Şəhla Aslan "İsanın qadını" romanını tənqid edir
02.06.14

Kitab o qədər tələsik yazılmışdır ki...

Səxavət Sahilin «İsanın qadını» kitabının çox maraqlı bir süjet xətti vardır. Həyatın dibində çirkab içində çabalayan bir qadının paklaşaraq peyğəmbər həvarisinə çevrilməsini təsvir edəcəyini vəd edən müəllifin yazısı maraqla qarşılanır. Həm zaman, həm də cəmiyyət baxımından çox aktual mövzudur. Müəllifin bu mövzunun təsvirində uğur qazanıb-qazanmamasından asılı olmayaraq, problemin qoyuluşunun özü təqdirəlayiqdir. Kitabın epiqrafı İncildən götürülsə də, elə dinimizdə də axirətdən bədgüman olmaq pislənilir, tövbə qapılarının açıq olduğu bəyan edilir.

Yazı üslubu (təhkiyə) də maraqlı seçilmişdir. Hadisələrə üç rakursdan yanaşmaq onun sanbalını artırır. Əvvəldən-axıra kimi oxucu məlumatları gah qəhrəmanın, gah müəllifin, gah da İsa Peyğəmbər haqqındakı rəvayətlərin vasitəsi ilə alır, tutuşdurma apararaq özü də sanki iştirakçıya çevrilir. Məhəbbətin Hidayətlə evlənməsi səhnəsi yaxşı düşünülmüşdür. Onun «balkon»dan atılaraq özünü öldürməsi də uğurlu tapıntıdır. Çünki İsa Məsih də şam ağacının altında dünyaya gəlmişdir, qadın da şam ağacına doğru can atır. Amma...

İstərdim ki, Məhəbbətin daxilindəki dəyişiklik (metamorfoza) prosesinə əvvəldən hazırlıq görüləydi. Pozğun bir qadının sonda seçilmişlərdən olmasının səbəbi bəlli olmur. Yaxşı olardı ki, kitabın qiymətini azaldan vulqar səhnələrin müfəssəl təsviri əvəzinə, qadının xarakterindəki ilahi hisslər tapılıb üzə çıxarılsın. Belə olardısa, əsər yalnız qazanardı. Oxucu göydəndüşmə, məntiqsiz nəticələrə inanmır!

Əsərdə bəzi obrazlar və hekayətlər artıq görünür. Guya hansısa bir qəzetdən götürülmüş «Civilər və ya Qızıl Buzov» hekayəsinin niyə verildiyi aydın olmur. Həm də ki, hekayənin dili eynilə Məhəbbətin təsvir dilidir. Amma, başqa müəllifin yazısı olduğu iddia olunduğu üçün onun dili də fərqlənməli idi.

Məhəbbətin Rusiyadakı dayısı barədə dediklərinin məqsədi anlaşılmır. Onun hədiyyə gətirdiyi vaza qondarma detal təsiri bağışlayır. Halbuki, sonralar o nədəsə istifadə olunmalı idi. Heç bir şey ifadə etməyən belə elementlər oxucunu mətləbdən uzaqlaşdırır və yorur. Unutmaq lazım deyildir ki, müəllif çox ağır bir öhdəlik götürmüşdür ki, oxucu da onun bu öhdəliyə necə əməl edəcəyinə diqqətlə göz qoyur!

Yuxarıda qeyd etdiyim mövzu-süjet tapıntıları müqabilində izahı olmayan hadisələrin daxil edilməsi əsərin sanbalını getdikcə azaldır. Misir əminin fədakarlığı müqabilində Məhəbbətin atasının kor inadı nəyə əsaslanır? Bu cür alaçiy xammalın oxucuların öhdəsinə buraxılması düzgün deyildir.

Məhəbbət falçı Həmidə cadu yazdırır, amma uyğun parça tapmadığı üçün onu murdar tumanından parça kəsərək bükür. Bu fakt mistikaya inanan Məhəbbət üçün xarakterik deyildir.

Obrazların özü isə yaxşı açılır, xarakter kimi oxucu tərəfindən kimin-kim olduğu asan qəbul olunur. Belə olan surətdə onlara ad verərkən daxili aləmlərini əks etdirmək üçün vulqar sözlərdən istifadə olunmasına ehtiyac yoxdur. (Məs: Verəngül nənə, Sürü Məmməd.)

Bu üsul belə tipli əsərlər üçün yolverilməzdir. Dərin bədii yozum, məntiqi sonluqlar gözləyən oxucu bəzən belə bayağı, hadisələrlə uyuşmayan detallarla rastlaşanda təəccüblənir.

Məhəbbət onu başa düşməyən tanışlarına deyir ki, mən seçilmişlərdənəm. İsa Peyğəmbərin həvarisi olaraq bir qız uşağı doğacağam. Mən sizi mentalitetin əzablarından qurtaracağam. Ətrafındakılar isə Məhəbbətin bu sözlərinə gülür, onu lağa qoyurlar.

Əlbəttə ki, lağa qoyarlar. Çünki, əsərin bu hissəsi yaxşı işlənməmişdir. Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, məntiqi sonluq yoxdur. Məhəbbət surəti əvvəldə elə işlənilməli idi ki, ətrafdakılar onu lağa qoyanda, oxucu haqq qazandırsın. Amma bu yerdə oxucu Məhəbbətin yox, lağ edənlərin tərəfində durur. Bunu həm də müəllifin təhkiyə dili zəruri edir. Məhəbbət deyir ki, mən sizi mentalitetin əzablarından qurtaracağam. Mənə aydın deyildir ki, gözəl qayəsi olan belə bir əsərə «mentalitet əzabı» ifadəsi niyə yamanmışdır? Niyə bu ifadə oxucuya da sırınmağa cəhd olunur? Mentalitet əzabı olmur, olursa da xoş əzab olur. Elə mentalitetə əməl etməmək Məhəbbət kimilərini həyatın dibinə sürükləmişdir. Məhəbbətin özü də ömrü boyu mentalitetdən kənar olmuşdur və bu kənar olmağın da əzabını çəkmişdir. Bəlkə də müəllif gözəl bir mövzu tapdığına və bu mövzunu açmaq üçün gözəl bir yazı tərzi tapdığını hiss etmiş, iş prosesində də tez-tələsik, diqqətsiz halda işləyərək sanki canım bu mövzudan qurtarmışdır. Amma bu səpkidə yazılmış əsərlərə nəzər salanda müəlliflərin hər sözə, ifadəyə, obraza necə həssaslıqla yanaşdıqlarının şahidi oluruq. Çingiz Aytmatovun “Əsrə bərabər gün” romanındakı cərəyan edən hadisələr də iki prizmadan süzülür. Sadə qırğız olan Boranlı Yedigeyin mühakimələri kosmos müharibəsi yönümündən şərhlərlə uzlaşaraq oxucunu kamilləşdirir. Yaxud da Yusif Səmədoğlunun «Qətl günü» romanındakı hadisələr üç yönümdən izah olunur. Əbədi mövzu olan şair və şah münasibətləri əvvəlcə şahlıq zamanında, sonra sovet quruculuğunda, daha sonra isə müasir dövrdə hökm sürən qaydalara əsasən açılır. Oxucu yekdil bir fikrə gəlir ki, nahaqqa söykənən quruluş məhvə məhkumdur. Belə misalların sayını sonsuz artırmaq olar. Lakin, bir şeyi unutmaq olmaz ki, bu dahi yazarlar özlərindən əvvəlki ənənələrə söykənərək yeni əsərlər yaratmış, öz istedadları sayəsində əbədiyaşarlıq qazanmışlar. Səxavət Sahil isə inkarçılıq mövqeyində duraraq, sanki boynuna düşmüş kimi əbədi dil normalarını bilərəkdən pozur, ciddi ədəbiyyatda heç vaxt işlənməyən vulqar ifadə və təsvirlərdən istifadə edir.

Nə olsun ki, həyatda elə hadisələr olur, elə sözlər işlənir və ədəbiyyat da həyatı əks etdirməlidir? Hadisələri müəllif öz beyin süzgəcindən keçirmirsə, sözləri «olar-olmaz» tərəzisində çəkib yazmırsa, bədii əsərlə hər hansı şahidin danışığı arasında nə fərq olur? Həm də bədii əsərin tərbiyəvi xüsusiyyətini niyə unutmuşuq axı? Belə kitabları oxuyacaq yeniyetmələrin dil-lüğət tərkibi necə formalaşacaq?

Kitab o qədər tələsik yazılmışdır ki, sanki onun oxucu tərəfindən açılmayacağına müəllif dərindən inanır. Sanki kiməsə hədiyyə göndərirsən, onu qəbul etməyəcəyini bildiyin üçün səliqəyə salmırsan. Amma gözəl mövzu düşünmüş Səxavət Sahil onu mükəmməl işləsəydi, əsərin qiyməti çox artardı. Axı «borcu rayon oğlanları» ifadəsindəki «borcu» sözü nəyi ifadə edir? Bəlkə «borzıy» rus sözünü (dikbaş) nəzərdə tutulur? Yaxud da «…əskildib-azaltmadan danışacağam» nə deməkdir? Bəlkə «artırıb-əskiltmədən» demək istəyir müəllif? Belə misalları çox artırmaq olar.

Sonda bir daha qeyd edirəm ki, Səxavət Sahilin «İsanın qadını» kitabı geniş yazıcı təxəyyülunun məhsuludur. Dil, təhkiyə, söz, ifadə qüsurları kifayət qədər olsa da mövzu oxucunu tutur. Ümidvaram ki, növbəti yazılarında müəllif bəşəriyyətin fəxr etdikləri dahilərin yolunu tutacaqdır. Onlar dini və milli dəyərlərə nəinki arxa çevirmiş, hətta onları bir az da zənginləşdirmişlər. Yenilik və novatorluq həmişə olmuşdur və olacaqdır. Lakin nihilizm (hər şeyi inkar etmək) məhvə məhkumdur.

Müəllifin yazıçı təxəyyülünə və yazı potensialına arxalanaraq ondan tezliklə ədəbiyyatmızı zənginləşdirəcək əsərlərin yaranmasına kömək edən yazılar gözləyirəm.

Yenililklər
05.12.23
Kənan Hacının hekayəsi - Cin qapını bağlayır
05.12.23
Elçin Hüseynbəylinin hekayəsi - Dərs
05.12.23
Yevgeni Rezniçenko - Çağdaş rus poeziyası
30.11.23
Anar Məcidzadə - Canına dərd düşsün, ayrılıq salan
29.11.23
Həmin işıqlı günlər - Cavid Zeynallının yeni hekayəsi
29.11.23
Musiqili Teatr dekabr repertuarını təqdim edib
29.11.23
Pyes müsabiqəsi qaliblərinə mükafatlar təqdim olunub
29.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fonduna yeni prezident təyin olunub
28.11.23
Xuana İnes de la Krus - Günah keçisi kimi görürsünüz qadını
28.11.23
Mahir N. Qarayevdən iki şeir
23.11.23
Fəxri Uğurlu - Uzaqda təkbaşına dolaşan qəhrəmanlar
22.11.23
Kanadada “Yeddi gözəl” musiqi qrupunun konserti keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseyn XIV İstanbul Beynəlxalq Ədəbiyyat və Şeir Festivalında iştirak edir
22.11.23
Bakıda Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelər Forumu keçiriləcək
22.11.23
Vaqif Sultanlının “İnsan dənizi” və “Ölüm yuxusu” romanları İngiltərədə yayımlanıb
22.11.23
Elnarə Qaragözova - Ali diqqət və rəğbətin dəyişməz ünvanı: Yusif Səmədoğlu
22.11.23
"Nobel mükafatına aparan yolun dərsləri: mif, reallıqlar, uğurlar və çağırışlar" beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseynlə kürdəmirli oxucuların görüşü olub
06.11.23
"Mədəni diplomatiya vasitəsilə əlaqələr quraraq müxtəlif sivilizasiyaları bir araya gətirdik"
04.11.23
Astanada “Yıldız Sarayı Foto Kolleksiyasında XIX Əsr Türk Dünyasının Mədəni İrsi” adlı sərgi təşkil olunub
04.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və Türk Akademiyasının rəhbərliyi Qazaxıstanın Xarici İşlər naziri ilə görüşüb
01.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Bern şəhərində qədim türk yazılarına həsr olunmuş sərgi açıb
31.10.23
Türkiyə Respublikasının 100 illiyi İsveçrənin Bern şəhərində qeyd olunub
27.10.23
“Netflix” “The Crown” serialının son sezonunun ilk treylerini yayımlayıb
27.10.23
Özbəkistanda Yusif Vəzir Çəmənzəminli adına Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatı Mərkəzi açılıb
27.10.23
Bədirxan Əhmədli - Akademik Kamal Talıbzadənin portret cizgiləri üzərinə
27.10.23
Türkiyədə XX əsr Cənubi Azərbaycanda ədəbi prosesin önündə gedən şəxsiyyətlərdən bəhs edən kitab çap olunub
27.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Haaqada yubiley tədbirləri keçirib
26.10.23
Varşavada “Polşa və Türk Dünyası” mövzusunda konfrans keçirilib
25.10.23
Elman Cıvıroğlu - İbranice ve Ortak Türk Dili
25.10.23
İstanbulda görkəmli xanəndə Məşədi Məhəmməd Fərzəliyev haqqında kitabın təqdimatı olub
25.10.23
“Ulduz” jurnalının 650-ci yubiley nömrəsi işıq üzü görüb
25.10.23
Yazıçı-tərcüməçi Nəriman Əbdülrəhmanlı Qazaxıstanın “Dostluq” ordeni ilə təltif olunub
25.10.23
Osip Mandelştamın yaradıcılığına həsr olunmuş poeziya gecəsi keçirilib
25.10.23
Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin yaradılmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
20.10.23
Qars Kafkas Universitetində “Heydər Əliyev və Türkiyə” adlı multidisiplinar beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
19.10.23
Elman Cıvıroğlu - Xudu Məmmədov və Ziya Gökalp
19.10.23
Akademik Kamal Talıbzadənin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi sessiya keçirilib
16.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Qazax-Türk Universiteti arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb
05.10.23
Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə XVIII Bakı Beynəlxalq Caz Festivalı keçiriləcək
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.