olmalı idi. Bundan savayı qayda yox idi. Hekayə təsirli olmaqla yanaşı, istənilən möv­zuda qələmə alına və ya müəyyən mənaya malik ola bilərdi. Bu qaydanın ikinci dərəcəli şərti kimi, yazıçının nə demək istədiyini, yəni nədən söhbət açdığını bilmək tələb olu­nurdu. Nümunə kimi, hekayənin məz­mununu bir cümləyə sığışdırmaq tapşırılırdı. Sonra isə onu üç, altı və ya on min sözə qədər genişləndirməli idik.

Hekayə yazmağın gizli düstu­ru, gizli məzmunu bu idi. Bundan başqa üsul yox idi və biz yazıçılıq yolunda artıq tənhalığa qapılmış­dıq. Zəif hekayələr yazmağa başladıq. Əgər kamilliyin bütün sirlərini kəşf etsəydim, onda zəh­mətimə verilən qiymətlər mənə hə­qiqəti göstərərdi. Həm də əgər ədalətsizcəsinə tənqid olunduğumu hiss etsəydim, illərlə redaktorların söylədikləri rəylər mənə yox, müəl­limlərimə haqq qazandırardı. Mək­təbdə yazdığım hekayələrə verilən aşağı qiymətlər öz əksini sonradan onların nəşriyyatlar tərəfindən dəfələrlə rədd olunmasında da tap­dı...

Bu, ədalətli deyildi. Yaxşı heka­yələr oxuyurdum, hətta onların necə yazıldığından da baş çıxarırdım. Bəs özüm niyə elə hekayə yaza bil­mirdim?

Əgər hekayə yazmağın bir sirri varsa, mən onun mövcudluğuna inansam belə, heç kəs bunu nəsildən-nəslə çatdıracaq nüsxə halına sala bilməz.

Əgər yazıçı əsl duyğuya malikdirsə, fikirləşdiyini çatdırmağa yol tapar. Hekayəni yük­səyə qaldıran mükəmməlli­yi, ya da hekayənin səviyyəsini aşağı salan səhvləri aşkara çıxarmağı bacar­malısınız. Əslində, pis hesab etdiyi­miz hekayə oxucunu təsirləndirməyən hekayədir.

Yazandan sonra hekayəni qiymət­ləndirmək çox da çətin deyil. Lakin üstündən illər keçsə də, hansısa bir hekayəni yaz­mağa başlamaq məni bu gün də ölüm qə­dər qorxudur. "Qorxmuram" deyən yazıçı xoşbəxtdir.

Mənə verilən tövsiyələrin çox az qismini xatırlayıram. Həmin tövsiyələr həddən artıq həyəcan­lı, inadkar, iyirmi yaşlı bir oğlan ki­mi gəncliyin coşqunluğunu hiss etdiyim, hamının yazıçı olmağa çalışdığına inandığım vaxtlarımda verilmişdi.

Mənə dedilər: "Yaxşı hekayə yaz­maq çox vaxt aparacaq və pul-para qazanmayacaqsan. Avro­paya getmək sənin üçün daha münasib olar".

"Niyə?" – soruşdum.

"Çünki Avropada kasıblıq, sadəcə, bəxtsizlikdir, Amerikada isə bu, ayıb sayılır”.

Bir o qədər də bədbinliyə qapılmadım. Onda hamı kasıb idi və odur ki, bu, çox da ayıblı şey deyildi. Həm də insanın kasıblığa dözüb-dözməyəcəyini qabaqcadan bilmək olmaz. Lakin müəllimimin bir məsələdə haqlı olduğuna əminəm. Ya­zıçı olmağım, həqiqətən, çox uzun çəkdi. Bu proses hələ də davam edir...

Elə müəlli­mim də mənə bunu demişdi.

/Tərcümə edən: Nəriman, Aydın yol/