Qaçmağın elə üsulu var ki, daha çox axtarışa bənzəyir.

Viktor Hüqo

Bu gün sənin məclisinə rəng qatmaq ləzzəti və xoşbəxtliyi mənə nəsib olacaq, Ustad. Mən bilirəm ki, bəzən sən ümumiyyətlə, nə isə bişirməkdən vaz keçirsən, aclığını da dünənki şamın qalıqları ilə öldürürsən. Mən bilirəm ki, yemək hazırlamaq sənin üçün bayramdır; əks təqdirdə sənin əlin soyuyur. Bayram isə, Ustad, onu tələb edir ki, başqalarının qarşılıqlı istəyi olsun, yaxud onlar bu istəyin olduğunu düşünsünlər, ya da özlərini belə göstərsinlər, – istəyin dərəcələrindən səndən yaxşı başı çıxan çətin tapılar.
Bayram onu tələb edir ki, qonaqlar gərgin halda kətillərdə otursunlar və ombalarını bir-birinə toxunduraraq, əllərini aşağı uzadıb yekə boşqabdakı qızarmış kartofdan yesinlər – sənin menyunda bu, yüngül qəlyanaltıdır, sadəcə gözün qurdunu öldürməkdir.

Bayram onu diktə edir ki, sən a la ville roi çolpa üçün hazırladığın sousu bir an da gözdən qoymayasan, amma həm də gözaltı baxıb Qırsaqqızın Kamaqueydə doğulub boya-başa çatdığını və adının Əzələ olduğunu söyləyən kəsin şalvarının qabağını necə açdığını görəsən. Sən ağzına bir qaşıq düyü qoyub əmin olursan: düyü hazırdır, Qırsaqqız isə o an diz çökmüş halda az qala boğulur. Sənin çox qəşəng bayramın var, Ustad: yetişmiş pomidorları təqribən bir boyda dairələrlə kəsmək, xırda-xırda doğranmış kələmin, yaşıl bibər zolaqlarının və səhranın tozu kimi narıncı kökün rəng uyğunluğundan ləzzət almaq; sən kökü həzz ala-ala sürtkəcdən keçirir və onu bu əlvan kompozisiyanın üstünə səpməyin zərif sevincindən məmnunluq duyursan.
Bolluq-bərəkət rəmzi olan masanı – üstünə ilahi azuqə düzülmüş masanı, – təsəvvür etməyin özü artıq bayramdır. Sənin istedadın, sənin fədakarlığın sayəsində firavanlıqdan xəbər verən piyalə və boşqablar sehrli bir tərzdə işıq saçır. Və hər bayramın da öz bayramı var, Ustad, – bu məqamda məclis özünün əsas mənasını kəsb etməyə başlayır. Kərə yağı saatında.
Sən soyuducudan elə bu gün süddən aldığın, dondurulmuş qaymaqla dolu qabı götürürsən. Bu, bir işarədir. Sən deyirsən ki, təmiz qaymaqdır, Holstin cinsli inəyin südündən alınıb; qonaqlar isə kətillərdən durub böyük çarpayının üstündə otururlar; qapıya yaxın olan balaca çarpayı isə səninkidir. Sən qaymağı çalmaq üçün qaşıq və bardaq götürüb öz çarpayına əyləşirsən.
Ah, Ustad, dünyada özün kərə yağı düzəltməkdən ləzzətli və sirli bir şey yoxdur.
Ağ inadkar kütləni yumşaltmaq. Elə etmək ki, ram olmuş, dübür-dübür maddə yenidən bərkisin və taleyi ilə barışmaqdan əl çəksin. Rəhm etməmək, müqaviməti sındırmaq; kütlənin içindən öz ilkin ağlığı ilə vidalaşıb sarı rəngə çalmağa başlayan maye fışqırana qədər əzmək. Ağlığın getməsi sənin təmizlik yanğını soyutmayıbmış kimi, su əlavə edib kütləni yumaq, hər şeyi axıra qədər sıxıb çıxaranadək yenə, yenə, yenə də istəmək.
Sənin işin – yağ çalmaqdır, Ustad. Dünyada özün kərə yağı düzəltməkdən ləzzətli və sirli bir şey yoxdur.
Beləliklə, otur və çal. Yağı bir haldan başqasına keçir və bunu ritmik şəkildə, Qırsaqqızla Əzələnin ritmini təkrarlayaraq, elə.
Qırsaqqız çarpayının yanında əyilir. Sağ əlini çarpayının qırağına söykəyir, sol əli ilə yanını aralayır. Əzələnin hələ tam durmamış Həyatının Mənası birdən, elə bil sehrbazlıq edərək, deşiyə baş vurur. Üzündə anlaşılmaz bir ifadə olan Qırsaqqız dalabadal həmlələrə məruz qalır. Başını aşağı salıb gözlərini qıyaraq, şirin sözlərin əbədi çeşidini dilə gətirir: “Səninki ən böyükdür”, “Səninki ən yaxşıdır”, “Ah, mənim erkəyim”, “Əzizim, mən həmişəlik səninəm”.
Əzələ öz Həyatının Mənasının necə hərəkət etməsinə baxmaqdan ləzzət alır.
Heç kim, hətta sən də, ey Ustad, qaymağın yağa çevrilməsinin mistik sirlərini duymur. Sən çalmaq prosesinin qanunauyğunluqlarına əmin bir şəkildə, avtomat kimi, qaşıqla işləyirsən və bir an belə rahatlıq vermədiyin bu konkret və unikal qaymaqların fərdi xüsusiyyətlərini vecinə almırsan.
Qırsaqqız Əzələni özünəvurğunluq aləmindən ayırır və ayrı bir poza təklif edir. O, razılaşıb Mənanı çıxarır. Çarpayının küncündə oturub arxaya uzanır ki, Qırsaqqız dili ilə Mənanı öz ifrazatından təmizləsin, sonra da sorsun – qoy o gah görünsün, gah da itsin; Əzələ özü isə təsadüfən əlinə keçən və qeyri-iradi ikiyə qatladığı balışı başının altına qoyaraq, bu mənzərədən ləzzət almağa başlayır.
Lakin tezliklə Əzələyə darıxdırıcı olur: Qırsaqqız Mənanı bütünlüklə udub və yalnız bu acgözün gur saçlarının eynən Parkinson xəstəliyində olduğu kimi yeknəsəq titrəməsi görünür. Yaxşısı budur ki, Qırsaqqıza axıradək ağzına almamağı, yalnız belə görüntü yaratmağı əmr etsin. Onda Əzələnin nəzərləri möcüzədən həzz alar: onun Mənası gah ölümə, gah dirilməyə yaxın olar; ölüm, dirilmə, yenə ölüm, yenə dirilmə – hadisələrin bu növbələşməsi vasitəsi ilə Tanrı kəşf edilir.
Dünyada özün yağ düzəltməkdən sirli və ləzzətli bir şey yoxdur, Ustad. Heç nə o anla müqayisəyə gəlməz ki, sən baxmadan belə (sən baxmaya da bilərsən), öz təcrübəli və həssas əlinlə duyursan: çevrilmə indicə baş verəcək, daha bir hərəkət edən kimi o şirə, o mübarək maye kasaya töküləcək.
Elə isə, dayan, Ustad. Əzələ tələb edir ki, Qırsaqqız onun üstünə otursun; Qırsaqqız təzədən çevrilib özünü Mənaya keçirir və elə göstərir ki, guya o, böyük olduğu üçün bu iş alınmır və beləcə Əzəzləyə təlqin edir: Qırsaqqız qayka kimi ona bağlanır və o da bolt kimi ona yiyələnir, qoy qətiyyən şübhəsi olmasın. Ustad, səndən fərqli olaraq, Qırsaqqız dayana bilmir. Gözlərini qıyır, başını aşağı salır, qolları gərilir. Atılıb-düşür, əyilir, qıvrılır. Onun yumşalmış cinsiyyət üzvündən qatı ağ maye axaraq, döşəməyə tökülür.
O dayana bilməz, Ustad. O davam etdirməlidir, hərçənd o, büsbütün yumşalıb, hər həmlədən sonra özünün daha çox yumşaldığını və kənarlaşdığını hiss edir və anlaşılmaz bir acıq – ya acıq, ya da qızğınlıq, – bəzən onun qulağına pıçıldayır: “Dayan, bəsdir”.
Amma indi artıq o heç bir vəchlə dayanmaz. Onun apofeozu başlayır: o ağlamsınır, şirin sözlər çeşidini yeni pafosla bəyan edir; Əzələyə yalvarır: “Vur məni. Öldür məni”. Əzələ özünü elə göstərir ki, guya heç nə anlamır, – bilir ki, bu yalvarışlarla o, hiyləgərcəsinə onu qurtarmağa təhrik edir. Qırsaqqız məharətlə, incə şəkildə titrəyir; təkidlə deyir: “Məni əldən buraxma, əzişdir, islat məni, mənim erkəyim, ah, sox mənə, qoy ölüm, əzizim, öldür məni, bircə arzum var – səninki içimdə olarkən ölmək”.
Boltun beyni dumanlanır. Dirsəklənib yumruğu ilə onun ombasına vurur – “Qurtar oyunbazlığı, qancıq” – ki, səsini kəssin. Qayka isə – “Ah, anacan, kaş görəydin, əziz anam, ərim məni necə əzişdirir” – əzabkeş görkəmində ikiqat olur – “Ah, anacan” – əllərini döşəməyə söykəyib akrobat kimi qıvrılaraq dayanır, onu da dayanmağa vadar edir. “Yenə, yenə, azdır, yenə vur məni, Əzələ, qoy anam görsün ki, ərim məni necə çırpır, oy, çırpır və şapalaqlayır”.
Əzələ arxası üstə uzanıb cibindən siqaret çıxarır, yandırıb dikəlir. Acıqlı və amansız bir şəkildə – onun daha özündən ləzzət almağa halı yoxdur, həvəsi qaçıb – itaət göstərir: quduzlaşmış kimi Qırsaqqıza daxil olur və hər hərəkətində onun kürəyini yandırır.
Ustad, dünyada heç nə sənin arzuladığın şeylə müqayisəyə gəlməz: sən əlindəki qaşıqla sonuncu dəfə kütlənin üstünə basırsan və budur, yorğunluq və sevinc parlayan üzdə dişlər ağarır; eyni təntənəli mimika ilə Qırsaqqız – onun kirpikləri yaşla doludur, bədəni tərləyib, taqətdən düşüb, elə bu saat qalmaqal salmağa hazırdır – o dünyadan gələn səslə Əzələdən tələb edir: “Mənim üçün uşaq, uşaq düzəlt”.
Əzələ kənara çəkilb Qırsaqqızı itələyir; o, üstünə qurğuşun töküblərmiş kimi əldən-dildən düşmüş halda döşəməyə sərilir. Əzələ yalın ayağı ilə onu itələyərək, döşəmədə öz istəyinə uyğun şəkildə uzadır: o, yandırdığı kürəyi bütünlüklə görmək, Mənanı sıxıb sağmaq, yanıqların üstünə səpələnən şeyə baxmaq istəyir: bu, onun öz mayesidir, onun, yalnız onun Təcəllasıdır.
Ustad, sənin işin yağ çalmaqdır; kasadakı mayeyə baxıb yüzüncü dəfə əmin olmaqdır ki, ağlıq saralıb, lombalar da əriyib. Sən heç nə demədən əlinlə hamamın qapısını göstərirsən – yəni, gedin yuyunun, özün isə – qonaq otağı-mətbəxdə – yağın üstünə su töküb əndərirsən, yenə töküb əndərirsən, elə bil ağlığın getməsi sənin təmizlik istəyini qane etməyib.
Qonaqlar yuyunduqdan sonra sən süfrə açıb bütün boşqab və piyalələri masaya düzəcəksən. Mən bilirəm ki, yemək hazırlamaq sənin üçün bayramdır; əks təqdirdə sən bununla məşğul olmazdın. Bayram isə, Ustad, tələb edir ki, başqalarının – Qırsaqqız və Əzələnin – qarşılıqlı istəyi olsun, yaxud onlar bu istəyin olduğunu düşünsünlər, ya da özlərini belə göstərsinlər.
Nuş olsun!

Ruscadan tərcümə edən: Mübariz Cəfərli