MEMUARLAR və XATİRƏLƏR

1970 – 80ci illərdə pambıq yığımı mövsümündə Heydər Əliyev respublikanın rayonlarına gedərdi və hərdən yazıçıları da özü ilə aparardı.
Belə səfərlərin birində Heydər Əliyev Mərkəzi Komitənin o zamankı ikinci katibi Puqaçovla birlikdə birinci vaqonda gedirdi. MKnın kənd təsərrüfatı və sənaye üzrə katibləri, kənd təsərrüfatı, tikinti və daxili işlər nazirləri, ticarət naziri, eləcə də Aeroflotun respublika filialının rəisi hərbi təyyarəçi Nuru Əliyev, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri İmran Qasımov və mən ikinci vaqondaydıq. Üçüncü vaqondaisə jurnalistlərgedirdi.
Rayonmərkəzinindəmiryolvağzalındamətbuatişçilərininvaqonunuqatardanayırdılar, qabaqdakı ikivaqonisə yolunadavametdivə gəlibcənnətməkanbirbağdadayandı. Gecolmasınabaxmayaraq, biz şamyeməyinə oturduq. Qatardantəxminəniyirmimetraralı çəmənlikdə masaqoyubsüfrə açmışdılar; Heydər Əliyevlə ikincikatib şamyeməyinə gəlməmişdilər, yalnızikincivaqonunsakinləri  bizoturmuşduq. HəmingünBakı şəhəriLeninordeniilə təltifolunduğundanbizim şamsüfrəmizelə ilkdəqiqədənrəsmiziyafətlərixatırladırdı. MərkəziKomitəninkəndtəsərrüfatı üzrə katibiqalxıbdediki, müharibənin (19411945 müharibəsinin  Red.) ilkgünündəntasonunakimi çox çətin şəraitdə ölkədə istehsalolunanneftinvə neftməhsullarının 80 faiziniAzərbaycanverirdivə bunundahesabınaSovet İttifaqı HitlerAlmaniyası üzərində qələbə qazandı. Üstəlik, Azərbaycanvətəndaşlarınınhərbeş nəfərdənbiricəbhədə həlakolmuşdur. Elə bunagörə də, respublikamızhökumətimizinyüksəkmükafatınalayiqdir. Sonrabütünməclisiştirakçıları birbir çıxış edib, hamısı sözbəsözonundediyisağlığı təkaretdi.
Nəhayət, mənə də növbə çatdı. Mən öncə çıxış edənnatiqlərindedikləriilə tamamilə razılaşdım, dahadoğrusu, onlarındediklərinisəliqə ilə təkrarladım, ammabirəlavə elədim, dedim: “Allahgöstərməsin, Almaniyailə birdə müharibə başlasa, Bakını dərhaldüşmənə təhvilverməklazımdır. Çünki, müharibəninilkaylarındacaalmanlaratəslimolanbirneçə şəhərqəhrəman  şəhəradınalayiqgörülüblər. Ammabizə niyəsə ordenverdilər...”. Süfrə yoldaşlarımın çənələrininsallanmasındanbaşadüşdümki, mənimtostumuğursuzalınıb. MK  nınkəndtəsərrüfatı üzrə katibidediki, işivarvə durubkupesinə getdi. Onunardınca, deməkolarki, dərhalobirilərdə növbə ilə birbirsağollaşıbgetdilər. Masaarxasındaancaq İmranQasımovlaNuru Əliyevqaldı. Hə, yerigəlmişkəndeyimki, mənimsözlərimə ancaqNuru Əliyevdəstəkverdi:
 Məncə, Maksuddüzdeyir! Həqiqətəndə onlaraqəhrəmanadı veriblər, ammabizə  orden!
İmranQasımovNuru Əliyevinsözlərinə məhəlqoymadı. Üzünü mənə tutub:
 Sənaxı yazıçısan,  dedi.  Hələ cavanolmağınabaxmayaraq, ilkdəfə belə ciddibirtədbirdə YazıçılarBirliyinitəmsiletməyə dəvətolunmusan.  İmranQasımov çoxpərtolmuşdu.  Birbaxgörnə gözəlAy çıxıb, bülbülləroxuyur, sənsə... Camaatrespublikamızın ölkəninənyüksəkordeniilə təltifolunmasına ürəkdənsevinir, sənsə hər şeyikorladın. Özünü də zərbə altındaqoydun.
Mənbirqədərdiqqətedib, ehtiyatladedim:
 Məncə, qaratoyuqduoxuyan.
 Qaratoyuqduyoxsabülbüldü, nə fərqivar?! Məsələ bundadırməyər?.. Mənsəninatanı çoxyaxşı tanıyırdım; necə də gözəlinsandı  əslziyalıydı, özü də çoxnəzakətli, hər şeyinyerinbiləninsandı. Sənsə mübahisə edirsən: bülbüldeyil, qaratoyuqdu!  Olduqcahəssas, mehribanbirinsanolan İmranHaşımoviç kədərlikədərlibaşını yelləyibvaqonasarı yollandı.
Düzü, baş vermiş hadisə mənə pistəsirbağışlamışdı, ammanə etməkolardı, vəziyyətidüzəltməkmənimqüvvəmxaricindəydi.
Səhərsərnişinlərvaqonunyanındayığıldılar. BirazdanHeydər ƏliyevPuqaçovunmüşayiətilə vaqondandüşdü. Üzündə xoş birtəbəssümhamı ilə birbirəlveribgörüşdü. Mənə çatandatəbəssümü yoxoldu. Üzününifadəsindənbaşadüşdümki, əlimdənacıqlıdır. Əlimisıxasıxaciddivə soyuqtərzdə:
 Səndə zarafatındanqalmırsan,  dedi.
Vəssalam.
Qatarınsərnişinlərimaşınlaraəyləşdilərvə bizBərdəyə yollandıq.
Maşınlarımızıngəlibdayandığı yerdənucsuzbucaqsızpambıqtarlası başlanırdı. Bizirayonunməsulişçiləriqarşılayırdı. Tarladabirpambıqçı belə görünmürdü. Hamı Heydər Əliyevisalamlamağagəlmişdi. Məniheyrətə gətirənoidiki, onların çoxunu Əliyev şəxsən, adı ilə tanıyırdı. Yalnızməhsulyığımınınplanı haqqındadanışmırdılar, söhbəteləyir, zarafatlaşırdılar, hansısamaraqlı əhvalatları yadasalırdılar. Kəndliqadınlardanbirirəhbərə sonsuzistəyinivə valehliyinicilovlayabilməyibonunboynunasarılmağacəhdetdi, ammaoanireaksiyası hesabınaqadını lazımiməsafədə saxlamağanailoldu.
Söhbətdə hamı iştirakedirdi, birməndənbaşqa. Mənisöhbəteləyənəsasdəstədənkənarasıxışdırmışdılar, hələ dünənmənə xüsusidiqqətgöstərən, mənimlə nəzakətlə davrananvaqonyoldaşlarım, elə bilməniheç görmürdülər. Ümumiyyətlə, buyaranmış vəziyyətintəsirindənməndə qəfildənelə birhissyaranmışdı ki, sankiməndə çoxxoşagəlməzyoluxucudərixəstəliyivarvə məndənkənardurmaqməsləhətdir.
Birsözlə, həyatınbizə bəxş etdiyibukəndbayramındamən özümü yadbiradamkimihisselədim. Oqədəryadidimki, həttarahatbiryertapıbdaldalanmaqçünoradan çəkilibgetməyimə belə heç kiməhəmiyyətverməmişdi. Təzəcə aralanmışdımki, birmərtəbəlibalacabirtikiliyə rastgəldim; girəcəkqapısının üstünə təbii ölçüdə iki şiş  bir şiş tikə, bir şiş də lülə kabab şəkli çəkilmiş lövhə vurulmuşdu. İçəribomboş idi; mənogünordayeganə müştəriidim. Yeməkxananınyiyəsiyeməkçünmənə qayqanaqtəklifetdi. Xeylixahiş minnətdən, heç yerdə ağzımdanbirkəlmə qaçırmayacağımasözverəndənsonramənə birstəkanəlatutarağı dagətirdi. Arağı böyükməmnuniyyətlə bolməhsulyığımınınvə rayonunhərtərəfliinkişafının şərəfinə birnəfəsə içdim.
İçəriəməllibaşlı sərinidi. Bayıra çıxandaelə bilqızmar, istitəndiriniçinə düşdüm. Dözülməzistiidi. Kənardakı yeganə ağacdərhaldiqqətimi çəkdi, özümü verdimonunkölgəsinə. Özümdə hisseləmədənyuxuapardı məni. Birqədərsonra  azmı, çoxmukeçmişdi, bilmirəm  mənioyatdılar.
 Harayoxolmusuz? SiziHeydər Əliyevgörməkistəyir,  çaparniyəsə təlaşlı  təlaşlı, özü də pıçıltı ilə danışırdı və barmağı ilə Əliyevinolduğuyerigöstərirdi.
Heydər Əliyevbaşıaçıqpambıqtarlasınınortasındadayanmışdı. Yarı yuxuluvəziyyətdə mənə elə gəldiki, tarlanınkənarındanonaqədərbirneçə kilometrolar. Xülasə, pambıqkollarınailişəilişə, yumşaqtorpağabatabata, büdrəyəbüdrəyə aramızdakı birneçə yüzmetrməsafənibirtəhərqətetdim. Nəhayət, onalapyaxınlaşanda, yaxınlıqdakı koldanbirpambıqqozası qoparıbsındırdı və mənə göstərdi. Qozanıniçərisində kiçicikbiryumaqpambıqvardı, üstündə də sarımtılrəngliqurd.
Heydər Əliyev:
 Bax, görürsən?  dedi,  Sovkabudu, pambığınqənimidir.
Məndərhal:
 Elədi, Heydər Əliyeviç  deyə, təsdiqetdim,  çoxiyrəncheyvandı...
Uzunbirfasilə yarandı və mənbaşadüşdümki, bununladasöhbətimizbitib.
Məndəstəmizinyanınaqayıdanda, hisselədimki, vəziyyətdəyişib  əvvəlkideyil. Hamı mənə qarşı əvvəlkikiminəzakətlivə diqqətliidi. Ticarətnaziritərləmiş stəkandasoyuqmineralsutəklifetdimənə; qisasımı aldımondan; imtinaelədim. Həmingündahabirneçə tarlayagetdik, hamısındadabizipambıqçılarvə kəndinrəhbərişçiləriböyükruhyüksəkliyiilə qarşılayırdılar. Gününaxırınahamı yorulubəldəndüşmüşdü. Mənə elə gəlirdiki, Heydər Əliyevsəfərdənrazı qalıb, deyilənə görə, yaxşı məhsulolacaqdı. Biraydansonra, nəticələrelanolunanda, bu öztəsdiqinitapdı.
Evə, dahadoğrusu, qatarımızındurduğucənnətməkanbağabizgecə yarısı qayıtdıq. Vaqonumuzungünərzində yorulmuş sakinləriyüngülvari şamyeməyindənsonradağılışıb özkupelərinə getdilər. İmranQasımovlamənsiqaret çəkməkçün “perronda” birqədərləngidik. Sükutu İmranQasımovpozdu:
 Gümanedirəm, sənitarlaya çağırtdırmağınınsəbəbinibaşadüşdündə?
 Burdabaşadüşməməlinə varki?! Söhbəteləməyə çağırtdırmışdı. Məniməvvəllərhəqiqətəndə pambıqziyanvericilərihaqqında çoxazməlumatımvardı, ondan  bundaneşitmişdim.
 Və deyirsənki, Heydər Əliyevdə səninkəndtəsərrüfatı ilə bağlı biliyiniartırmaqçünfərdiqaydadasəninlə məşğulolmaqqərarınagəlmişdi, hə?.. Özünhaqqında çoxyüksəkfikirdə olduğundanmənəvvəllərdə şübhələnirdim,  deyə İmranQasımovgülümsədi.
 Dünənkitostunlahamınınkeyfinə soğandoğradın. Özü də təkonlarınyox. Mənbilirəmordenlə təltifolunmağımızagörə Heydər Əliyevnecə sevinirdi. Sənsə hər şeyikorladın. Heç şübhəsiz, obərkincimişdi, möhkəmdə hirslənmişdisəninəlindən. Bunuhamı hisseləmişdi. Ammagörəndə ki, komandasının üzvləridərhalbaşlayıblarsənə etinasızlıqgöstərməyə, ondasənitarlaya çağırtdırıbhamınıngözü qabağındatəklikdə səninlə söhbətelədi. Dəxliyoxdunə barədə. Bununlaohəminadamları başasaldı ki, onunhəmsöhbətionlarınxörəyideyil. Çünkio, yazıçıdır. Başadüşdünməni?
Bizdinməzcə oturubsiqaret çəkirdik. İlıqhavadamənimadlarını bilmədiyimgüllərin, çiçəklərinətrivardı. Mənquşlarınqəribə cəhcəhinə qulaqasırdım.
 Heç bilməzdimki, qaratoyuqlarbelə gözəloxuyur  dedim.
 Qaratoyuqlaryox, bülbüllər,  deyə İmranQasımovonaməxsusyumşaqbirsəslə mənimsözlərimə düzəliş verdi. Xeyirxahlığı dahissolunurdubusəsdə.  Maksud, indigecə saatikidir, buvaxtbülbülləroxuyur, qaratoyuqlar, xoruzlarvə qarğalarisə sübhtezdən, danyeriağarmaqistəyəndə oxumağabaşlayırlar, indiisə, nəzərinə çatdırımki, onlaryatırlar. Bunuyadındasaxla. Gələcəkdə lazımınolar,  əlininhərəkətiilə sözümü ağzımdaqoydu.  Lazımdeyil, yorma özünü! Həttabusaatbaşlasanmənə sübuteləməyə ki, kolluqdaoxuyanyerlicinskeçilərdi, mübahisə eləməyəcəyəmsəninlə. Çünkixeyriyoxdur. Gecənxeyrə qalsın!  osiqaretinisöndürdü, qalxıbvaqonasarı yollandı.
 Xeyrə qənşər  dedimarxasınca. Və həqiqətən, mənona ürəkdənrahat, xoş gecə arzulayırdım.
Ozamanmənbilməzdimki, osəfərzamanı baş verənhadisələr, bütünlüklə səfərin özü həmişəlikmənimhafizəmə həkkolunacaq. Oinsanlar  dahi, müdrikHeydər Əliyev, bənzərsiz İmranQasımov, Nuru Əliyevvə ikincivaqonunbəzisərnişinləribugündə gözlərim önündədirlər  canlıdırlar.       
 
“Azərbaycan” jurnalı