Artpress.az Əli Şirin Şükürlünün "Ev" essesini təqdim edir.

(“Dünyaya yeni baxış” fəlsəfi essedən bir movzu)

   Movzuya bəzi həndəsi fiqurların qısa şərhi ilə başlayaq və bu şərhin nədən bizi cəlb etdiyini bir azdan anlayacağıq. Düz xətt parçalarına ayrıca nəzər salsaq bir çox mənalara çıxa bilərik. Lakin bizi hazırda maraqlandıran məsələ düz xətt parçaları üzərində düzüm nəticəsində alınan həndəsi fiqurların estetik-fəlsəfi görüntüləridir.

   Düzbucaqlı. Qarşı tərəfləri paralel və bərabər, tərəflər arasında bucaq düz bucaq (90 dərəcə) olan dördbucaqlıdır.

  Düzbucaqlı paralelepiped. Oturacaqları və yan üzləri düzbucaqlılardan ibarət, yan tilləri oturacaqlara perpendikulyar çoxüzlü həndəsi fiqurdur.

  Göründüyü kimi dörd düz xətt parçasının müəyyən qayda ilə nizamlı düzümü sayəsində yeni həndəsi fiqur olan düzbucaqlı alınır. Düz xətt parçaları səpələnmiş şəkildən nizamlı düzüm nəticəsində düzbucaqlıya çevrilir. Nizamlılıq xaosu bir harmoniya halına gətirir. Yeni düzümdə daha estetik görünüşdə yeni fiqur meydana gəlir.

   Anoloji qayda ilə düzbucaqlıların müəyyən qayda ilə nizamlı birləşməsi nəticəsində paralelepiped alınır; həm formaca, həm də estetik görünüşü ilə fərqlənən yeni həndəsi fiqur.
   Bu həndəsi fiqurlara xas nizamlı düzüm, simmetriya onlara müəyyən estetik görüntü verir ki, həyatda bu fiqurların analogiyasına tez-tez rast gəlinir; pəncərə, qapı, otaq, bina.

   Həndəsi fiqurlarda estetik görüntü öz yerində, amma bu fiqurlarda digər fəlsəfi mənalar da gizlənir. Yetər ki, elmi informasiyadan fəlsəfi düşüncə müstəvisinə keçid edəsən dürlü mənalar əxz olunsun. Qeyd etdiyimiz həndəsi fiqurlar çərçivə, təcridolunma, məhdudiyyət, qapalılıq anlamını da verir.

   Pəncərə - havadır, işıqdır, genişliyə tuşlanan bir kameradır düzbucalı şəklində. Həm də dünyanın dordbucaqlı mənzərəsidir. Canlı şəklidir dünyanın bir parçasının. Cərçivəyə salıb ayırır o parçanı bütov dünyadan – təcrid edir. Təcridedilmədə azalır dünya, yalnız bir hissəsini göstərir pəncərələr. Eynən insan idrakı kimi.

  Qapı – girişdir, çıxışdır. Görüşdü, ayrılıqdı qapılar. Həsrət var, vüsal var, sevgi var, nifrət var həm də qapılarda. Təcridolunma vasitəsidir qapı – həm çoxluqdan, həm də azlıqdan. İnsanın özündən çıxış yoludur qapılar.

   Otaqlar eynən paralelepipedi xatırladır. Eynən bu fiqura xas həndəsi ölçülər üzərində qurulur otaqlar. Otaq bir hissəsidir evin.

   Ev – rahatıqdı, daldalanmaqdır, genişlikdən ayrılmaqdır, özünə qayıtmaqdır.

Qapalı məkandır ev. Çoxluqdan təcridolmadır, azalmadır. Azadlıq, sərbəstlik, intimlik var evlərdə. “Evə getmək istəyirəm” – deyər adam; özünə qaçar.

   Qapalı məkandır ev. Azlıqdır, çoxluqdan təcridolunmaqla darıxmaqdı, sıxılmaqdı qapalılıqda. Genişlikdən ayrılmaqdı, sonsuzluğa susamaq var evlərdə, azadlıq həsrəti gizlənir evlərdə. “Harasa getmək istəyirəm” – deyər adam; öz əlindən qaçar.

   Həbsxana – qapalı məkandır; öz əlindən qaça bilmir məhbus, həm də qurtula bilmir çoxluqdan.  “Gedə bilmir evə”, gedə bilmir “ev”dən. Hər iki üzdən bağlıdır qapılar azadlığa.
   İki üzü var “azadolma”nın: çoxluqdan qaçarkən “evə üz alar adam”, özündən – təklikdən qaçarkən “evdən gedər”, coxluğa, genişliyə üz tutar. Azadlıq – insanın istənilən an özündən gedişi və istənilən an özünə qayıdışıdır. Bu gediş-gəlişlərdə amma yarımçıqdı azadlıq. Bir yol var tam azadlığa, biristiqamətlidi o yol və üz alaq o Yola.

   Yol. Dünyanın yeni fəlsəfi modelinə (Ə.Ş.Şükürlü..“Dünyaya yeni baxış” fəlsəfi esse) bir daha nəzər salaq. Tələb – Düşüncə - İstək birgəliyinin məhsulu Dünya – Evdir ilkin olan T-yə. İstənilən an Evdən gedər – bu gedişlə də Dünyanı örtük olaraq soyunar. İstənilən an Evə gedər – bu qayıdışla yeni Dünya qurar. Başdan-başa sonsuz azadlıq olan T yaratdığı Dünyanı sonuca itələməklə yeni “dünyaqurma”ya hazırlaşar daima. (Elə bu səbəbdən də fanidir dünya). T-nin zərrəsi – insanda məskunlaşan t də daim “azadolma” istəyində çırpınar. Azad olmaq naminə gah çoxluğa üz tutar insan, gah da azlığa və bu çırpnıtı yalnız sonucda – bədən adlı “uniformanı soyunarkən” sona çatar. Tam azadlıq başlayar.    
   
   Azadlığınız tükənməsin, hər iki üzdən açıq olsun qapılarınız!  


"Avanqrard" ədəbiyyat
və mədəniyyət jurnalı