Niyazi Mehdi - Gözəl qadınlarda “saxtakarlıq”
13.06.13

Çağımızda tirajlaşmış üzlər

Bir yazımda demişdim ki, biz qəribə adamlarıq, foto obyektivinin qabağında “artistlik edib” gülümsəmirik ki, qeyri-səmimi olarıq. Ancaq səmimiliyə hər an xəyanət edə bilirik və buna görə vicdan əzabı da çəkmirik. 

Alman filosofu Adornonun sözü var: “Çağımızda məsum heç nə yoxdur”. “Məsum” ilkin deməkdir, bəzən “bakirə” onun metaforası olur. Ona görə bundan “çağımızda bakirə heç nə yoxdur” deyimini çıxaranlar da var.  Baxın, üzümüzün tirajlaşıb çoxalması indi necə asanlaşıb. Öncələr, keyfiyyətli foto aparat, video hər adamda yox idi. İndi bir olay baş verəndə dörd yandan ayfonlar sənə tuşlanır. Günəş çilik-çilik olmuş güzgünün hər parçasına tirajlaşdığı kimi, bizim üzümüz də yüzlərlə şəkillərə tirajlanır. Bunun arxiv, yaddaş baxımından önəmi olsa da, mənəvi qorxuları az deyil. 

Şəriət yasağının bir açımı

Yadımdadır, ötən yüz ilin 92-ci ilində bizi jurnalistlər kimi “Amoko” şirkəti Amerikada gəzdirəndə bir bağçaya aparmışdı. Orada kimsə şəkil çəkmək istəyəndə qoymadılar ki, şəkildən uşağı oğurlamaq və ya pis montaja salmaq üçün istifadə edərlər.

Çağımızda foto-şop vasitəsi ilə hamını biabır etmək olar, təki fotosu ələ keçsin. İndi isə ayfonlardan, foto aparat bolluğundan və ucuzluğundan sonra obyektivdən gizlənmək çətin bir işdir. Hətta Ana yasanın maddə 32-də şəxsi toxunulmazlıqla bağlı icazəsiz çəkilişin qadağası belə, bu qorxulardan bizi qurtarmır. Şəriətin əskilərdə şəkil çəkməyə yasaq qoymasını biz İslam dünyasını geriyə salan qadağa sayırdıq. İndi də elə saymaq olar, ancaq hər-halda fotoların, videoların təhlükəsi o yasaqda nəsə hikmət açır.  

Deməli, birinci əsas ideya 

Səmimiyyət bir üz ideyasına söykənir. Hətta bizdə əxlaqi deyim var: kişinin bir üzü olar! Adorno isə açır ki, çağımızda ilkin, məsum heç nə qalmayıb. Yəni məsum görünənlər də işdə məsum deyillər, məsumluğu oynayırlar. 20-ci yüz ildə rəssamlıqda primitivizm geniş yayılmışdı. Modelyaninin, Pikassonun, Lejenin, Şaqalın çəkdiyi şəkillər primitivizm (məsum qavrayış) estetikasına söykənirdi. Ancaq o şəkillərin heç biri Afrika maskaları kimi səmimi primitizm deyildi, hamısı primitivizmi oynayırdı.

Deməli, ikinci əsas ideya

Üzlərin asanlıqla ayfon və videolarla tirajlandığı, foto-şopla min həngamədən keçirildiyi bir dünyada “bir” üz məsələsi ilğıma çevrilir. Bu durum psixoloji nəzəriyyədə özünü belə göstərir: heç kim bir üzlü deyil, insan sosial rolların və ya maskaların toplusudur. İnsanın maskalara paylanması Herman Hessenin “Çöl canavarı” romanında da var. Yazar “adamın bir üzü olar” deyimini boşa çıxarmaq üçün bu məsələni romanına gətirmişdi.

Kann festivalında çoxüzlülər 
         
Orta azərini şoka salan bir video material var. Bitllar (Pol Makkartni, Con Lenon və başqaları) kameranın qabağında “arsız-arsız” gah təəccüb, gah romantik hüzn, gah geniş təbəssüm maskalarını üzlərinə “taxaraq” şəkil çəkdirirlər. Sonralar bu maskaların hər biri hansısa tabloidin üz qabığına çıxaraq fanatları duyğulandırmışdı. Onların heç ağlına də gəlməmişdi ki, maskanı görürlər. Onlara elə gəlmişdi ki, həyatın bir anında qəfil tutulmuş portretə baxırlar.

Batı aktyorları, hətta siyasiləri çoxdan güzgü qabağında dürlü mimikaları, qrimasları, jestləri, baxışları məşq edərək özlərinin effektli görüntülər verməyi hazırlayırlar. Fikir vermisinizmi, gözəl səsli müğənnilər adi danışanda heç də səsləri gözəl olmur. Deməli, onlar məşqlərlə potensiallarını xoş tembrə doğru açıb gəlişdirirlər. Azərbaycan teatrının aktyor səsi baxımından son halı məni çox kədərləndirir: aktyorların səhnə danışığı göstərir ki, onlar öz səsləri üstündə işləyib ilginc tembr yaratmağı heç düşünmürlər. Aktyor Azəryarın səsi indi də mənim yadımdadır. Hələ Həsən Əblucun, Müxlis Cənizadənin, Səməndərin səslərini demirəm…   

Deməli, üçüncü əsas ideya

Kann festivalında qırmızı xalça ilə yeriyəndə foto-obyektivlər üçün utanıb-qızarmadan başlarını elə çevirib-belə çevirib üzlərinə o mimika-bu mimika verən ulduzlar utanmadan “min oyundan” çıxırdılar. Eləcə də, onlar bədənləri ilə dürlü siluetlər cızıb, ayaqlarını paltarlarının yarıqlarından gah elə, gah belə çıxardırdılar. Yanımdakı birisi bunu ələ salanda söylədim: sən görmüsən rəssamlar necə tablolarını çıxarıb göstərirlər? Gözəl qadınlar, bütün səhnə, podium qadınları da elədirlər. Onlar öz bədənləri, üzləri üzərində rəssam kimi işləyirlər - hər gün işləyib dişarı çıxırlar və onlar öz bədənlərini, üzlərini əsərləri kimi çıxarıb tamaşaya qoyurlar. Əski Yunanıstanda Stoya fəlsəfi məktəbi insanın bədənini bədii əsər sayırdı. Çağımızda tatuların artması bədənimiz bədii əsər kimi ideyasının geniş yayılmasına tanıqdır. Ancaq “qadın və ya kimlərsə” bədii əsər kimi məsələsi, deyəsən, çağımız üçün çox şey söyləyən deyən məsələdir. Ona görə əlavə açıqlamalara ehtiyac var. /teleqraf.com/

Yenililklər
11.10.24
Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatının adı açıqlanıb
10.10.24
XV Bakı Beynəlxalq Film Festivalının bağlanış mərasimi keçirildi
09.10.24
Mikayıl Azaflının “Haqq aşığı yaranıbdı qəm çəkə” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Asif Rüstəmlinin “Cəmo bəy Cəbrayılbəyli: həyatı və bədii yaradıcılığı” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Anar Məcidzadə - Nə yaltaqlıq elə, nə quyruq bula...
03.10.24
Azərbaycan dastanlarınıın folklor semantikası
27.09.24
“Əta Tərzibaşı Kərkükün milli tədqiqatçısı” adlı kitabın təqdimatı olub
27.09.24
Lütviyyə Əsgərzadənin “Şeyx Məhəmməd Rasizadə” kitabı işıq üzü görüb
27.09.24
“Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı” jurnalının növbəti sayı çap olunub
27.09.24
Vaqif Yusiflinin “Məmməd Araz dünyası” kitabı işıq üzü görüb
27.09.24
Azad Qaradərəli - Kədərli yazların doğurduğu sevinc
09.09.24
Azərbaycan yazıçısının kitabı Təbrizdə nəşr olunub
09.09.24
“Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev. Nəşr edilməmiş əlyazmaları”  kitabı nəşr edilib
09.09.24
Venesiya Film Festivalında “Qızıl Şir” mükafatının qalibi məlum olub
08.09.24
Venesiya Film Festivalında Azərbaycan filmləri nümayiş olunub
07.09.24
Şərqşünaslıq İnstitutunda “Əhməd Nədimin poetikası” kitabı çapdan çıxıb
27.08.24
Azad Qaradərəli - Alman şərqşünasın hekayələrim haqqında yazdıqları
09.08.24
Milli kino günündə “Tənha insanın monoloqu”
08.08.24
Turan Film Festivalı Laçın şəhərində keçiriləcək
02.08.24
Federiko Qarsia Lorka -  Bu çılpaq bədən at nalları dəyməyən...
12.07.24
Yelisaveta Baqryana - Ah, belə gecələr əzabdır dostum!
11.07.24
Azad Qaradərəlinin əsərlərinin beşinci cildi cap olunub
08.07.24
“Narqız” qısametrajlı animasiya filminin istehsalı davam edir
05.07.24
"Dünya ədəbiyyatı" jurnalının Çeçenistan sayı işıq üzü görüb
03.07.24
“Ulduz” jurnalı oxucuların görüşünə yeni təqdimatda gəlib
02.07.24
Frans Kafka - Hökm
25.06.24
Mədəniyyət Nazirliyi senzura ittihamlarına aydınlıq gətirib
25.06.24
Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı Şirvanda kino günlərinə başlayır
22.06.24
Şahid ifadəsi - Zərdüşt Əlizadə yazır...
13.06.24
“Divanü lüğat-it-türk”ün II və III cildləri nəşr olunub
13.06.24
“Ulduz” jurnalının may nömrəsi çap olunub
13.06.24
Azərbaycanda aparıcı teatrların siyahısı təsdiqlənib, işçilərin maaşları artırılıb
05.06.24
Özbəkistanlı şairlərin şeirləri Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək nəşr olunub
05.06.24

Qulu Ağsəs haqqında yeni kitab çap edilib

24.05.24
Kino şirkətlərinə yeni imkan: post-prodakşna dəstək
22.05.24
Kənan Hacı - Salman Mümtaz Leninə nə deyəcəkmiş?
22.05.24
2024-cü ilin Ədəbiyyat üzrə Beynəlxalq Buker Mükafatının qalibi məlum olub
21.05.24
Professor Edmund Herziq: Nizami Gəncəvinin əlyazmalarının vahid kataloqu üç dildə nəşr ediləcək
21.05.24
Azərbaycanda iki teatrın adı dəyişdirilir və işçilərinin maaşı artırılır
20.05.24
“Linqvistik nəzəriyyənin əsasları” kitabı nəşr olunub
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.