ARİFƏ 100 MİN İŞARƏ
 
Kamal Abdullanın düşüncələri
 
VII  HİSSƏ - 9700 İŞARƏ

 Çıxış yolu dünya elm sərmayəsini, xüsusilə də, XX əsr filosoflarını ciddi şəkildə oxumaq, öyrənmək, onların saldığı cığır ilə getmək və gedib antik dövrə, Misir, İran, türk, Çin mədəniyyətlərinə baş vurub  qayıtmaqdır. O dövrlərin hansındasa ilişib qalmaq da olar. Mən bugünkü  gənclərdən bunu gözləyirəm. Ədəbiyyatımızın ciyərləri belə yeni nəfəs üçün, necə deyərlər, «can verir».
 
“Sən nə üçün yazırsan?” sualı barədə: və deyirsən ki, “hər şey təzədən!”

Mənə elə gəlir ki, yazı prosesi çox maraqlı bir sürədi. Əsl sənətkar bu prosesin özündən mənəvi ləzzət alır, onun mükafatı budur. Nöqtəni qoyandan sonra isə şəxsən mən yazdığıma marağı, bəlkə, yarıbayarı itirirəm. Bizim gözəl, əvəzsiz teatr rejissorumuz Vaqif İbrahimoğlu yaxşı bilirdi ki, mən nadir hallarda öz  pyesimin tamaşasına oturub sona qədər baxa bilmişəm. Səndən çıxdı, səninki deyil. Səndən çıxan öz həyatını yaşamağa başlayır. Amma elə də düşünülməsin ki, yazılıb bitirilən o «nəsə» həm də unudulur. Elə deyil. Dönə-dönə öz yazdığıma qayıtmağım da olub, redaktə etməyim də, dəyişməyim də. Amma yenə də, elə bil, «nə üçündü bütün bunlar?» sualı doğur. Qələm fırça kimi səhifədə əyri-üyrü cızıqlar çəkən zaman sən o ki var tələsirsən, beyninin sürətini yazının sürətinə uyğunlaşdırmaq çox çətindir. Sən isə buna yenə də cəhd edirsən.

Bu  bəzən alınmır, cəngü-cidaya girirsən, bu an sənə bir qıraqdan baxaydılar, təxminən, Mirzə Səfərin atası yada düşür bu məqamda. Haqverdiyevin gözəl hekayələrindən birinin qəhrəmanı gəncliyində, nəyin bahasına olursa-olsun, şeir yazmaq qərarına gəlir və evdə gizlinə çəkilib bu misranı dəftərinə yazır: “darvazamızı fələk vurubdu...” Məhz “qərarına" gəlir. Elə buna görə də Səfərin heç cür tapa bilmədiyi ikinci misranı atası gəlib onu bu qəribə "şairanə" halətdə görəndən sonra onun əvəzinə yazır: “Sən tək bişüuru mənə veribdi...”

Bax, həmən «darvazamızı fələk vurubdu» misrasının ətrafında bizim də əsəb və həyəcanımız, imkan və imkansızlığımız üzə çıxır və o an ürəyi  hardansa gəlib qəribə bir rahatlıq, təskinlik bürüyür –  sən tapmacanın cavabını tapırsan: bax, bunun üçün yazırsan, qərara gəlmədən yaza bilirsənsə, bu elə «nə üçündü bütün bunlar?” sualının cavabıdır.

Və bir də çox böyük bir anlamda onun (“Sən nə üçün yazırsan” sualının) cavabını, sadəcə, bilmirsən. Bilmirsən ki, nə üçün yazırsan. Nə üçün yazdığını bilməyəndə, deməli, yazmaya bilməyəndə yazırsan və deməli, bu zaman əsl sənətdi və ya əsl sənət deyil, deyə bilmərəm, amma təmiz sənət yaradırsan. Onu deyim ki, bu «bilməməzlik» anlamını fetişləşdirmək də düzgün olmazdı. «Nə üçün yazdığını bilmirsən» heç də o demək deyil ki, qarşına hər hansı bir məqsəd qoymursan. Xeyir. Fəlsəfi-estetik prinsiplərdən tutmuş süjet qurmağa qədər ən müxtəlif məqamlarda sənətkar yazarkən öz qarşısına müxtəlif məqsədlər qoyur.  Onlar aşkarmı şəkildə qoyulur, ya fəhmlə − bu bir başqa məsələdir. O məqsədlərə çatılır, ya çatılmır – bu da bir başqa  söhbətdir.

Böyük yazıçı U.Folknerdən Yaponiyada bir Universitetdə soruşublar ki, yazdıqlarının içində ən çox sevdiyin əsər hansıdır? Cavab verib ki, «Hay-küy və hiddət» romanı. «Niyə?» sualına belə deyib ki, bu, mənim ən böyük və ən gözəl məğlubiyyətimdir.

Folknerə görə, qarşıya qoyulan böyük məqsədə (yaradıcılıq məqsədi, mənəviyyat və estetik təqdimetmə məqsədləri və s.) çata bilməmək yazıçı imkansızlığının göstəricisi kimi məğlubiyyətdən xəbər verir. Məqsədin böyüklüyü və ona çatma imkanının daimi naqisliyi – böyük sənətkar üçün bu fərq cüzi də varsa, bu zaman söhbət ancaq məğlubiyyətdən (əslində, bəlkə də, qələbədən - ?!) gedə bilər. Hər halda, Folkner belə düşünür. Və bu düşüncə bütün digər həyati hallar üçün keçərlidir. Qarşıya qoyulan hər hansı məqsədə onsuz da heç zaman yüzdə yüz çatmaq mümkün olmur.

Amma bir daha təkrar edirəm. Nəyisə yenə də bilmirsən. Ən azı, onu bilmirsən ki, bütün bunlar kimə və nəyə lazımdır. Qəribə hissdir, hər dəfə nöqtəni qoyanda adama elə gəlir ki, bir daha əlinə qələm almayacaq, amma yox. Görürsən, bir müddət ötüb keçir, elə bil səndən xəbərsiz içinə dolub-topalaşan bu «nə isə» yavaş-yavaş dəbərməyə başlayır, ətə-qana dolur, kino lenti kimi gözünün önündən süzüb keçir və əlbəttə ki, sən də buna mane olacaq halda deyilsən və deyirsən: hər şey təzədən!..

“İzmlər” barədə: şairlərimizin söykənməli olduqları fəlsəfi-intellektual konsepsiya yoxdur!

Bizim yazıçılar, şairlər, əlbəttə, mən sovet dövrü ədəbiyyatımızı  nəzərdə tuturam, ta  XX əsrin sonlarına qədər, hələ, bəlkə, bu gün də daxil, belə demək mümkünsə, yazanda «Allaha pənah» yazırdılar. Yəni, təsəvvürdə bir bütöv yoxdur, hələ formalaşmayıb və nə zaman formalaşacağı da məlum deyil. Belə bir "şəraitdə", bəli, “şeir” başlayır yazılmağa. İnersiya gücü ilə şeirin yaxşı-pis sonluğu da öz-özünə gəlir. Qəşəng qafiyələr bir-birini əvəzləyir, gəlişigözəl misralar, gözlənilməz semantik labirintlər... Amma şairlərimizin söykənməli olduqları fəlsəfi-intellektual konsepsiya yoxdur! Şairin yaradıcılığının fəlsəfəyə söykənən şah damarı (istəyirsən – onurğa sütunu) yoxdur. Şeirdə gəlişigözəl deyimlərin, misraların oluşu (təxminən: “bircə ondan razıyam ki, özümdən narazıyam” tipli) hələ onun fəlsəfi şeir olması demək deyil. Bir fəlsəfi prinsipin, dünyagörüşünün arxasınca  düşüb (Nəsimi, Füzuli kimi), onu, necə deyərlər, «özəlləşdirib» yazan yoxdur. Belə olanda isə ciddi prinsiplərdən uzaq hər hansı mətn öz-özlüyündə kartdan qurulmuş evcik kimi olur, heç bir möhkəm fəlsəfi qaynağa əsaslanmır, ondan qida almır. Və bu cür əsərlərlə dolu ədəbi mühitdə geniş meydan açılır «səmimiyyət», «ürək-beyin», «həyatın doğru əksi», «ədəbiyyat xalq üçündür» və bu  kimi digər psevdoproblemlərə, yəni, ədəbi uydurmalara. Dünya yazarlarının, modernistlərdən danışıram, tutalım ki, İoneskonun, Bekketin, Sartrın teatr yaradıcılıqları absurdluq müstəvisində idi, amma  bu absurd bədii yaradıcılığın dərinindən Şopenhauerin, Nitşenin, Berqsonun, Qusserlin, Freydin, Yunqun, Haydeggerin… və başqa müdriklərin bir çox elmi prinsip və modelləri boylanırdı. Bədii bünövrədə adlarını sadaladığım bu nəhənglərin qəbul və dərk edilmiş fəlsəfi baxışları durur.

Eləcə də Kafkanın, Coysun, Kamyunun, Vulfun, Prustun, Eliotun və digər modernistlərin söykəndiyi bünövrə  haman dediyim fəlsəfi bünövrədir. Bu yazıçıları  ancaq ədəbi yox, eyni zamanda ciddi  fəlsəfi düşüncələrinə görə sərf-nəzər eləmək mümkündür.

Bizdə kim (şair və yazıçılarımızı nəzərdə tuturam) Haydeggeri duz-əməlli oxuyub dərk edib?! Xeyli az adam. Bizim yazarlar məlum və məşhur anekdotdakı kimi "oxucu deyillər, yazıçıdırlar". Çoxlu ziyalılar var ki, cani-dildən atəşpərəstlikdən, Zərdüştdən, Əhriməndən danışarlar, amma «Zərdüşt böylə buyurdu» əsərinin müəllifi ilə kim normal olaraq, ən əsası, adekvat tanışdır?! Çox az adam. Onunla dərindən tanış olmayıb onun haqqında alovlu danışanlara, sadəcə, “ziyalı deyillər” demək azdır, onlar , əslində, “ziyanlı”dırlar. Bu sualları, nə qədər desən, uzatmaq olar. Ona görə də bizimkiləri hansısa «izmə» (təbii ki, yayğınlığının həddi-hüdudu olmayan sosalizm realizmindən, romantizmindən başqa) aid etmək asan deyil, kifayət qədər müşkül, hətta qeyri-mümkün məsələdir. Və yaxud son dərəcə asan məsələdir.

Kyerkeqordan, Yaspersdən xəbəri olmayan ekzistensialistlərə də bizdə rast gəlmək mümkündür. Apollineri tanımayan sürrealist də, yaxşı axtarsan, taparsan. Haman əsər və "əsər" məsələsi! Ədəbi məhsul paralellər aparmağa sövq-təbii imkan verə bilər − adda-budda, sistemsiz, dünyagörüşü səviyyəsində olmayıb, ötəri hiss, təhtəlşüur səviyyəsində olan ədəbi məhsul yarana bilər. İndi postmodernizmdən bəhs etmək xüsusi dəbə düşüb. Modernizm də, postmodernizm də bir məqamda birləşirlər − özündən əvvəlkini rədd etməkdə, özü də çox zaman kəskin şəkildə rədd etməkdə. Onu da deyim ki, «modern» (müasir) sözü hələ 5-ci əsrdə köhnə bütpərəstliyə münasibətdə yeni olan xristian dünyagörüşünün mahiyyətini təmsil edirdi. Və modern xristianlıq  bütpərəstliyin nə qədər ziddinə və ona qarşı nə qədər barışmaz idisə, bu münasibətin barışmazlıq ruhunu bugünkü modernizm və postmodernizm də özündən əvvəlki cərəyan və dünyagörüşlərinə münasibətdə qoruyub saxladı.

Postmodernizm barışmazlıqda hətta bir qədər də irəli gedib, indi onu ultramodernizm də adlandırmaq olar. Qərəz, əvvəlki xətti davam etdirsək, yenə də onu etiraf etməyə, soruşmağa məcbur olacağıq ki, bizdə özlərini postmodernist sayanların, bəlkə də və yəqin ki, hamısının, tutalım, bu istiqamətin özülçü filosofları olan Orteqa-i-Qassetdən, Deridadan, digər fransız, italyan strukturalistlərindən, semiotiklərindən xəbərləri varmı?! Xeyr, mən bunu hiss etmirəm. Bəlkə, heç postmodernist nəsrin «dünya − kitabxana kimi» müstəvisində istənilən «akrobatik sıçrayışlara» qadir olan Borxesdən isə nəinki xəbərləri, heç "ətərləri" belə yoxdur. Mən kifayət qədər ciddi bilgini nəzərdə tuturam. Əgər varsa bunlar bizdə, Allah eləsin ki, olsun, təəssüf ki, düşünülmüş şəkildə deyil, ən yaxşı halda intuitiv səviyyədədir. Məsələn, belə bir "tanışlıq", dediyim kimi Umberto Eko ilə, bir az Fuko ilə, Derrida ilə, özü də üzdən, ola bilər. Onların adını eşidə bilərlər, hətta ayrı-ayrı yazılarda bu adları çoxbilmişlər kimi çəkə də bilərlər. Mahiyyət və sistem isə başqa yerdə qalır. Bu... ən azından ciddi deyil.

Yenə deyirəm, ayrı-ayrı məhsullar, bəlkə də, Mendeleyev cədvəlində olan kimi hansısa guşəciklərə düşə bilir, bütövlükdə isə mənzərə kifayət qədər xaotikdir. Çıxış yolu dünya elm sərmayəsini, xüsusilə də, XX əsr filosoflarını ciddi şəkildə oxumaq, öyrənmək, onların saldığı cığır ilə getmək və gedib antik dövrə, Misir, İran, türk, Çin mədəniyyətlərinə baş vurub  qayıtmaqdır. O dövrlərin hansındasa ilişib qalmaq da olar. Mən bugünkü  gənclərdən bunu gözləyirəm. Ədəbiyyatımızın ciyərləri belə yeni nəfəs üçün, necə deyərlər, «can verir».
/1937.az/

ARİFƏ 100 MİN İŞARƏ

 

Kamal Abdullanın düşüncələri

 

VII  HİSSƏ - 9700 İŞARƏ

 

 

 

“Sən nə üçün yazırsan?” sualı barədə: və deyirsən ki, “hər şey təzədən!”

 

Mənə elə gəlir ki, yazı prosesi çox maraqlı bir sürədi. Əsl sənətkar bu prosesin özündən mənəvi ləzzət alır, onun mükafatı budur. Nöqtəni qoyandan sonra isə şəxsən mən yazdığıma marağı, bəlkə, yarıbayarı itirirəm. Bizim gözəl, əvəzsiz teatr rejissorumuz Vaqif İbrahimoğlu yaxşı bilirdi ki, mən nadir hallarda öz  pyesimin tamaşasına oturub sona qədər baxa bilmişəm. Səndən çıxdı, səninki deyil. Səndən çıxan öz həyatını yaşamağa başlayır. Amma elə də düşünülməsin ki, yazılıb bitirilən o «nəsə» həm də unudulur. Elə deyil. Dönə-dönə öz yazdığıma qayıtmağım da olub, redaktə etməyim də, dəyişməyim də. Amma yenə də, elə bil, «nə üçündü bütün bunlar?» sualı doğur. Qələm fırça kimi səhifədə əyri-üyrü cızıqlar çəkən zaman sən o ki var tələsirsən, beyninin sürətini yazının sürətinə uyğunlaşdırmaq çox çətindir. Sən isə buna yenə də cəhd edirsən.

Bu  bəzən alınmır, cəngü-cidaya girirsən, bu an sənə bir qıraqdan baxaydılar, təxminən, Mirzə Səfərin atası yada düşür bu məqamda. Haqverdiyevin gözəl hekayələrindən birinin qəhrəmanı gəncliyində, nəyin bahasına olursa-olsun, şeir yazmaq qərarına gəlir və evdə gizlinə çəkilib bu misranı dəftərinə yazır: “darvazamızı fələk vurubdu...” Məhz “qərarına" gəlir. Elə buna görə də Səfərin heç cür tapa bilmədiyi ikinci misranı atası gəlib onu bu qəribə "şairanə" halətdə görəndən sonra onun əvəzinə yazır: “Sən tək bişüuru mənə veribdi...”

Bax, həmən «darvazamızı fələk vurubdu» misrasının ətrafında bizim də əsəb və həyəcanımız, imkan və imkansızlığımız üzə çıxır və o an ürəyi  hardansa gəlib qəribə bir rahatlıq, təskinlik bürüyür –  sən tapmacanın cavabını tapırsan: bax, bunun üçün yazırsan, qərara gəlmədən yaza bilirsənsə, bu elə «nə üçündü bütün bunlar?” sualının cavabıdır.

Və bir də çox böyük bir anlamda onun (“Sən nə üçün yazırsan” sualının) cavabını, sadəcə, bilmirsən. Bilmirsən ki, nə üçün yazırsan. Nə üçün yazdığını bilməyəndə, deməli, yazmaya bilməyəndə yazırsan və deməli, bu zaman əsl sənətdi və ya əsl sənət deyil, deyə bilmərəm, amma təmiz sənət yaradırsan. Onu deyim ki, bu «bilməməzlik» anlamını fetişləşdirmək də düzgün olmazdı. «Nə üçün yazdığını bilmirsən» heç də o demək deyil ki, qarşına hər hansı bir məqsəd qoymursan. Xeyir. Fəlsəfi-estetik prinsiplərdən tutmuş süjet qurmağa qədər ən müxtəlif məqamlarda sənətkar yazarkən öz qarşısına müxtəlif məqsədlər qoyur.  Onlar aşkarmı şəkildə qoyulur, ya fəhmlə − bu bir başqa məsələdir. O məqsədlərə çatılır, ya çatılmır – bu da bir başqa  söhbətdir.

Böyük yazıçı U.Folknerdən Yaponiyada bir Universitetdə soruşublar ki, yazdıqlarının içində ən çox sevdiyin əsər hansıdır? Cavab verib ki, «Hay-küy və hiddət» romanı. «Niyə?» sualına belə deyib ki, bu, mənim ən böyük və ən gözəl məğlubiyyətimdir.

Folknerə görə, qarşıya qoyulan böyük məqsədə (yaradıcılıq məqsədi, mənəviyyat və estetik təqdimetmə məqsədləri və s.) çata bilməmək yazıçı imkansızlığının göstəricisi kimi məğlubiyyətdən xəbər verir. Məqsədin böyüklüyü və ona çatma imkanının daimi naqisliyi – böyük sənətkar üçün bu fərq cüzi də varsa, bu zaman söhbət ancaq məğlubiyyətdən (əslində, bəlkə də, qələbədən - ?!) gedə bilər. Hər halda, Folkner belə düşünür. Və bu düşüncə bütün digər həyati hallar üçün keçərlidir. Qarşıya qoyulan hər hansı məqsədə onsuz da heç zaman yüzdə yüz çatmaq mümkün olmur.

Amma bir daha təkrar edirəm. Nəyisə yenə də bilmirsən. Ən azı, onu bilmirsən ki, bütün bunlar kimə və nəyə lazımdır. Qəribə hissdir, hər dəfə nöqtəni qoyanda adama elə gəlir ki, bir daha əlinə qələm almayacaq, amma yox. Görürsən, bir müddət ötüb keçir, elə bil səndən xəbərsiz içinə dolub-topalaşan bu «nə isə» yavaş-yavaş dəbərməyə başlayır, ətə-qana dolur, kino lenti kimi gözünün önündən süzüb keçir və əlbəttə ki, sən də buna mane olacaq halda deyilsən və deyirsən: hər şey təzədən!..

 

“İzmlər” barədə: şairlərimizin söykənməli olduqları fəlsəfi-intellektual konsepsiya yoxdur!

 

Bizim yazıçılar, şairlər, əlbəttə, mən sovet dövrü ədəbiyyatımızı  nəzərdə tuturam, ta  XX əsrin sonlarına qədər, hələ, bəlkə, bu gün də daxil, belə demək mümkünsə, yazanda «Allaha pənah» yazırdılar. Yəni, təsəvvürdə bir bütöv yoxdur, hələ formalaşmayıb və nə zaman formalaşacağı da məlum deyil. Belə bir "şəraitdə", bəli, “şeir” başlayır yazılmağa. İnersiya gücü ilə şeirin yaxşı-pis sonluğu da öz-özünə gəlir. Qəşəng qafiyələr bir-birini əvəzləyir, gəlişigözəl misralar, gözlənilməz semantik labirintlər... Amma şairlərimizin söykənməli olduqları fəlsəfi-intellektual konsepsiya yoxdur! Şairin yaradıcılığının fəlsəfəyə söykənən şah damarı (istəyirsən – onurğa sütunu) yoxdur. Şeirdə gəlişigözəl deyimlərin, misraların oluşu (təxminən: “bircə ondan razıyam ki, özümdən narazıyam” tipli) hələ onun fəlsəfi şeir olması demək deyil. Bir fəlsəfi prinsipin, dünyagörüşünün arxasınca  düşüb (Nəsimi, Füzuli kimi), onu, necə deyərlər, «özəlləşdirib» yazan yoxdur. Belə olanda isə ciddi prinsiplərdən uzaq hər hansı mətn öz-özlüyündə kartdan qurulmuş evcik kimi olur, heç bir möhkəm fəlsəfi qaynağa əsaslanmır, ondan qida almır. Və bu cür əsərlərlə dolu ədəbi mühitdə geniş meydan açılır «səmimiyyət», «ürək-beyin», «həyatın doğru əksi», «ədəbiyyat xalq üçündür» və bu  kimi digər psevdoproblemlərə, yəni, ədəbi uydurmalara. Dünya yazarlarının, modernistlərdən danışıram, tutalım ki, İoneskonun, Bekketin, Sartrın teatr yaradıcılıqları absurdluq müstəvisində idi, amma  bu absurd bədii yaradıcılığın dərinindən Şopenhauerin, Nitşenin, Berqsonun, Qusserlin, Freydin, Yunqun, Haydeggerin… və başqa müdriklərin bir çox elmi prinsip və modelləri boylanırdı. Bədii bünövrədə adlarını sadaladığım bu nəhənglərin qəbul və dərk edilmiş fəlsəfi baxışları durur.

Eləcə də Kafkanın, Coysun, Kamyunun, Vulfun, Prustun, Eliotun və digər modernistlərin söykəndiyi bünövrə  haman dediyim fəlsəfi bünövrədir. Bu yazıçıları  ancaq ədəbi yox, eyni zamanda ciddi  fəlsəfi düşüncələrinə görə sərf-nəzər eləmək mümkündür.

Bizdə kim (şair və yazıçılarımızı nəzərdə tuturam) Haydeggeri duz-əməlli oxuyub dərk edib?! Xeyli az adam. Bizim yazarlar məlum və məşhur anekdotdakı kimi "oxucu deyillər, yazıçıdırlar". Çoxlu ziyalılar var ki, cani-dildən atəşpərəstlikdən, Zərdüştdən, Əhriməndən danışarlar, amma «Zərdüşt böylə buyurdu» əsərinin müəllifi ilə kim normal olaraq, ən əsası, adekvat tanışdır?! Çox az adam. Onunla dərindən tanış olmayıb onun haqqında alovlu danışanlara, sadəcə, “ziyalı deyillər” demək azdır, onlar , əslində, “ziyanlı”dırlar. Bu sualları, nə qədər desən, uzatmaq olar. Ona görə də bizimkiləri hansısa «izmə» (təbii ki, yayğınlığının həddi-hüdudu olmayan sosalizm realizmindən, romantizmindən başqa) aid etmək asan deyil, kifayət qədər müşkül, hətta qeyri-mümkün məsələdir. Və yaxud son dərəcə asan məsələdir.

Kyerkeqordan, Yaspersdən xəbəri olmayan ekzistensialistlərə də bizdə rast gəlmək mümkündür. Apollineri tanımayan sürrealist də, yaxşı axtarsan, taparsan. Haman əsər və "əsər" məsələsi! Ədəbi məhsul paralellər aparmağa sövq-təbii imkan verə bilər − adda-budda, sistemsiz, dünyagörüşü səviyyəsində olmayıb, ötəri hiss, təhtəlşüur səviyyəsində olan ədəbi məhsul yarana bilər. İndi postmodernizmdən bəhs etmək xüsusi dəbə düşüb. Modernizm də, postmodernizm də bir məqamda birləşirlər − özündən əvvəlkini rədd etməkdə, özü də çox zaman kəskin şəkildə rədd etməkdə. Onu da deyim ki, «modern» (müasir) sözü hələ 5-ci əsrdə köhnə bütpərəstliyə münasibətdə yeni olan xristian dünyagörüşünün mahiyyətini təmsil edirdi. Və modern xristianlıq  bütpərəstliyin nə qədər ziddinə və ona qarşı nə qədər barışmaz idisə, bu münasibətin barışmazlıq ruhunu bugünkü modernizm və postmodernizm də özündən əvvəlki cərəyan və dünyagörüşlərinə münasibətdə qoruyub saxladı.

Postmodernizm barışmazlıqda hətta bir qədər də irəli gedib, indi onu ultramodernizm də adlandırmaq olar. Qərəz, əvvəlki xətti davam etdirsək, yenə də onu etiraf etməyə, soruşmağa məcbur olacağıq ki, bizdə özlərini postmodernist sayanların, bəlkə də və yəqin ki, hamısının, tutalım, bu istiqamətin özülçü filosofları olan Orteqa-i-Qassetdən, Deridadan, digər fransız, italyan strukturalistlərindən, semiotiklərindən xəbərləri varmı?! Xeyr, mən bunu hiss etmirəm. Bəlkə, heç postmodernist nəsrin «dünya − kitabxana kimi» müstəvisində istənilən «akrobatik sıçrayışlara» qadir olan Borxesdən isə nəinki xəbərləri, heç "ətərləri" belə yoxdur. Mən kifayət qədər ciddi bilgini nəzərdə tuturam. Əgər varsa bunlar bizdə, Allah eləsin ki, olsun, təəssüf ki, düşünülmüş şəkildə deyil, ən yaxşı halda intuitiv səviyyədədir. Məsələn, belə bir "tanışlıq", dediyim kimi Umberto Eko ilə, bir az Fuko ilə, Derrida ilə, özü də üzdən, ola bilər. Onların adını eşidə bilərlər, hətta ayrı-ayrı yazılarda bu adları çoxbilmişlər kimi çəkə də bilərlər. Mahiyyət və sistem isə başqa yerdə qalır. Bu... ən azından ciddi deyil.

Yenə deyirəm, ayrı-ayrı məhsullar, bəlkə də, Mendeleyev cədvəlində olan kimi hansısa guşəciklərə düşə bilir, bütövlükdə isə mənzərə kifayət qədər xaotikdir. Çıxış yolu dünya elm sərmayəsini, xüsusilə də, XX əsr filosoflarını ciddi şəkildə oxumaq, öyrənmək, onların saldığı cığır ilə getmək və gedib antik dövrə, Misir, İran, türk, Çin mədəniyyətlərinə baş vurub  qayıtmaqdır. O dövrlərin hansındasa ilişib qalmaq da olar. Mən bugünkü  gənclərdən bunu gözləyirəm. Ədəbiyyatımızın ciyərləri belə yeni nəfəs üçün, necə deyərlər, «can verir».

 

- See more at: http://1937.az/yeni/view/3146?fb_action_ids=743272135732727&fb_action_types=og.likes#sthash.aVJMQ7Bd.dpuf