KİTABI-DƏDƏ QORQUD” VƏ “NİBELUNQLAR NƏĞMƏSI”: “SU” ÜNSÜRÜNÜN DASTAN KREATİVLİYİ

3. Troya savaşi: Zevs və Axilles

 

İndi biraz daha konkretliyə keçim. Troya savaşı kimə görə başladı və onu kim başladı? Gözəlçə Yelenaya görəmi düşdü bu insan qırğını? Bəlkə əfəl Parisə görə Menelay gəmilərini çıxardı dənizə?

Yox və bir də yox... Yelena da, Paris də çox zəif fiqurdurlar ki, onlardan ötrü müharibə təbili çalınaydı. “Nifaq alması” da, tanrıçaların mübahisəsi də yalnız bəhanədir. Savaş konfliktini Zevs düzüb-qoşur hiyləgərcəsinə ki, heç kim onu günahkar bilməsin: əvvəlcə, Afrodita, Gera, Afinanı rəqabətə sürükləyir, sonra isə Parisi bir piyada kimi qurban verir, tanrıçaların gözəllik müsabiqəsinin aqibətini biçarə Parisə tapşırır: onun da seçimi bütün variantlarda şahzadənin özünün əleyhinə işləyir, taleyini alt-üst eləyir.

Heç sizin xəbəriniz də yoxdur ki, bu “nifaq alması” kimin toyuna vəlvələ salır, miqyaslı çaxnaşmalara təkan verir. Çoxları bilmir bunu, heç güman da eləmir. “Alma” məsələsi Peleylə Fetidanın toyunda ortaya atılır. Niyə məhz elə bu cütlüyün izdivacından böyük bir savaş tonqalını yandırmaq üçün məşəl kimi istifadə edilir? Burada hər hansı bir gizli niyyətlər varmı? Peleylə Fetidanın günahı nə?

Xatırladıram, Metida (və ya Metisa) Zevsin birinci arvadı idi, Okeanın qızı idi, ilahi qüvvənin, su enerjisinin daşıyıcısı idi, tilsimli idi: ona görə titanida, okeanida sayılırdı; adının mənası isə “fikir, müdriklik” kimi anlaşılırdı. Bir gün Zevs, müxtəlif mif versiyalarında müxtəlif informatorlardan – ya moyralardan, ya Prometeydən, ya da Metidanın özündən – öyrənir ki, onun Metidadan Axilles adında bir oğlu olacaq və bu oğlan Zevsi devirəcək, onun hakimiyyətini əlindən alacaq. Bunu eşidən Zevs tədbirlər görməyə başlayır: yatmış hamilə Metidanı tırtıla çevirib udur və elə bu səbəbdən də doqquz aydan sonra onun başından dəmirçi Hefestin köməyilə tanrıça Afina doğulur dünyaya.

Lakin günlərin bir günü Zevs dəniz ilahəsi, ayaqları balıq pulcuqları ilə örtülmüş Fetidaya (Fetisa) – Nereyin qızına – aşiq olur və hər yerdə onu qarabaqara izləyir. Metida və Fetida adlarının oxşarlığına diqqət edin!!! Mif sanki vəziyyətin əkizini yaradır!!! Fetidanın arxasıyca Qafqaza gələn Zevs Prometeylə rastlaşır və öncəgörən Prometey ona deyir ki, bu iddiadan vaz keçsin: çünki Metida ilə yaşanmayanlar Fetida ilə nigahda yaşanacaq. Zevs qorxur, geri çəkilir və Fetidanı çılğıncasına sevən Peleyə ilahəni necə ram etməyin yollarını başa salıb deyir ki, iki əliylə ilahənin belindən yapışsın, onu qorxunc bədheybətlərin cildindində görəndə hövllənməsin, barmaqlarının qıfılını açmasın: axırda Fetida öz həqiqi görkəminə qayıdacaq və Peleyə tabe olacaq.

Zevsin bu canfəşanlığının səbəbi odur ki, o da eynən tiran Edip kimi, taleyindən, aqibətindən qaçmaq istəyir və elə bu üzdən Peleylə Fetidanın evlənməsinə yardımçı olur. Amma yenə də ürəyi soyumur: şübhəli qalır; özünü Peley və Fetida izdivacından doğulacaq Axilles adlı qəhrəmandan qorumaq üçün Troya savaşını başlayır və şərt kəsir ki, Axilles müharibədə iştirak etməyincə spartalılar troyalılar üzərində qələbə çalmayacaq: Zevsin məqsədi bu savaşda Axillesi öldürtməkdir və sonucda o, buna nail olur...

Troya savaşının tanrıları, yarımtanrıları, qəhrəmanları ilə bağlı ilginc məqamlara qayıtmayacağam. Bu məsələni də ona görə belə müfəssəl aydınlatdım ki, diqqətinizi mühüm bir əlamətə yönəldim. Mif, mifik təfəkkür Zevsi hər dəfə su stixiyasını təmsil edən qadınlarla intim əlaqədən uzaqlaşdırır. Nədən ki, yasaq var: əgər bu əlaqə gerçəkləşərsə, Zevsin başına bəla gələcək, dünyasına xətər yetiriləcək. Qismət belə yazılıb: hətta Zevsin özü matriksin içindədir. Hərçənd cədvəli öncədən bilmək ona cədvəldən çıxmaq üçün yeganə bir şans saxlayır: Metidadan olduğu kimi Fetidadan da qəti surətdə imtina etmək, nigahı pozmaq...

Digər bir cizgiyə də diqqət eləyək: Axilles niyə ölməzdir? Çünki Fetida onu  dabanlarından tutaraq Stiksin (məqalənin 2-ci hissəsində onun yeraltı dünyanın cəhənnəm çayı olduğunu söyləmişdim) sularında çimizdirib. Buradan da belə bir məntiqi nəticəyə gəlmək olar ki, yeraltı aləm çaylar (dənizlər, okeanlar) nümunəsində yerüstü dünyaya və onun tanrısına asi olur, üsyana qalxışır. Deməli, Zevs və Fetida münasibətləri mif üçün müəyyən bir moduldur və  məhz bu modul əsatiri gəlişdirir.

Əslində, bu mif, eynilə Nuh peyğəmbərlə ilişikli əfsanədə olduğu kimi su – torpaq qarşıdurumunun, mübarizəsinin, konfliktinin su – od invarıantında təkrarıdır, onun mətn daxilində şifrələnməsidir.

Yenə qayıdıram dialektikaya: dünya təkcə əksliklərin deyil, eyni zamanda, dörd ünsürün bir-birilə daimi toqquşması, mübarizəsi və birgəliyidir, vəhdətidir: torpaq suyu udur, su odu söndürür, od havanı “yandırır”, hava (külək) torpağı sovurub bir yerdən başqa yerə aparır... Və beləcə sonsuzacan... /kult.az/