Bu gün məşhur tənqidçi Cavanşir Yusiflinin 55 yaşı tamam olur. Avanqard.net ədəbiyyatşunas, professor Rüstəm Kamalın "CAVANŞIR YUSIFLI: ÖMRÜN POETIK SIXLIĞI" yazısını təqdim edir. “Mən ədəbiyyatşünas deyiləm, mən tale adamıyam”
V.Sklovskinin B.Eyxenbayma məktubundan
Cavanşir Yusiflinin ədəbi taleyi ona qardaşı, görkəmli tənqidçi Vaqif Yusiflinin “Cavanşir” adını verən gündən başlayıb. Deməli, Cavanşir düz əlli ildir ki, ədəbiyyatdadır.
Bir neçə yerdə və dəfələrlə demişəm, indi də təkrar edirəm: Cavanşir Yusifli ədəbiyyat haqqında, bədii mətn və əsər haqqında fərqli nəzəri təcrübələr və ənənələr kontekstində düşünə və yaza bilən beş - altı filoloqumuzdan biridir.
Cavanşir mətni (bəzən ”tekst” yazır) çox sevir. Mətnlə davranmağı , işləməyi bacarir.
Onun sevdiyi filoloji mövqe - kontekstinin (estetik, ideoloji ... .) tapılması və mətnin (R.Bart kimi, o da mətnlə əsəri fərqləndirir) hüdudlarını və “sıxlıq dərəcəsini” göstərməsidi.
Sevdiyi şairlərin (Nəsimi, Ə.Kərim...) yaradıcılığına Tınyanov prinsipini -“şeir sırasının sıxlığı” prinsipini tətbiq edir. Cavanşir semantik əlaqələri yalnız qonşu sözlər arasında, sətirdə, beytdə deyil, bütövlükdə şeirin simmetrik yerləri arasında da aparır.
Çağdaş poeziyamızın istedadlı nümayəndələrinə həsr olunmuş məqalələrini xatırlamaq və gözdən keçirmək kifayətdir. Poeziya haqqında ən yaxşı yazanlardan biridir Cavanşir.
Onu poeziyada “dilin arxa planı” maraqlandırır. Onu yaxın-uzaq sətirlərin, obrazların gizli əlaqələri, mənalar mübadiləsi və s. maraqlandırır.
Cavanşirin bütün cəhdləri XX əsr Azərbaycan poeziyasının iyerarxiyasını anlamağa yönəlib. Yazılarından və söhbətlərindən gəldiyim qənaət budur: bu ədəbiyyatda hər kəsin yerini gözəl və dəqiq bilir.Və heç vaxt ölçü həddini itirmir.
Onun sevimli şairlərini mən də tanıyıram.”Əli Kərim xəstəliyi “ ilə məni də yoluxdurdu. Sağ olsun. Azərbaycanın bir böyük şairinə mən də “yaxınlaşa” bildim. Əli Kərimə həsr olunmuş ağıllı kitabına kiçik bir söz də yazdım...
Cavanşir janrından asılı olmayaraq, bütün əsərlərə poeziya bucağından baxır. Onun üçün poetika poeziya haqqında elmdir. Cavanşir hətta klassik Azərbaycan komediyalarını poeziya kimi araşdırır.
Cavanşirin şairliyindən də xəbərim var. İlk dəfə bir neçə şeirini bir soyuq qış axşamı “ Baksovet”də bir kafedə oxumağı da yadıma gəlir. Bu şeirləri oxuyandan sonra ağlıma gələn ilk nəzəri qeydlər bunlar oldu: Bu şeirlərdə məna obrazla kəsişmir- daha doğrusu, hansısa sürreal bucaq altında kəsişir. Bəzən predmetin mənası və simvolik obrazı arasında əlaqəni pozur. Cavanşirin poetik mətnlərində (N. Sarrotda olduğu kimi) vahid obyekt yoxdur, fraqmentlərə- “kubiklərə” (məsələn, “Lal” şeiri) bölünür və hər birinin şəffaf süjeti var...
O, Azərbaycan poeziyasını struktur baxımdan təşkil olunmuş vahid süjet kimi anlamağa, araşdırmağa çalışır...
Fikrimcə, Azərbaycanda filoloqları və milli oxucuları iki yerə bölmək lazımdır: Mirzə Fətəlini oxuyanlara və oxumayanlara.
Cavanşir Mirzə Fətəlini mükəmməl oxuyub. Namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını Azərbaycan komediyasının poetikasına həsr edib. Komediya, gülüşün poetikası, M.F.Axundov dramaturgiyası isə əslində realizmi, realist təfəkkür tarixini, etnik varlığı ifadə tərzini anlamaq istəyidir. Mirzə Fətəlini isə dönə-dönə oxumaq və ona qayıtmaq gərək- “bir çox düyünlü nöqtələr məhz onun bədii və nəzəri irsində özünə yer tapır” (C.Yusifli).
Cavanşir Azərbaycanın filoloji məkanında sevdiyim, inandığım insandır. Mən yazılarımı ona baxıb yazıram. Onun baxışlarını həmişə üzərimdə hiss edirəm. Tam səmimi deyirəm
Haydı, qardaşım, irəli ! Filoloji fikrimizin inkişafı naminə, yürüyəlim!
