Hümmət Şəhbazi - Ədəbiyat özü üçün dil seçir
13.07.17

Avanqard.net cənublu yazar Hümmət Şəhbazinin "Dilimiz, şeirimiz" məqləsini təqdim edir.

Ana dilimizdə yazılan şeirlər istər istəməz bu dilin özəlliklərini mənimsəyərək yaşadır. Keçmişdə ədəbiyatımız, çox faxir və doğma olmayan bir dilin özəlliklərini daşıyırdı. Bu dilin diriliyini, yumuşaq yaşamını yalnız biz şifahi dilimizdə görürdük. Yazıqlar olsun ki şifahi dillə ədəbi dilimizin paralel və qoşa ilgisini özəlliklə klassik ədəbiyatımızda çox az məqamlarda şahid oluruq.
Bu gün danışıq dilimizdə ki sözcüklər nəsnələşməyə tərəf gedir. Nəsnələr isə fars-ərəb sözcüklərindən əlavə başqa dillərdən gələn sözcükləri də çevrəyir. Bu həm güneyə həm də quzeyə ayiddir. Sənayeləşmənin gündən-günə gəlişməsi və yeni nəsnə və metallarin yaradılması dildə də öz etkisini buraxır. Dil istər-istəməz özünün çağdaşlığını yansıtması üçün bu nəsnələrdən yararlanmaq məcburiyətində qalır. İndilikdə bu dildən ədəbiyatda necə yararlanmaq olar? Ədəbiyat deyəndə burada dilin başqa görəvi (vəzifə) göz önünə gəlir. Bunu gələnəksəl bölməyə dayanaraq "ədəbi dil" adlandırırıq hələlik. Ancaq yeni dünyada, ədəbi dillə danışıq dilinin oxşarlığı dilin iki yönə bölünməsindən bizi uzaqlaşdırır. Çünki danışıqda istifadə olunan nəsnələşmiş dildən ədəbiyat da elə yararlanır. Əski çağda sözcüklər cilalanaraq onların arasında ayrı-seçkilik var idi. Ədəbiyat özü üçün dil seçir və bəzi sözcük və anlayışları işlətməyə qadağalar qoyur. Ancaq yeni dövrdə, hətta əski sözcüklərin gələnəksəl anlayış və deyim yöntəmini də dəyişdirir.
  Şeirin nəsnələşməsinin qarşısını alan əsas amillərdən, sözcüklərin yeniliyini qəbul edərkən onun yaşam dayirəsini genişləndirməkdir. Belə ki, əgər nəsnələr eyni ilə özünü göstərirsə onda, şeirsəllik aradan gedəcəkdir. Buna görə onun nəsnə həyatına yalnız təsvir və istiarə ilə son qoymaq olar. Belə olan halda, sözcüyün gündəlikdə daşıdığı gerçək anlam, istiarələrin, məcazi həyatında yaşanmağa və genişlənməyə başlayır. Bu da şeir dilini, nəsnə dilindən uzaqlaşdırır. nəsnə dilinin yeni səsi, yeni quruluşu vardır. Ancaq bunları, yeni olaraq heç bir dəyişiklik və bədiilik vermədən işlətməsi, şeir dilinin aşağı səviyəyə düşməsinə gətirib çıxaracaqdır. 
Şeirin dili, nəsnələr, qavramlarda həm təzad yaradır həm də onları birləşdirir. Daha doğrusu M.Heidegger demişkən: «Şeir "oyun" məkanıdır. Oyun hərnəyi özünün olduğu yerdə olması anlamındadır. Şeir dünya ilə bütün nəsnələr arasında olan çatları aradan qaldırır... (Babək Əhmədi, Saxtar və təvil_i mətn kitabı (farsca) s.557).
Təbiidir aydınların önəmli vəzifəsindən biri də dil sorumluluğudur. Bu durumu görüb sezən aydınımız o cümlədən şairlərimiz bir çıxış yolu tapmalıdır və bəzən də bunu da edir. Ancaq əsas problem və ən verimli iş, yuxarıda dediyim ədəbi dillə danışıq dilin yaxınlaşma məsələsiylə yanaşı qramatik doğmalıq yaratmaq məsələsidir. 
Danışıq dilimizi özgələşdirən sözcüklərin nəsnələşməsi və grammatikası başqa dilin grammatikasının özəlliklərini qəbul etməsidir. Əlbətdə grammatika özgələşməsi artıq bir sıra şeirlərimizə də köçürülmüşdür. Bu haqda "nəqd_i şeir_i müaser_i azərbaycan" kitabımın "bəyan_i qərinesaz" bölümündə yazmışam. Bu günkü durumda isə, şeirimizin dili paradokslu bir aşağı-yuxarı səviyə ilə balansdadır. Öyünüləsi durumda yaşandığı hallar da var. Dilin ehtiyatlarından dil xeyrinə istifadə edilə bilməyən hallar da var. Ədəbi bilimlər və yeni teorilərlə tanış olan yazar və şairlərimizin ədəbi bilimi artdıqda yeni fəzalara ehtiyac duyulur və bu yeni fəzarlar isə dil də özü üçün yeni fəzalar qazanır. Bu halda yalnız dil ehtiyatlarına qayıdış probleminin çözülməsində yardımçı olacaqdır. Əks halda isə ədəbiyatın gündəmə gətirməsində ilgi qatmaq faktorunu itirəcəkdir. Füzüli demişkən "elmsiz şeir, xərci hesabı olmayan duvardır". Ədəbiyatımızın gəlişməsinə yardımçı olan isə bu bilikdən necə yararlanmasıdır.

Avanqard.net

Yenililklər
05.12.23
Kənan Hacının hekayəsi - Cin qapını bağlayır
05.12.23
Elçin Hüseynbəylinin hekayəsi - Dərs
05.12.23
Yevgeni Rezniçenko - Çağdaş rus poeziyası
30.11.23
Anar Məcidzadə - Canına dərd düşsün, ayrılıq salan
29.11.23
Həmin işıqlı günlər - Cavid Zeynallının yeni hekayəsi
29.11.23
Musiqili Teatr dekabr repertuarını təqdim edib
29.11.23
Pyes müsabiqəsi qaliblərinə mükafatlar təqdim olunub
29.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fonduna yeni prezident təyin olunub
28.11.23
Xuana İnes de la Krus - Günah keçisi kimi görürsünüz qadını
28.11.23
Mahir N. Qarayevdən iki şeir
23.11.23
Fəxri Uğurlu - Uzaqda təkbaşına dolaşan qəhrəmanlar
22.11.23
Kanadada “Yeddi gözəl” musiqi qrupunun konserti keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseyn XIV İstanbul Beynəlxalq Ədəbiyyat və Şeir Festivalında iştirak edir
22.11.23
Bakıda Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelər Forumu keçiriləcək
22.11.23
Vaqif Sultanlının “İnsan dənizi” və “Ölüm yuxusu” romanları İngiltərədə yayımlanıb
22.11.23
Elnarə Qaragözova - Ali diqqət və rəğbətin dəyişməz ünvanı: Yusif Səmədoğlu
22.11.23
"Nobel mükafatına aparan yolun dərsləri: mif, reallıqlar, uğurlar və çağırışlar" beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseynlə kürdəmirli oxucuların görüşü olub
06.11.23
"Mədəni diplomatiya vasitəsilə əlaqələr quraraq müxtəlif sivilizasiyaları bir araya gətirdik"
04.11.23
Astanada “Yıldız Sarayı Foto Kolleksiyasında XIX Əsr Türk Dünyasının Mədəni İrsi” adlı sərgi təşkil olunub
04.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və Türk Akademiyasının rəhbərliyi Qazaxıstanın Xarici İşlər naziri ilə görüşüb
01.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Bern şəhərində qədim türk yazılarına həsr olunmuş sərgi açıb
31.10.23
Türkiyə Respublikasının 100 illiyi İsveçrənin Bern şəhərində qeyd olunub
27.10.23
“Netflix” “The Crown” serialının son sezonunun ilk treylerini yayımlayıb
27.10.23
Özbəkistanda Yusif Vəzir Çəmənzəminli adına Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatı Mərkəzi açılıb
27.10.23
Bədirxan Əhmədli - Akademik Kamal Talıbzadənin portret cizgiləri üzərinə
27.10.23
Türkiyədə XX əsr Cənubi Azərbaycanda ədəbi prosesin önündə gedən şəxsiyyətlərdən bəhs edən kitab çap olunub
27.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Haaqada yubiley tədbirləri keçirib
26.10.23
Varşavada “Polşa və Türk Dünyası” mövzusunda konfrans keçirilib
25.10.23
Elman Cıvıroğlu - İbranice ve Ortak Türk Dili
25.10.23
İstanbulda görkəmli xanəndə Məşədi Məhəmməd Fərzəliyev haqqında kitabın təqdimatı olub
25.10.23
“Ulduz” jurnalının 650-ci yubiley nömrəsi işıq üzü görüb
25.10.23
Yazıçı-tərcüməçi Nəriman Əbdülrəhmanlı Qazaxıstanın “Dostluq” ordeni ilə təltif olunub
25.10.23
Osip Mandelştamın yaradıcılığına həsr olunmuş poeziya gecəsi keçirilib
25.10.23
Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin yaradılmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
20.10.23
Qars Kafkas Universitetində “Heydər Əliyev və Türkiyə” adlı multidisiplinar beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
19.10.23
Elman Cıvıroğlu - Xudu Məmmədov və Ziya Gökalp
19.10.23
Akademik Kamal Talıbzadənin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi sessiya keçirilib
16.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Qazax-Türk Universiteti arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb
05.10.23
Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə XVIII Bakı Beynəlxalq Caz Festivalı keçiriləcək
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.