Ruhiyyə Rəsulova - Kəlağayı-ismət və gözəllik simvolu
23.05.17

Avanqard.net Naxçıvan Televiziyasının baş redaktoru Ruhiyyə Rəsulovanın "Kəlağayı-ismət və gözəllik simvolu" məqaləsini təqdim edir.

Dövlətləri bir-birindən fərqləndirən rəmzləri olduğu kimi, xalqları da bir-birindən fərqləndirən milli dəyərləridir. Milli dəyərlər sisteminə geyimlər də daxildir. Hər bir milli geyim məxsus olduğu xalqın milli ruhunu səciyyələndirir. Azərbaycan xalqı milli geyimlərinin zənginliyi və özündə bir çox xüsusiyyətləri ehtiva etmək baxımdan olduqca dəyərli irsə malikdir. Hansı ki bu irs tarixən xalqın milli ruhunu, estetik duyumunu və sənətkarlıq məharətini özündə cəmləşdirib. Əksər sənətkarlıq nümunələrində olan elementlər milli geyimlərdə də öz əksini tapıb. Hətta abidələrimizdəki ornamentlərə də milli geyimlərimizdə rast gəlmək mümkündür. Bu mənada milli geyimlərimiz həm də yaddaş rolunu oynayıb. Bu geyimlərdə xalqımızın maddi mədəniyyəti, xalq yaradıcılığının bədii xüsusiyyətləri, bədii bəzək motivləri, toxuculuq və digər elementlər əks olunur. Toy və bayram paltarları adətən qiymətli parçalardan tikilməklə bərabər gündəlik və iş paltarlarından fərqli olaraq müxtəlif qızıl və gümüş bəzəklərlə də ziynətləndirilirdi. Deməli, bir sıra geyimlər bir növ zərgərliyi də özündə birləşdirib.
Azərbaycan xalqı daim öz milli dəyərlərinə sadiqliyini tarixi proseslərin müəyyən dövrlərində, milli dövlətçiliyimizin mövcud olmadığı dövrlərdə belə nümayiş etdirmişdir. Milli dəyərlərimizin ayrılmaz bir parçası kimi, milli geyim nümunələrini vətənpərvər ziyalılar öz yaradıcılıqlarında yaşadıblar. Ədəbiyyatda, aşıq yaradıcılığında, bədii filmlərimizdə, həmçinin rəssamların çəkdiyi rəsmlərdə milli geyimlərimizlə bağlı ətraflı məlumat əldə edə bilirik. Bu baxımdan, rəssam Bəhruz Kəngərlinin əsərləri olduqca təqdirəlayiqdir.

Kəlağayı milli geyimlərimizi tamamlayan baş örtüyü kimi əsrlərdən-əsrlərə, nəsillərdən-nəsillərə keçərək günümüzə qədər gəlib çatmışdır.
İpək sapdan toxunmuş dördkünc formalı qadın baş örtüyü olan kəlağayıya Azərbaycanın qərb zonasında “çarqat”da deyilir. Kəlağayı istehsalı Azərbaycanda qədimdən məlumdur. Təbriz, Gəncə, Şamaxı, Şəki, Naxçıvan şəhərlərində, İsmayıllı rayonunun Basqal qəsəbəsində yüksək keyfiyyətli kəlağayılar hazırlanıb. Mənbələrin məlumatına görə hələ orta əsrlərdən Gəncə və Basqal kəlağayıları xarici ölkələrə də ixrac olunurdu. Xalqımızın şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrində, dastan, qoşma, gəraylı və bayatılarımızda, xüsusilə də aşıq poeziyasında kəlağayı haqqında olduqca maraqlı, poetik fikirlər əksini tapmışdır.

Başına örtübdür kəlağayı gəzər,
Əyri tel üstündən qızıl düymələr.
Belinə yaraşıb zərbafdan kəmər,
Çəpkənli, çarqatlı ağ bədən gəzər.
(A.Tufarqanlı)

Gah zaman başına tirmə şal bağlar,
Gah olur ki, zülf gizləyib, xal bağlar.
Kəlağayı qabağına al bağlar
Yaşılın altından, ağın üstündən,
(M.P.Vaqif)

Olduqca zərif, göz oxşayan baş örtüyü- kəlağayılarda el sənətkarlarının qəlbinin hərarəti duyulur. Bu kəlağayıların ən gözəl nümunələri hələ XIX əsrin ortalarından başlayaraq, Paris, London, Sankt-Peterburq, Moskva, Tiflis və digər beynəlxalq sərgilərin yüksək mükafatlarına layiq görülüb.

Kəlağayı milli baş örtüyü növü kimi qadınlarımızın geyimini tamamlamışdır. Kəlağayının yeləni (haşiyəsi), bəzən isə xonçası (ortası) basmanaxış üsulu ilə həndəsi və nəbati naxışlarla bəzədilir. Qadınlar yas mərasimində qara, toy mərasimində isə əlvan naxışlı kəlağayılar örtərdilər.
Kəlağayı sənəti 2014-cü ildə “Kəlağayı simvolizmi və ənənəvi sənəti” adı ilə UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ Siyahısına daxil edilmişdir. Kəlağayının-xalqımızın digər sərvətləri-muğam, aşıq, tar ifaçılıq sənəti, Novruz bayramı və xalçaçılıqla bir sırada dayanması heç də təsadüfi deyil. Milli geyimlərimizin bir hissəsi olan kəlağayı Azərbaycan qadınının dəyanət, sədaqət, ləyaqət simvoludur, kəlağayı milli dəyərlərimizin daşıyıcısıdır, kəlağayıda qədim və milli ornamentlərimiz öz əksini tapıb. Nənələrimiz illərlə kəlağayını öz sandıqlarında qoruyaraq nəsildən-nəslə ötürüblər. Dövr dəyişsə də, illər keçsə də, kəlağayıdan heç vaz keçməyiblər, bu baş örtüyünü toxuduqları xalçalar tək qoruyub saxlayıblar. Naxçıvan Muxtar Respublikasının demək olar ki, istənilən kəndində bu gün də qədim el sənəti nümunəsi olan xalça, bir də kəlağayılara mütləq rast gəlmək olar. Hətta deyərdim ki digər baş örtüklərindən fərqləndirən cəhətlərdən biri də budur ki, kəlağayıda ana-nənələrimizin xoş arzularla dolu laylalarını, xeyirxahlıq, qonaqpərvərlik, xeyrin şər üzərində qələbəsinə inam hissini aşılayan nağıllarımızın səsi duyulur.
Bu gün evlərdə əgər kəlağayıya rast gəlinirsə, bu xalqımızın milli dəyərlərinə sadiqliyinin nümunəsidir, beynəlxalq səviyyədə qorunması üçün dövlətimiz tərəfindən müvafiq tədbirlər həyata keçirilirsə, bu, kəlağayı sənətinə davamlı ömrün bəxş olunması, nəsillərdən-nəsillərə ötürülməsi deməkdir.
Milli-mənəvi dəyərlərin, mədəniyyətin, ümumilikdə, xalqa məxsus böyük sərvətin qorunub saxlanılması tarixən Azərbaycan ictimai təfəkküründə milli ideya səviyyəli, aktual məsələlərdən biri olmuşdur. Görkəmli Azərbaycan yazıçısı və ədəbiyyatşünası Mir Cəlal Paşayev "Bir gəncin manifesti" əsərində böyük əziyyətlə toxuduğu xalçanın - sənət incisinin əcnəbiyə qismət olmasını istəməyən Sona xalanın dili ilə demişdi: "İtə ataram, yada satmaram". Bu yanaşma, əslində, qəlbi Vətən eşqi ilə döyünən böyük Azərbaycan ziyalısının xalqın maddi-mənəvi sərvətlərinə necə böyük ehtiramla yanaşmasının, milli irsin qorunub saxlanılması vacibliyinin önə çəkməsinin əlamətidir. Bu bizik, tarixi köklərə və zəngin adət-ənənələrə malik Azərbaycan xalqı. Heç bir xalqın mədəni irsinə göz dikməyən, yalnız öz milli dəyərlərinə söykənərək tarix yaradan Azərbaycan xalqı. Mövzumuz kəlağayı idi. Milli geyimlərimizin ayrılmaz tərkib hissəsi-kəlağayı. Bu da danılmaz reallıqdır ki, hər dövrün öz tələbi və geyim tərzi var. Düzdür, indi baş örtüyündən o qədər də geniş istifadə olunmur. Lakin bu da bizə əsas vermir ki, milli geyimlərimizə, kəlağayıya laqeyd yanaşaq.
Məlumat üçün onu da bildirək ki, yaxın vaxtlarda Naxçıvanda “Milli geyimlər” festivalının keçirilməsi nəzərdə tutulub. Festivalın əsas məqsədi milli geyim nümunələrimizi sərgiləməklə onu yad ünsürlərdən qorumaq, təbliğ etmək və gənclərə sevdirməkdir.
Bu gün milli geyimlərimiz həm də  muzey ekspozisiyalarını bəzəyir. Folklor kollektivləri, muğam ifaçıları, aşıqlar milli geyimlərimizin daşıyıcılarıdır. El şənliyimiz-Novruz bayramında milli sərvətlərimizin, həmçinin, milli geyimlərimizin sehrinə düşürük. Demək olar ki, toy şənliklərinə-xınayaxdı mərasimlərinə də artıq milli geyimlərimiz daxil olmaqdadır. Bu, çox təqdirəlayiq haldır. Lakin biz bununla kifayətlənməməliyik. Mövzu əgər kəlağayıdırsa, sözümüz analaradır: Qızları gəlin köçürdüyünüz zaman cehizlik əşyalar içərisində kəlağayını Azərbaycan qadınının sədaqət, ismət, gözəllik simvolu kimi hədiyyə etməyi də unutmayın.

Yenililklər
06.01.25
Sevil İrevanlı - Türkiyat Araştırmaları Enstitüsünün 100. Milletlerarası Kongresinden gözlemler, izlemler
11.12.24
İzzəddin Həsənoğlu və Mirzə Ələkbər Sabirin Türkiyədə nəşr olunmuş kitablarının təqdimatı olub
05.11.24
Azərbaycanlı alim Özbəkistanın Milli televiziya  kanalının məşhur “Shirchoy” verilişinin qonağı olub
29.10.24
Kinonun işğala dirənişi - İstanbulda müzakirə
19.10.24
Bədirxan Əhmədlinin “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” 3 cildlik kitabı çap olunub
15.10.24
Cəfər Cabbarlı Mükafatı təqdim olunub
15.10.24
Füzulinin həyat və yaradıcılığının tədrisinə dair yeni kitab nəşr olunub
11.10.24
Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatının adı açıqlanıb
10.10.24
XV Bakı Beynəlxalq Film Festivalının bağlanış mərasimi keçirildi
09.10.24
Mikayıl Azaflının “Haqq aşığı yaranıbdı qəm çəkə” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Asif Rüstəmlinin “Cəmo bəy Cəbrayılbəyli: həyatı və bədii yaradıcılığı” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Anar Məcidzadə - Nə yaltaqlıq elə, nə quyruq bula...
03.10.24
Azərbaycan dastanlarınıın folklor semantikası
27.09.24
“Əta Tərzibaşı Kərkükün milli tədqiqatçısı” adlı kitabın təqdimatı olub
27.09.24
Lütviyyə Əsgərzadənin “Şeyx Məhəmməd Rasizadə” kitabı işıq üzü görüb
27.09.24
“Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı” jurnalının növbəti sayı çap olunub
27.09.24
Vaqif Yusiflinin “Məmməd Araz dünyası” kitabı işıq üzü görüb
27.09.24
Azad Qaradərəli - Kədərli yazların doğurduğu sevinc
09.09.24
Azərbaycan yazıçısının kitabı Təbrizdə nəşr olunub
09.09.24
“Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev. Nəşr edilməmiş əlyazmaları”  kitabı nəşr edilib
09.09.24
Venesiya Film Festivalında “Qızıl Şir” mükafatının qalibi məlum olub
08.09.24
Venesiya Film Festivalında Azərbaycan filmləri nümayiş olunub
07.09.24
Şərqşünaslıq İnstitutunda “Əhməd Nədimin poetikası” kitabı çapdan çıxıb
27.08.24
Azad Qaradərəli - Alman şərqşünasın hekayələrim haqqında yazdıqları
09.08.24
Milli kino günündə “Tənha insanın monoloqu”
08.08.24
Turan Film Festivalı Laçın şəhərində keçiriləcək
02.08.24
Federiko Qarsia Lorka -  Bu çılpaq bədən at nalları dəyməyən...
12.07.24
Yelisaveta Baqryana - Ah, belə gecələr əzabdır dostum!
11.07.24
Azad Qaradərəlinin əsərlərinin beşinci cildi cap olunub
08.07.24
“Narqız” qısametrajlı animasiya filminin istehsalı davam edir
05.07.24
"Dünya ədəbiyyatı" jurnalının Çeçenistan sayı işıq üzü görüb
03.07.24
“Ulduz” jurnalı oxucuların görüşünə yeni təqdimatda gəlib
02.07.24
Frans Kafka - Hökm
25.06.24
Mədəniyyət Nazirliyi senzura ittihamlarına aydınlıq gətirib
25.06.24
Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı Şirvanda kino günlərinə başlayır
22.06.24
Şahid ifadəsi - Zərdüşt Əlizadə yazır...
13.06.24
“Divanü lüğat-it-türk”ün II və III cildləri nəşr olunub
13.06.24
“Ulduz” jurnalının may nömrəsi çap olunub
13.06.24
Azərbaycanda aparıcı teatrların siyahısı təsdiqlənib, işçilərin maaşları artırılıb
05.06.24
Özbəkistanlı şairlərin şeirləri Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək nəşr olunub
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.