Avanqard.net cənublu yazar Hümmət Şəhbazinin "Dilimiz, şeirimiz" məqləsini təqdim edir.

Ana dilimizdə yazılan şeirlər istər istəməz bu dilin özəlliklərini mənimsəyərək yaşadır. Keçmişdə ədəbiyatımız, çox faxir və doğma olmayan bir dilin özəlliklərini daşıyırdı. Bu dilin diriliyini, yumuşaq yaşamını yalnız biz şifahi dilimizdə görürdük. Yazıqlar olsun ki şifahi dillə ədəbi dilimizin paralel və qoşa ilgisini özəlliklə klassik ədəbiyatımızda çox az məqamlarda şahid oluruq.
Bu gün danışıq dilimizdə ki sözcüklər nəsnələşməyə tərəf gedir. Nəsnələr isə fars-ərəb sözcüklərindən əlavə başqa dillərdən gələn sözcükləri də çevrəyir. Bu həm güneyə həm də quzeyə ayiddir. Sənayeləşmənin gündən-günə gəlişməsi və yeni nəsnə və metallarin yaradılması dildə də öz etkisini buraxır. Dil istər-istəməz özünün çağdaşlığını yansıtması üçün bu nəsnələrdən yararlanmaq məcburiyətində qalır. İndilikdə bu dildən ədəbiyatda necə yararlanmaq olar? Ədəbiyat deyəndə burada dilin başqa görəvi (vəzifə) göz önünə gəlir. Bunu gələnəksəl bölməyə dayanaraq "ədəbi dil" adlandırırıq hələlik. Ancaq yeni dünyada, ədəbi dillə danışıq dilinin oxşarlığı dilin iki yönə bölünməsindən bizi uzaqlaşdırır. Çünki danışıqda istifadə olunan nəsnələşmiş dildən ədəbiyat da elə yararlanır. Əski çağda sözcüklər cilalanaraq onların arasında ayrı-seçkilik var idi. Ədəbiyat özü üçün dil seçir və bəzi sözcük və anlayışları işlətməyə qadağalar qoyur. Ancaq yeni dövrdə, hətta əski sözcüklərin gələnəksəl anlayış və deyim yöntəmini də dəyişdirir.
  Şeirin nəsnələşməsinin qarşısını alan əsas amillərdən, sözcüklərin yeniliyini qəbul edərkən onun yaşam dayirəsini genişləndirməkdir. Belə ki, əgər nəsnələr eyni ilə özünü göstərirsə onda, şeirsəllik aradan gedəcəkdir. Buna görə onun nəsnə həyatına yalnız təsvir və istiarə ilə son qoymaq olar. Belə olan halda, sözcüyün gündəlikdə daşıdığı gerçək anlam, istiarələrin, məcazi həyatında yaşanmağa və genişlənməyə başlayır. Bu da şeir dilini, nəsnə dilindən uzaqlaşdırır. nəsnə dilinin yeni səsi, yeni quruluşu vardır. Ancaq bunları, yeni olaraq heç bir dəyişiklik və bədiilik vermədən işlətməsi, şeir dilinin aşağı səviyəyə düşməsinə gətirib çıxaracaqdır. 
Şeirin dili, nəsnələr, qavramlarda həm təzad yaradır həm də onları birləşdirir. Daha doğrusu M.Heidegger demişkən: «Şeir "oyun" məkanıdır. Oyun hərnəyi özünün olduğu yerdə olması anlamındadır. Şeir dünya ilə bütün nəsnələr arasında olan çatları aradan qaldırır... (Babək Əhmədi, Saxtar və təvil_i mətn kitabı (farsca) s.557).
Təbiidir aydınların önəmli vəzifəsindən biri də dil sorumluluğudur. Bu durumu görüb sezən aydınımız o cümlədən şairlərimiz bir çıxış yolu tapmalıdır və bəzən də bunu da edir. Ancaq əsas problem və ən verimli iş, yuxarıda dediyim ədəbi dillə danışıq dilin yaxınlaşma məsələsiylə yanaşı qramatik doğmalıq yaratmaq məsələsidir. 
Danışıq dilimizi özgələşdirən sözcüklərin nəsnələşməsi və grammatikası başqa dilin grammatikasının özəlliklərini qəbul etməsidir. Əlbətdə grammatika özgələşməsi artıq bir sıra şeirlərimizə də köçürülmüşdür. Bu haqda "nəqd_i şeir_i müaser_i azərbaycan" kitabımın "bəyan_i qərinesaz" bölümündə yazmışam. Bu günkü durumda isə, şeirimizin dili paradokslu bir aşağı-yuxarı səviyə ilə balansdadır. Öyünüləsi durumda yaşandığı hallar da var. Dilin ehtiyatlarından dil xeyrinə istifadə edilə bilməyən hallar da var. Ədəbi bilimlər və yeni teorilərlə tanış olan yazar və şairlərimizin ədəbi bilimi artdıqda yeni fəzalara ehtiyac duyulur və bu yeni fəzarlar isə dil də özü üçün yeni fəzalar qazanır. Bu halda yalnız dil ehtiyatlarına qayıdış probleminin çözülməsində yardımçı olacaqdır. Əks halda isə ədəbiyatın gündəmə gətirməsində ilgi qatmaq faktorunu itirəcəkdir. Füzüli demişkən "elmsiz şeir, xərci hesabı olmayan duvardır". Ədəbiyatımızın gəlişməsinə yardımçı olan isə bu bilikdən necə yararlanmasıdır.

Avanqard.net