Aydın Dadaşov - Barışa çağıran ana
05.11.13
Folklorşünas alim Məmmədhüseyn Təhmasibin artıq Qafqaz və Orta Asiya teat¬r¬larının səhnəsində dəfələrlə tamaşaya qoyulmaqla müəllifə şöhrət gətirmiş «Bahar» pyesi əsasında yaz-dığı, kinorejissor qardaşı Rza Təhmasibin quruluş verdiyi «Onu bağışlamaq olarmı?» ssenarisi dedektiv janrında olsa da, burada folklor elementlərindən ge¬niş istifadə olunmuşdur. Film boyu baharın gəlişinə həsr olunmuş müxtəlif mahnılar bəstələyən Sevdanın (mək¬təbli Manana Abuyeva) cinayətkar dəstənin üzvü tərəfindən kor edilməsi və onu xilas edə biləcək cər¬rah Kəmalə xanımın (Hökumə Qurbanova) da beş¬bar¬maqla vurulması xeyir-şər qarşıdurmasını əyani ola¬raq göstərir. Sevda xanımın mühüm işlər müs¬tən¬tiqi Qayanın (Mehdi Məmmədov) bacısı olması, onun mahnılarını ifa edən müğənni rəfiqəsi Qumrunun (Mu¬siqili Komediya Teatrının solisti Məleykə Şah¬mər¬danova) cinayətin açılmasında fəal iştirak edən Qüd¬rətlə (Həsənağa Salayev) sevgi motivi və nəhayət, cinayətkar Tərlanın (cinayətkara inqilabçı donu gey¬di¬rilən «Kamonun sonuncu igidliyi» filmində baş rolda oynamış Qurgen Tonus) göz həkimi Kəmalənin mü¬haribədə itgin düşmüş kiçik qardaşı olduğunun müəyyənləşdirilməsi nağıllarımızın dramaturji struk¬turuna əsaslanır. Qiyafəsini dəyişərək Sara xala (Ətayə Əliyeva) kimi cinayətkarın tutulmasında yaxından iş¬tirak edən leytnant Qarayevanın Şahmarın (Naxçıvan Döv¬lət Dram Teatrının aktyoru, 1920-36-cı illərdə direktoru Əli Xəlilov) pəncərəyə qoyduğu metal par¬çası ilə Tərlana «dəmir kimi möhkəm ol» işarəsi ver¬məsi məhz folklor elementlərini yaşadır. Nəhayət, fi-nal¬da cinayətkar oğlunun bağışlanması üçün ek¬ran¬dan birbaşa tamaşaçıya üz tutan ananın (üç dəfə SSRİ dövlət mükafatına layiq görülmüş Veriko An¬ca¬parid¬ze¬nin) mətnində müharibənin bütün bəlaların əsas səbəbi kimi göstərilməsi bəşəri ideyanı önə çəkir. Sonrakı hadisələrdə Tərlanın Sevdaya evlənə biləcəyi eh¬¬timalının yaranması isə bir daha nağıl və das¬tan¬la¬rımızın şirin sonluğuna çevrilir. Yeri gəlmişkən ssenari müəllifinin və quruluşçu re¬jissorun kiçik bacıları, BDU-nun dosenti Cəmilə Xa¬nım Təhmasibin söylədiyinə görə ilk əvvəl Tərlan ro¬lu¬na Gəncə Dövlət Dram Teatrının səhnəsində uzun illər bu personajı uğurla ifa etmiş aktyor Ələddin Ab¬ba¬sov çəkiləsi imiş. Lakin həmin ərəfədə Bakıda olan aktyor Qurgen Tonusun qarətçi sifətilə mənzilinə so¬xul¬maqla inandırdığı Rza müəllimi fikrindən daşın¬dı¬rıb¬mış. Məleykə Şahmərdanova isə zahirən güclü gö-rünən bu aktyorun əslində çox zəif olması və hətta üzləşmədə Şahmarın üzərinə atılmaq istərkən qo¬lun¬dan tutan leytnant Qarayeva rolundakı Ətayə xanımın onun qolunu sındırdığını iddia etməsi faktı da ma¬raqlıdır. Qayanın, təkcə cinayətkar dəstənin başçısı Şah¬mar bəyi ifşa etmək deyil, həm də müharibənin uçu¬ruma yuvarlatdığı həbsdən azad edib yanında sü¬rü¬cülüyə götürdüyü Tərlanı yenidən həyata qaytarmaq məqsədi romantizm cərəyanına məxsus hissiyyat ger¬¬çəkliyini önə çəkir. Və potensial qatili, onun beş¬barmaqla vurub kor etdiyi, bəstəkarlığı, ecazkar mu¬si¬qisi ilə insanların sevimlisi olmaqla yanaşı, günahsız qurban funksiyası daşıyan qızla ünsiyyətdən doğan sevgi motivi cinayət məcəlləsini belə arxa plana ata¬raq ekran əsərinin formadan doğan dedektiv janrını məzmunu önə çəkən arxetip nağıl janrına çevirməklə bə¬dii hadisə yaradır. Heç şübhəsiz ki, personajların adlarında da folk¬lor motivini qoruyan müəllifin əsl adı Kamal olub Şah¬¬mar bəylərin zəhərli təsiri altında Sevda bülbü¬lü¬nün qənimi Tərlana çevrilənlərə qarşı Qaya, Qüdrət ki¬¬mi möhkəm oğulların qoyması bu müasir nağılda xeyirin miqyasını genişləndirməklə mövzunu əbə¬diy¬yata qovuşdurur. Hadisələrin düyününün açılışında oxunan məktubdan və göstərilən şəkildən sonra mü¬haribə başlandığı gün itirdiyi qardaşını tapan SSRİ xalq artisti Hökümə Qurbanovanın ustalıqla yaratdığı ha¬disəli pauzadan sonra: «Mənim cani qardaşım» - de¬yə hönkürməsi illərlə formalaşan peşəkar üslubun nü¬mayişinə çevrilir. Filmin dramaturji strukturunda fəal iştirak et¬mək¬lə dastan təhkiyyəsini önə çəkən mahnıların müəllifi bəs¬təkar Tofiq Quliyevin bəstələri özünün yüksək es¬te¬tik həllini tapır. Firəngiz Əhmədovanın Qumrunun səsi ilə oxuduğu: «Gözəldir a dostlar, vətənin şən bayramı, Bu azad mahnını, qoy söyləsin hamı.» Və: «Hər yanda bax gül açılıb gəl gözəl pəri, Olmuş adın el içində dillər əzbəri» Sevdanı səsləndirən Şövkət Ələkbərovanın, Tərla¬nın dilindən ifa edən Mirzə Babayevlə oxuduqları: «Bax gəlib ilk bahar, qaynayır sular. Gör nələr söyləyir, quşların səsi.» - nəğmələri bu gün də populyardır.
Professor A.Ə.Dadaşovun “Folklorumuzun ilk doktoru” monoqrafiyasından. B. 2007.
|