Şair, yazıçı, ədəbi tənqidçi Denis Kuper 1953-cü ildə Kaliforniyada anadan olub. “İzim” (“My Mark”), “Təhlükəsiz” (“Safe”), “Yanlış” (“Wrong”), “Eybəcər” (“Ugly man”), “İtkin” (“Missing men”), “Zəif” (“The Weaklings”) kimi hekayə və şeir toplularının müəllifi olan yazarın gənc yazarlara və həvəskarlara verdiyi məsləhətləri təqdim edirik.

Bu yaxınlarda yaradıcı yazarlıq kurslarında işləyən dostumla görüşdüm. Əvvəlcə onu deyim ki, o, məqalələrini və üslubunu çox bəyəndiyim publisistdir. Həmin kursda “hekayə yazmaq” proqramında dərs deyən dostumdan gənc yazarlara, həvəskarlara nə öyrətdiklərini soruşdum. Bu kurslarda tələbələrə mənim texniki məsləhət dediyim qaydalar toplusu təqdim olunur və onlara riayət etməklə hekayələr yazmaq tapşırılır. Məsələn, bu qaydalardan biri sevgi üzərinə yazılmış hekayənin üçbucaq olması ilə bağlıdır. Yəni süjet elə qurulmalıdır ki, qəhrəman kimisə sevir, ona ülvi hislərlə bağlanıb, amma onun sevdiyi şəxs tamamilə hislərində yanılaraq üçüncü şəxsi sevir. Bu üç tərəf arasındakı əlaqə, münasibət kimi şeylərin təyinatı və irəliləməsi isə gənc yazarın, tələbənin öhdəsinə buraxılır. Yaxud da detektiv hekayə yazmaq öyrədilirsə, yaxşı detektiv hekayə üçün belə şərt qoyulur – araşdırmaçı cinayəti açmağa çalışır, amma onun keçmiş həyatından qalmış nəsə axtarışın istiqamətini yanlış yönə aparmalıdır. Sonra belə qayda öyrədirlər ki, hekayənin və ya romanın əvvəlində dialoq istifadə etmək olmaz.

Bu şərtlərin hamısının bir sürü cəfəngiyyat olmaqla qalmayıb, həm də gənc yazarın yaradıcı təxəyyülünə dağıdıcı zərbə vurduğunu da deməyimə ehtiyac varmı? Məsələ ondadır ki, bizim yaxşı publisist, ədəbi redaktor, yazar, tənqidçi dediyimiz adamların əksəriyyəti yazar olmaq üçün həmin kurslara cəlb olunan həvəskarlara məhz bu qaydaları diktə edirlər. Bir müddət əvvəl mən də oxucularımla görüşlər təşkil edirdim, sual-cavab zamanı məlum olurdu ki, aralarında həvəskarlar, yazar olmaq istəyənlər çoxdur. Mən də əlimdən gələn qədər onlara məsləhətlər verirdim, qaydalar yox. Bu qaydalarla tanış olduqdan sonra gənc yazarlara verəcəyim məsləhətlərdən biri də artdı – qaydaları sorğulayın, müqayisə edin, dünyanın tanınmış ədiblərinin əsərləri ilə qarşılaşdırın, görün qayda dedikləriniz klassik sayılan əsərlərdə nə qədər tətbiq olunur?!
-    Sevdiyiniz musiqinin, rəsmin, filmin, hekayənin, şeirin məzmununu, formasını, üslubunu və strukturunu öyrənməyə, öz-özlüyünüzdə analiz etməyə çalışın. Sadəcə dinləyib, baxıb keçməyin. Niyə sevdiyiniz şeylər sizin üçün bu qədər məxsusidir? Bu suala cavab axtarın. Sevdiyiniz şeyləri birləşdirən ortaq cəhət nədir? Bu iki sualın cavabını tapa bilsəniz, yazmağa başlaya bilərsiniz. Çünki yazıçı özü üçün dəyər və keyfiyyət standartlarını təyin etməyi bacarmalıdır.

-    Hekayə dərmandır, oxucu isə ondan mütəmadi istifadə etmək istəyən aludəçi. Bu dərmanın kimyagəri yazıçıdır, o oxucuya lazım olan maddənin məhz hansı miqdarda olmalı olduğunu bilməlidir. Artıq yazılmış, mövcud olan nəyinsə üzərində yeni şey qurmağa çalışmayın, qurduğunuz hər şey kökündə dayanan ideyaya, tərzə, üsluba oxşayacaq və başqasının əsəri olacaq.

-    Obrazlar real insanlar, həyati qəhrəmanlar deyil. Onlar sadəcə sizə tanış olan insan adları ilə bəzədilir.

-    Həyatın süjeti yoxdur. O əsla sənə gözlədiyini, vəd olunanı və ya istədiyini gətirmir, ya da səni ona çatdırmır. Həyat hətta vacib və ya dramatik hadisə baş verməsə belə, maraqlıdır. Özünüzün və ətrafınızdakıların həyatını daha diqqətlə izləyin, anoloji hallarda fərqli davranan insanların necə nəticə əldə etdiklərini öyrənin. Hər insanın fərqli həyat forması, yaşam biçimi olduğunu əsla unutmayın. Tanıdığınız hər insan bir hekayə deməkdir. Özünüzün və ya başqasının həyatını qələmə almağınızın fərqi yoxdur, ixtiyarınıza verilmiş həyatın özünəməxsus tərəfləri ilə adil davranın, onu təxəyyülünüzlə korlamayın.

-  Əgər hörmət etdiyiniz və fikirlərini önəmsədiyiniz kimsə sizə istedadlı olduğunuzu deyirsə, bunu tam səmimiyyətlə qəbul edin. Çünki “istedadlı” elə sifətdir ki, onu ən çox yalan danışan adam da yalan tərif kimi işlətmir. Üstəlik özünüz də ətrafınızdakı istedadları görməyə çalışın, istedadı duya bilən insanın zehni aydındır.

-    Nə yazırsınız, yazın, hər cümləyə eyni həssaslıqla, hər hissəyə eyni ciddiyyətlə yanaşın. Hər cümlənin möhtəşəm arxitektura nümunəsinin incə detalı olduğunu yaddan çıxarmayın. Yazdığınız hər cümlədən oxucu nəsə almalıdır, ya da o cümlə nəsə gizləməlidir.

-    Əgər yazıçı olmaq üçün kitabxanalar kimi təmənnasız kömək təklif edən yerlər varsa, mən gənc yazarın yerinə olsam, yaradıcı yazarlıq kursuna getmərəm.

-    Əsla və əsla ədəbi gücünüzə inamı itirməyin. Mən təzə-təzə yazmağa başlayanda yazar dostlarımın çoxunu məndən daha çox tərifləyir, onları uğurlu ədəbi karyeraya inandırırdılar, amma onların heç biri hələ də nəşr edilə bilməyiblər. İlk on il ərzində jurnal və qəzetlərə təqdim etdiyim yazıların 95%-i xırda həvəsləndirici söz belə deyilmədən rədd edilib. “Grove Press”-dən əvvəl 27 nəşriyyat ilk romanım “Doğma”-nın (“Closer”) çapından imtina etmişdi. Amma indi durduğum yerdən arxaya baxanda başa düşürəm ki, əldə etdiklərimin çoxunu səbrə və əzmə borcluyam. /kaspi.az/