Belə alındı ki, yaza-yaza tapdıqlarım məni gətirib çıxardı mədəniyyətdə uca nəsnələrin, mənəvi dəyərlərin qarınla, mədə ilə bağlılığına. Azərbaycan dünyasında ucalıqlar necə aşağılıqlardan törəyir? Bunu bilmək özümüzü bilmək deyilmi?! Bunu bilmək Azərbaycanı bizə maraqlı etmirmi?!

Bax, bu kontekstdə bir neçə soru məni silkələdi. Niyə adamın (təkcə ata-ananın yox) körpəyə sevgisi aşıb-daşanda onu dişlək-dişlək etmək istəyir? Niyə sıxcalayıb əzmək istəyir? Bəs öpüş? Öpüş, əslində, sovurmaq eyləminin mədəniləşmiş variantı deyilmi?!. Məncə, öpüş qanını, şirəsini sovurmaq kimi əski kannibal (“hannibal” düz deyil) hərəkətinin tormozlaşmış, əylədilmiş variantıdır. 

Froydda (və ya Freyddə) seksuallıqla bağlı “inhibit” termini var, hansısa saldırqan, dağıdıcı, zorlayıcı eyləmin yarımçıq saxladılmasını, axıracan edilməməsini bildirir. Psixoanalizin yaradıcısı sayırdı ki, bizim gözəlliyə heyranlığımız inhibitləşmiş seksuallıqdan doğur. Niyə belə deyirdi? Çünki estetikada çoxdan söyləyirdilər ki, insan nəyəsə umacaqsız, təmənnasız heyran olursa, deməli, ona gözəllik kimi baxır. Sən almanın şəklinə baxanda aclıqdan ağzın sulansa, onu dişləmək istəsən bu hal estetik yox, ac, yəni umsuxlu, təmənnalı adamın halı olacaq. Eləcə də, baletə baxanda qavrayışın pornoqrafik olsa, estetik olmayacaq. Baletdə qadın bədəninin gözəlliyinə sənin heyranlığın inhibitləşmiş seksuallıq olmalıdır. Yəni heyranlığında qadın bədəninin ritminə, burumuna, trayektoriyalarına heyranlığında tormozlanmış, axıracan getməyən seksuallıq olmalıdır.

Təbiət və mədəniyyət elmin sevimli mövzusudur. Burda indi bir əlavəni edə bilərik. Mədəniyyət çoxlu inhibitləşmiş təbii, bioloji elyəmləri özünə toplayır. Öpüş bütün mədəniyyətlərdə yoxdur, ancaq hər halda oğuzlarda “bir dişlədi, bir öpdü” ritmində olub və dişləyib yeməyin, sovurub iliyini, qanını içməyin tormozlaşmış forması olub. 

Daha yaxın çağların sadə bir deyiminə baxaq. Azərbaycanlı qadın uşağa sevgisi aşıb daşanda “səni ölməyəsən, səni ölməyəsən!” deyir və bu zaman döymə jestlərini yumşaldıb sığallamağa çevirərək (inhibitləşdirərək) ovuclarını, silləsini uşağın sinəsinə, çiyinlərinə sıxıb-çəkir. Bu jestlərlə bayaqkı deyimi ayrı cür də söyləyirlər: “səni öləsən, səni öləsən!” 

Gəlin, istəklə deyilən “səni öləsən, səni öləsən!” deyiminin yaranmasına gətirib-çıxaran biopsixoloji prosesləri bərpa edək. Heyvanlar aləmində bioloji gərəyin (tələbatın) ödənilməsi, tutalım, yeməli şeylərə istək törədir. Həmin istəyin sonucu - gərəyi ödəmək üçün o şeyləri dağıtmaq, yox etmək lazım gəlir. Bir sözlə, bioloji aləmdə istək parçalamağa, dağıtmağa çağırır (“pişik balasını istədiyindən yeyər” deyimini yada salaq). 

İnsanın mənəvi aləmi formalaşanda bir çox bioloji strukturlar, ilişgilər ilkin vəzifəsindən soyulub çıxarılaraq, arınmış şəkildə burada da iştirak edir. Uşağına sevgisi aşıb-daşan ata-ana onu dişləyir, sıxcalayır. Beləliklə, balasına istəyin intensivliyi artanda bilinc (şüur) sonradan yaranmış mənəvi aləmin daha yuxarı mərtəbələrinə qalxmaq əvəzinə yarımçıq da olsa, unudulmuş psixomotor strukturlara, aktlara qayıdır. İrəli getmək əvəzinə geri qayıdır. Ona görə də demək olar ki, “səni öləsən, səni öləsən!” deyiminin və bu deyimlə bağlı jestlərin arxasında istəklə dağıtmağı, öldürməyi sıx bağlayan bioloji struktur durur. Yəni ilkində insan bir çox nəsnələri yemək üçün istəyirdi. İstəməklə dişləyib, parçalayıb yemək o qədər bağlı olmuşdu ki, sonralar insan mədəniləşəndə belə istəyini parçalamaq və sovurmaqdan heç cürə qurtara bilmir. Onlar, sadəcə, insanda tormozlaşmış, inhibitləşmiş şəkildə qalır.   

Beləliklə, biz adi bir cümlədən insan tarixinin bioloji qatlarınacan gedib çıxdıq. Bir çox sadə dil formalarının, etnik simvolların arxasında belə dərinliklər gizlənir və onlar elmi bərpa sayəsində üzə çıxır. /teleqraf.com/