Aydın Dadaşov - Barışa çağıran ana
05.11.13

Folklorşünas alim Məmmədhüseyn Təhmasibin artıq Qafqaz və Orta Asiya teat¬r¬larının səhnəsində dəfələrlə tamaşaya qoyulmaqla müəllifə şöhrət gətirmiş «Bahar» pyesi əsasında yaz-dığı, kinorejissor qardaşı Rza Təhmasibin quruluş verdiyi «Onu bağışlamaq olarmı?» ssenarisi dedektiv janrında olsa da, burada folklor elementlərindən ge¬niş istifadə olunmuşdur. Film boyu baharın gəlişinə həsr olunmuş müxtəlif mahnılar bəstələyən Sevdanın (mək¬təbli Manana Abuyeva) cinayətkar dəstənin üzvü tərəfindən kor edilməsi və onu xilas edə biləcək cər¬rah Kəmalə xanımın (Hökumə  Qurbanova) da  beş¬bar¬maqla vurulması xeyir-şər qarşıdurmasını əyani ola¬raq göstərir. Sevda xanımın mühüm işlər müs¬tən¬tiqi Qayanın (Mehdi Məmmədov) bacısı olması, onun mahnılarını ifa edən müğənni rəfiqəsi Qumrunun (Mu¬siqili Komediya Teatrının solisti Məleykə Şah¬mər¬danova) cinayətin açılmasında fəal iştirak edən Qüd¬rətlə (Həsənağa Salayev) sevgi motivi və nəhayət, cinayətkar Tərlanın (cinayətkara inqilabçı donu gey¬di¬rilən «Kamonun sonuncu igidliyi» filmində baş rolda oynamış Qurgen Tonus) göz həkimi Kəmalənin mü¬haribədə itgin düşmüş kiçik qardaşı olduğunun müəyyənləşdirilməsi nağıllarımızın dramaturji struk¬turuna əsaslanır. Qiyafəsini dəyişərək Sara xala (Ətayə Əliyeva) kimi cinayətkarın tutulmasında yaxından iş¬tirak edən leytnant Qarayevanın Şahmarın (Naxçıvan Döv¬lət Dram Teatrının aktyoru, 1920-36-cı illərdə direktoru Əli Xəlilov) pəncərəyə qoyduğu metal par¬çası ilə Tərlana «dəmir kimi möhkəm ol» işarəsi ver¬məsi məhz folklor elementlərini yaşadır. Nəhayət, fi-nal¬da cinayətkar oğlunun bağışlanması üçün ek¬ran¬dan birbaşa tamaşaçıya üz tutan ananın (üç dəfə SSRİ dövlət mükafatına layiq görülmüş Veriko An¬ca¬parid¬ze¬nin) mətnində müharibənin bütün bəlaların əsas səbəbi kimi göstərilməsi bəşəri ideyanı önə çəkir. Sonrakı hadisələrdə Tərlanın Sevdaya evlənə biləcəyi eh¬¬timalının yaranması isə bir daha nağıl və das¬tan¬la¬rımızın şirin sonluğuna çevrilir.
Yeri gəlmişkən ssenari müəllifinin və quruluşçu re¬jissorun kiçik bacıları, BDU-nun dosenti Cəmilə Xa¬nım Təhmasibin söylədiyinə görə ilk əvvəl Tərlan ro¬lu¬na Gəncə Dövlət Dram Teatrının səhnəsində uzun illər bu personajı uğurla ifa etmiş aktyor Ələddin Ab¬ba¬sov çəkiləsi imiş. Lakin həmin ərəfədə Bakıda olan aktyor Qurgen Tonusun qarətçi sifətilə mənzilinə so¬xul¬maqla inandırdığı Rza müəllimi fikrindən daşın¬dı¬rıb¬mış. Məleykə Şahmərdanova isə zahirən güclü  gö-rünən bu aktyorun əslində çox zəif olması və hətta üzləşmədə Şahmarın üzərinə atılmaq istərkən qo¬lun¬dan tutan leytnant Qarayeva rolundakı Ətayə xanımın onun qolunu sındırdığını iddia etməsi faktı da ma¬raqlıdır.
Qayanın, təkcə cinayətkar dəstənin başçısı Şah¬mar bəyi ifşa etmək deyil, həm də müharibənin uçu¬ruma yuvarlatdığı həbsdən azad edib yanında sü¬rü¬cülüyə götürdüyü Tərlanı yenidən həyata qaytarmaq məqsədi romantizm cərəyanına məxsus hissiyyat ger¬¬çəkliyini önə çəkir. Və potensial qatili, onun beş¬barmaqla vurub kor etdiyi, bəstəkarlığı, ecazkar mu¬si¬qisi ilə insanların sevimlisi olmaqla yanaşı, günahsız qurban funksiyası daşıyan qızla ünsiyyətdən doğan sevgi motivi cinayət məcəlləsini belə arxa plana ata¬raq ekran əsərinin formadan doğan dedektiv janrını məzmunu önə çəkən arxetip nağıl janrına çevirməklə bə¬dii hadisə yaradır.
Heç şübhəsiz ki, personajların adlarında da folk¬lor motivini qoruyan müəllifin əsl adı Kamal olub Şah¬¬mar bəylərin zəhərli təsiri altında Sevda bülbü¬lü¬nün qənimi Tərlana çevrilənlərə qarşı Qaya, Qüdrət ki¬¬mi möhkəm oğulların qoyması bu müasir nağılda xeyirin miqyasını genişləndirməklə mövzunu əbə¬diy¬yata qovuşdurur. Hadisələrin düyününün açılışında oxunan məktubdan və göstərilən şəkildən sonra mü¬haribə başlandığı gün itirdiyi qardaşını tapan SSRİ xalq artisti Hökümə Qurbanovanın ustalıqla yaratdığı ha¬disəli pauzadan sonra: «Mənim cani qardaşım» - de¬yə hönkürməsi  illərlə formalaşan peşəkar üslubun nü¬mayişinə çevrilir.
Filmin dramaturji strukturunda fəal iştirak et¬mək¬lə dastan təhkiyyəsini önə çəkən mahnıların müəllifi bəs¬təkar Tofiq Quliyevin bəstələri özünün yüksək es¬te¬tik həllini tapır. Firəngiz Əhmədovanın Qumrunun səsi ilə oxuduğu:
«Gözəldir a dostlar, vətənin şən bayramı,
Bu azad mahnını, qoy söyləsin hamı.»
Və:
«Hər yanda bax gül açılıb gəl gözəl pəri,
Olmuş adın el içində dillər əzbəri»
Sevdanı səsləndirən Şövkət Ələkbərovanın, Tərla¬nın dilindən ifa edən Mirzə Babayevlə oxuduqları:
«Bax gəlib ilk bahar, qaynayır sular.
Gör nələr söyləyir, quşların səsi.»
- nəğmələri bu gün də populyardır.

Professor A.Ə.Dadaşovun “Folklorumuzun ilk doktoru” monoqrafiyasından. B. 2007.

Yenililklər
05.11.24
Azərbaycanlı alim Özbəkistanın Milli televiziya  kanalının məşhur “Shirchoy” verilişinin qonağı olub
29.10.24
Kinonun işğala dirənişi - İstanbulda müzakirə
19.10.24
Bədirxan Əhmədlinin “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” 3 cildlik kitabı çap olunub
15.10.24
Cəfər Cabbarlı Mükafatı təqdim olunub
15.10.24
Füzulinin həyat və yaradıcılığının tədrisinə dair yeni kitab nəşr olunub
11.10.24
Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatının adı açıqlanıb
10.10.24
XV Bakı Beynəlxalq Film Festivalının bağlanış mərasimi keçirildi
09.10.24
Mikayıl Azaflının “Haqq aşığı yaranıbdı qəm çəkə” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Asif Rüstəmlinin “Cəmo bəy Cəbrayılbəyli: həyatı və bədii yaradıcılığı” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Anar Məcidzadə - Nə yaltaqlıq elə, nə quyruq bula...
03.10.24
Azərbaycan dastanlarınıın folklor semantikası
27.09.24
“Əta Tərzibaşı Kərkükün milli tədqiqatçısı” adlı kitabın təqdimatı olub
27.09.24
Lütviyyə Əsgərzadənin “Şeyx Məhəmməd Rasizadə” kitabı işıq üzü görüb
27.09.24
“Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı” jurnalının növbəti sayı çap olunub
27.09.24
Vaqif Yusiflinin “Məmməd Araz dünyası” kitabı işıq üzü görüb
27.09.24
Azad Qaradərəli - Kədərli yazların doğurduğu sevinc
09.09.24
Azərbaycan yazıçısının kitabı Təbrizdə nəşr olunub
09.09.24
“Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev. Nəşr edilməmiş əlyazmaları”  kitabı nəşr edilib
09.09.24
Venesiya Film Festivalında “Qızıl Şir” mükafatının qalibi məlum olub
08.09.24
Venesiya Film Festivalında Azərbaycan filmləri nümayiş olunub
07.09.24
Şərqşünaslıq İnstitutunda “Əhməd Nədimin poetikası” kitabı çapdan çıxıb
27.08.24
Azad Qaradərəli - Alman şərqşünasın hekayələrim haqqında yazdıqları
09.08.24
Milli kino günündə “Tənha insanın monoloqu”
08.08.24
Turan Film Festivalı Laçın şəhərində keçiriləcək
02.08.24
Federiko Qarsia Lorka -  Bu çılpaq bədən at nalları dəyməyən...
12.07.24
Yelisaveta Baqryana - Ah, belə gecələr əzabdır dostum!
11.07.24
Azad Qaradərəlinin əsərlərinin beşinci cildi cap olunub
08.07.24
“Narqız” qısametrajlı animasiya filminin istehsalı davam edir
05.07.24
"Dünya ədəbiyyatı" jurnalının Çeçenistan sayı işıq üzü görüb
03.07.24
“Ulduz” jurnalı oxucuların görüşünə yeni təqdimatda gəlib
02.07.24
Frans Kafka - Hökm
25.06.24
Mədəniyyət Nazirliyi senzura ittihamlarına aydınlıq gətirib
25.06.24
Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı Şirvanda kino günlərinə başlayır
22.06.24
Şahid ifadəsi - Zərdüşt Əlizadə yazır...
13.06.24
“Divanü lüğat-it-türk”ün II və III cildləri nəşr olunub
13.06.24
“Ulduz” jurnalının may nömrəsi çap olunub
13.06.24
Azərbaycanda aparıcı teatrların siyahısı təsdiqlənib, işçilərin maaşları artırılıb
05.06.24
Özbəkistanlı şairlərin şeirləri Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək nəşr olunub
05.06.24

Qulu Ağsəs haqqında yeni kitab çap edilib

24.05.24
Kino şirkətlərinə yeni imkan: post-prodakşna dəstək
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.