Aydın Dadaşov - Rac Kapur. Çarlz Çaplinin izi ilə
24.01.17

Hindistanın tanınmış teatr rejissoru Prithviracın istedadlı oğlu Rac Kapurun öz ssenarisi üzrə quruluş verdiyi “Avara” filminin (1951) qızğın məhkəmə prosesini təsvir edən ilk epizodunda Raqunatı (Prithvirañ Kapur) öldürməyə cəhd edən müdafiəçisi, vəkil kimi ilk işi olan Ritanın (Nargiz) müttəhimin müdafiəsinə qalxması hadisəli ekspozisiyanı canlandırır. Vəkil Ritanın Raqunata ünvanladığı “Arvadınızı niyə küçəyə atdınız?” sualından sonra canlanan xatirədə məhsul bayramı ilə bağlı kütləvi xor və rəqs səhnələrinin struktura daxil olması fonunda mühitin mənzərəsi yaradılır. Qan düşmənçiliyi zəminində Caqanın (K.N.Singh) qaçırdığı Raqunatın arvadının hamilə olduğunu bilərək qadını geriyə qaytarmaqla doğulacaq uşağı oğru kimi böyüdəcəyinə söz verməsi keçmişlə bağlı intiqam hissinin miqyasını canlandırır. Əri Raqunatla söhbətində Caqanın həmin mövzuya: “Ədalətlinin oğlu ədalətli, oğrunun oğlu oğru olmalıdır”, – deyə toxunması Hindistanda insanları zümrələrə bölən problemi gündəmdə saxlayır. Caqa ilə arvadının izdivacından şübhələnən Raqunatın əməli dramaturji düyünə rəvac verir. Bu məqamda yağışlı havada gecənin qaranlığında Racın dilindən səslənən nəğmənin səsinin yenicə dünyaya gələn körpənin səsinə qarışması emosionallığı artırır. Vəkil Ritanın məhkəmə çıxışının mətni fonundakı təsvirdə tədricən böyüyüən Racın gələcəkdə avara olacağını bildirməsi ilə oğlunu vəkil görmək istəyən anasının haqq-ədalətin bərpasını önə çəkməsi filmin ideyasını səciyyələndirir. Racın daima yanında olan qızın Raqunatın dostunun qızı olması informasiya gerçəkliyini artırır. Dostuna qızının avara oğlanla oturub-durmasından çəkinməyi tövsiyə edən Raqunatın yetərincə cavablandırılması xeyir-şər qarşıdurmasını səciyyələndirir. Küçədə çəkmə silməklə təhsilini davam etdirən Racın məktəbdən qovulması sosial problemi gündəmdə saxlamaqla onun vidalaşmaq istədiyi Ritanın da başqa şəhərə yollandığını öyrənməsi epizodu şəxsi motivdə tamamlayır. Anasının xəstələndiyini bilsə də, avara dostlarının zorakılığından qurtula bilməyən Racın qarşılaşdığı Caqa tərəfindən həyatın dibinə atılması əks mövzunu qabardır. Caqanın yaxasından tutub iş tələb etməklə mövzunu tənzimləyən Rac sosial ideyanın təzahürünü canlandırır. Xəstə anasını sakitləşdirib çörək oğurlayan Racın buna görə həbsə atılması və cinayətkar mühitdə böyüməyə vadar olması “Avara” nəğməsinin mətni hesabına yetərincə əsaslandırılsa da, filmin təsvir həllində Çarlz Çaplinin oyun elementlərinin, hərəkətlərinin təkrarlanması nəzərdən qaçmır.

Uzun ayrılıqdan sonra anasına guya xaricdə təhsil aldığını bildirən Racın evin divarında Ritanın şəklini görməsi sevgi motivini gündəmdə saxlayır. Oğlunun əşyaları arasında gizlətdiyi silahı görən ananın təşvişə düşməsi, Racın gəldiyi gecə barındakı rəqqasənin musiqi sədaları altında rəqsi cinayətkar mühiti canlandırır. Növbəti səhnədə Caqanın planlaşdırdığı qarət zamanı istifadə olunan avtomaşının  Ritaya məxsus olması cinayətkar və sevgi motivlərini birləşdirir. Ritanın çantasını oğurlayan Racın guya ki çantanı oğurlayanı izləyib hasarın o biri tayındakı mübarizəni səsləndirməsi Çaplinsayağı metodun təkrarını davam etdirir.

Ritanın zəngin malikanəsinə royal kökləyicisi kimi gələn, keçmiş sevgilisini görməklə oğurladığı əşyanı döşəməyə atmaqla sevginin mənəvi gücünü göstərsə də,zənginlərin imtiyazını, kasıbların məhkumluğunu diləgətirən Racın qızın masanınüzərindəki uşaqlıqşəklini görüb tanımasısadəlövh görünür. Tək-tənha otağında məhəbbət nəğməsi oxuyan Ritanın evə gələn atalığına Rac haqqında söhbət açması sosial problemi gündəmdə saxlayır. Növbəti səhnədə çimərlikdə Racla görüşən Ritanın zarafatla onu vəhşi adlandıranda yaranan gərginlik problemin audioviziual həllini verə bilməsə də, bu epizod hind kinosunun ilk açıq-saçıq səhnəsi sayılır. Dostunun qızı kimi himayədarlıq etdiyi Ritaya avara Racla oturub-durmağı məsləhət görməyən Raqunatın qətiyyətinin gənclərin sevgisini alovlandırması uğurlu dramaturji maneəyə çevrilir. Yuxusundakı mühitdə alovlar arasında qalan Racın birgə duet oxuduğu Rita ilə sevgisinə nəhəng buddanın önündə qovuşmağa çalışması xeyir-şər qarşıdurmasını simvolçuluqla həll edir. Bu yuxuda Caqanın iri bıçağını sevgililərə tuşlaması, fasiləsiz olaraq Ritanı haraylayan Racın yuxudan hövlnak ayılaraq bəd əməllərdən əl çəkəcəyinə tövbə etməsi ideyanı dini motivdə tənzimləyir. Zavodda fəhlə kimi çalışsa da, keçmişdə oğru olduğu üzə çıxan Racın işdən qovulması vəziyyətin çıxılmazlığını maneələri dəf etmək yolu ilə tənzimləyir. Ritanın ad gününə hədiyyə almaq üçün Caqadan min rupi istəyən Racın təsadüfən rastlaşdığı Raqunatdan əlindəki boyunbağını oğrulara məxsus tərzdə çırpışdırması əşyanı zidiyyətin daşıyıcısına çevirir. Bütün hadisələrdən agah olub Racın anasının yanına gələn Ritanın sevgilisinin taleyini öyrənməklə məhəbbəti uğrunda qətiyyətli mübarizəyə girməsi ideyanı çiçəkləndirir. Ritadan uzaqlaşması müqabilində Raqunatın pul təklif etdiyi Racı sonda evindən qovması qarşıdurmanı qızışdırır. Polislərin təqibindən qaçaraq Racın evinə soxulan çarəsiz ananı boğmağa çalışan Caqanın nəticədə cinayətə sürüklədiyi qəhrəman tərəfindən öldürülməsi şərin cəzalandırılmasınıgözönü hadisədə səciyyələndirir. Gerçəkliyi aşkarlayaraq məhkəmədə vəkil kimi çıxış edən Ritanın Raqunatın Racın doğma atası olduğunu sübuta yetirməsi, ərini  uzun illərin ayrılığından sonra görən ananın maşın altında qalaraq yaralanması və son nəfəsində oğluna həqiqəti söyləməsi dramaturji düyünün açılışına yönəlir. Anasının intiqamını almaq üçün bıçaqla üstünə gəldiyi atasını öldürmək qərarından vaz keçən Racın məhkəməsi haqq-ədalətin təntənəsinə çevrilir. Sonda vəkil Ritanın ölüm cəzasından xilas etdiyi  Racı  gözləyəcəyinə söz verməsi filmi xeyrin şərti qalibiyyəti ilə tamamlayır.

Kinorejissorluq peşəsində Çarlz Çaplinin izi ilə gedən Rac Kapurun “Alov” və “Yağış”dan sonra üçüncü rejissor işi olan “Avara” filmi 1953-cü ildə Beynəlxalq Kann kinofestivalına təqdim edilib, əsas mükafatı qazanmasa da, satış hüququ üçün SSRİ də daxil olmaqla doqquz ölkəyə satılması müəllifə qazancla bərabər,şöhrət dəgətirir.

1955-ci ildə “Smena” jurnalının 3-cü sayında “Qalib xalqın qüdrəti” məqaləsində üç il ərzində ərsəyə gətirdiyi “Avara” filminin çəkilişləri ilə bağlı Rac Kapurun: “Məhkəmə zalının, həbsxananın, gecəqonduların, varlı hakimin mülkünün, səs-küylü küçələrin, sakit məhəllələrin və hətta qumlu çimərliyin çəkilişləri naturada deyil, qurulan dekorlarda aparıldı”  xatirəsi, əslində, sabit işıq mənbələrinin dəyişməzliyinin çəkiliş prosesinin tənzimlənməsinə yaratdığı imkanı şərtləndirsə də, teatrallığın ekran hadisələrinin reallığına mənfi təsirini də qabardır.

 “Bakı” qəzetinin 25 sentyabr 1969-cu il buraxılışında “Dost xalqın kino sənəti” məqaləsində Əlisəttar Atakişiyev şəhəri¬mizdə qonaq olan Rac Kapurla görüşünün bir məqamını xatırlayır. Yaradıcılığına vurğunluğunu gizlətmədiyi A.P.Çexovun əsərlərindən biri əsasında film çəkmək istədiyini dilə gətirməklə ““İt gəzdirən qadın”ı seçdim, bu zaman İosif Xeyfitsin gözəl filminə baxıb bu fikirdən vaz keçdim”  – deməsi Rac Kapurun əsl sənət nümunələrinə yüksək dəyər verdiyini təsdiqləyir.

Yenililklər
05.12.23
Kənan Hacının hekayəsi - Cin qapını bağlayır
05.12.23
Elçin Hüseynbəylinin hekayəsi - Dərs
05.12.23
Yevgeni Rezniçenko - Çağdaş rus poeziyası
30.11.23
Anar Məcidzadə - Canına dərd düşsün, ayrılıq salan
29.11.23
Həmin işıqlı günlər - Cavid Zeynallının yeni hekayəsi
29.11.23
Musiqili Teatr dekabr repertuarını təqdim edib
29.11.23
Pyes müsabiqəsi qaliblərinə mükafatlar təqdim olunub
29.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fonduna yeni prezident təyin olunub
28.11.23
Xuana İnes de la Krus - Günah keçisi kimi görürsünüz qadını
28.11.23
Mahir N. Qarayevdən iki şeir
23.11.23
Fəxri Uğurlu - Uzaqda təkbaşına dolaşan qəhrəmanlar
22.11.23
Kanadada “Yeddi gözəl” musiqi qrupunun konserti keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseyn XIV İstanbul Beynəlxalq Ədəbiyyat və Şeir Festivalında iştirak edir
22.11.23
Bakıda Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelər Forumu keçiriləcək
22.11.23
Vaqif Sultanlının “İnsan dənizi” və “Ölüm yuxusu” romanları İngiltərədə yayımlanıb
22.11.23
Elnarə Qaragözova - Ali diqqət və rəğbətin dəyişməz ünvanı: Yusif Səmədoğlu
22.11.23
"Nobel mükafatına aparan yolun dərsləri: mif, reallıqlar, uğurlar və çağırışlar" beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseynlə kürdəmirli oxucuların görüşü olub
06.11.23
"Mədəni diplomatiya vasitəsilə əlaqələr quraraq müxtəlif sivilizasiyaları bir araya gətirdik"
04.11.23
Astanada “Yıldız Sarayı Foto Kolleksiyasında XIX Əsr Türk Dünyasının Mədəni İrsi” adlı sərgi təşkil olunub
04.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və Türk Akademiyasının rəhbərliyi Qazaxıstanın Xarici İşlər naziri ilə görüşüb
01.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Bern şəhərində qədim türk yazılarına həsr olunmuş sərgi açıb
31.10.23
Türkiyə Respublikasının 100 illiyi İsveçrənin Bern şəhərində qeyd olunub
27.10.23
“Netflix” “The Crown” serialının son sezonunun ilk treylerini yayımlayıb
27.10.23
Özbəkistanda Yusif Vəzir Çəmənzəminli adına Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatı Mərkəzi açılıb
27.10.23
Bədirxan Əhmədli - Akademik Kamal Talıbzadənin portret cizgiləri üzərinə
27.10.23
Türkiyədə XX əsr Cənubi Azərbaycanda ədəbi prosesin önündə gedən şəxsiyyətlərdən bəhs edən kitab çap olunub
27.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Haaqada yubiley tədbirləri keçirib
26.10.23
Varşavada “Polşa və Türk Dünyası” mövzusunda konfrans keçirilib
25.10.23
Elman Cıvıroğlu - İbranice ve Ortak Türk Dili
25.10.23
İstanbulda görkəmli xanəndə Məşədi Məhəmməd Fərzəliyev haqqında kitabın təqdimatı olub
25.10.23
“Ulduz” jurnalının 650-ci yubiley nömrəsi işıq üzü görüb
25.10.23
Yazıçı-tərcüməçi Nəriman Əbdülrəhmanlı Qazaxıstanın “Dostluq” ordeni ilə təltif olunub
25.10.23
Osip Mandelştamın yaradıcılığına həsr olunmuş poeziya gecəsi keçirilib
25.10.23
Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin yaradılmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
20.10.23
Qars Kafkas Universitetində “Heydər Əliyev və Türkiyə” adlı multidisiplinar beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
19.10.23
Elman Cıvıroğlu - Xudu Məmmədov və Ziya Gökalp
19.10.23
Akademik Kamal Talıbzadənin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi sessiya keçirilib
16.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Qazax-Türk Universiteti arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb
05.10.23
Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə XVIII Bakı Beynəlxalq Caz Festivalı keçiriləcək
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.