Ədəbiyyatın gücü zaman tanımamağındadır. Yaşı yüz min illəri keçmiş ədəbi mətnlər məhz bu keyfiyyətlərinə görə bu günümüzə gəlib çatıb. Sözsüz ki, o zamanlar ədəbiyyatda aqrar və industrial bölgülər aparılmamışdı. Ədəbi mətn heç bir zaman regional hadisə sayıla bilməz. Ədəbiyyatı kənd və şəhərə bölməyin özü aqrar təfəkkürün göstəricisidir.

Gənc və gözəl yazarımız Sahilə İbrahimovanın məlum müsahibəsindən sonra yenə müzakirələr başlandı və düşündüm ki, axı biz nəyi müzakirə edirik? Dünyanın heç bir yerində bu tipli əcaib təsnifat aparılmır. Xətrini çox istədiyim Sahilə xanımın müsahibəsində xeyli mübahisəli, yumşaq desək, diletant yanaşmalar gördüm. Birincisi, onun məntiqinə görə bir Azərbaycan yazarı öz əsərindəki obrazın adını Əli, Vəli, Pirvəli qoya bilməz. Guya bu, kübar çevrələrdə qəbul olunmur. Bu, nə əcaib yanaşmadır? Onda gərək bütün əsərlərdən bu adı daşıyan adamları sürgün edək.

İkincisi, ədəbi terminologiyada aqrar nəsr, kübar nəsr anlayışı yoxdur. Yazıçı mütləq şəhərdən və yaxud kənddən yazmalıdır deyə bir qayda da yoxdur. Mənim düşüncəmə görə adam yazıçıdırsa, kəndi də, şəhəri də tanımalıdır. Kəndi tanımayan yazıçı şəhərdən də yaza bilməyəcək, yaxud şəhəri tanımayan yazıçı kənd nostalgiyasını, kənd stixiyasını anlada bilməyəcək. Yazıçının təsvir etdiyi zamanın içində kənd də, şəhər də ola bilər, amma əsas olan nədən və hardan yazmaq deyil, necə yazmaqdır.

Ədəbiyyatı zövqlərin ümidinə buraxmaq da zərərli və yanlış yanaşmadır, oxucu dedektiv oxuyur deyə və yaxud Sahilə xanımın təbirincə desək, “kübar ədəbiyyat”ı sevir deyə bu zövqə hesablanmış əsərlər yazmaq yox, oxucunun zövqünü formalaşdıran əsərlər yazılmalıdır. Dostoyevskini bəyənməmək artıq zövq məsələsi deyil, onu bəyənməmək üçün ən azı, Dostoyevskiyə qədər yazılanları oxumaq lazımdır.

Sahilə xanımın bu yanaşması mənə şəhərdə böyüyüb kəndi bəyənməyən qızın şıltaqlığını xatırlatdı. Kübarlıq daxili mədəniyyətdir. Kübar mühitdə, ailədə böyüyüb kübar mədəniyyəti əxz edə bilməyən insanlar var. Stendalın “Qırmızı və qara” romanının qəhrəmanı Jülyen dülgər oğludur, amma o, əyanların məclisində özünü elə aparır ki, hər kəs onun davranışlarına, düşüncə qabiliyyətinə heyran qalır. Kübarlıq ədəbiyyatın, söz sənətinin ayrılmaz bir xassəsidir. Əsərlərində kəndi və onun insanlarını təsvir edən Sabir Əhmədli, İsi Məlikzadə həyatda olduqca aristokrat, kübar  təbiətli insanlar olub. Kənddən çıxmış yazıçını qatardan yenicə düşmüş ayağı palçıqlı kənd adamından fərqləndirən də fitrətindəki kübarlıqdır.

Lap əslinə qalanda, şəhərin həmişə kəndə ehtiyacı olub. Şəhəri şəhər edən, yetişdirən, yaşadan da kənddir. Belə ki, şəhər kürəyini həmişə kəndə söykəyib, kəndlər şəhərin qol-budaqlarıdır. Kənddən gələn hər yeniyetmə öz içindəki bir parça işığı da özüylə gətirib. Yoxsa şəhər şəhər olmazdı.

Ədəbiyyatı kəndə, şəhərə ayırmaq natamamlıq kompleksinin nəticəsidir. Niyə unuduruq ki, kənddən çıxmış Mirzə Fətəli və Mirzə Cəlil olmasaydı, bu millət hələ də cəhalətin tozlu-palçıqlı yollarında təpik döyəcəkdi?

Sözsüz ki, hər bir insan öz mühitinin məhsuludur.  Yazıçı genetik koddan heç vaxt kənara çıxa bilməz. Bu, təbiətə, yaradılışa zidd olardı. Amma yazı sənəti bu lokallığı qəbul etmir. Ədəbiyyat məkan və zaman ölçüsü tanımır, onun öz hərəkət qanunları var.

Söz sənəti həm də mədəniyyətlərarası dialoqdur – yazıçı qəlbinin səmimiyyəti ilə qurulmuş dialoq!  Burda  yamaq ola bilməz. Biz Əliyə Andreyin donunu geydirib onu başqa xalqa təqdim edə bilmərik. Bu, çox gülməli çıxar. Əli, Əli kimi maraqlıdır, Andrey Andrey kimi. /1937.az/