Niyazi Mehdi - Gözəl qadınlarda “saxtakarlıq”
13.06.13

Çağımızda tirajlaşmış üzlər

Bir yazımda demişdim ki, biz qəribə adamlarıq, foto obyektivinin qabağında “artistlik edib” gülümsəmirik ki, qeyri-səmimi olarıq. Ancaq səmimiliyə hər an xəyanət edə bilirik və buna görə vicdan əzabı da çəkmirik. 

Alman filosofu Adornonun sözü var: “Çağımızda məsum heç nə yoxdur”. “Məsum” ilkin deməkdir, bəzən “bakirə” onun metaforası olur. Ona görə bundan “çağımızda bakirə heç nə yoxdur” deyimini çıxaranlar da var.  Baxın, üzümüzün tirajlaşıb çoxalması indi necə asanlaşıb. Öncələr, keyfiyyətli foto aparat, video hər adamda yox idi. İndi bir olay baş verəndə dörd yandan ayfonlar sənə tuşlanır. Günəş çilik-çilik olmuş güzgünün hər parçasına tirajlaşdığı kimi, bizim üzümüz də yüzlərlə şəkillərə tirajlanır. Bunun arxiv, yaddaş baxımından önəmi olsa da, mənəvi qorxuları az deyil. 

Şəriət yasağının bir açımı

Yadımdadır, ötən yüz ilin 92-ci ilində bizi jurnalistlər kimi “Amoko” şirkəti Amerikada gəzdirəndə bir bağçaya aparmışdı. Orada kimsə şəkil çəkmək istəyəndə qoymadılar ki, şəkildən uşağı oğurlamaq və ya pis montaja salmaq üçün istifadə edərlər.

Çağımızda foto-şop vasitəsi ilə hamını biabır etmək olar, təki fotosu ələ keçsin. İndi isə ayfonlardan, foto aparat bolluğundan və ucuzluğundan sonra obyektivdən gizlənmək çətin bir işdir. Hətta Ana yasanın maddə 32-də şəxsi toxunulmazlıqla bağlı icazəsiz çəkilişin qadağası belə, bu qorxulardan bizi qurtarmır. Şəriətin əskilərdə şəkil çəkməyə yasaq qoymasını biz İslam dünyasını geriyə salan qadağa sayırdıq. İndi də elə saymaq olar, ancaq hər-halda fotoların, videoların təhlükəsi o yasaqda nəsə hikmət açır.  

Deməli, birinci əsas ideya 

Səmimiyyət bir üz ideyasına söykənir. Hətta bizdə əxlaqi deyim var: kişinin bir üzü olar! Adorno isə açır ki, çağımızda ilkin, məsum heç nə qalmayıb. Yəni məsum görünənlər də işdə məsum deyillər, məsumluğu oynayırlar. 20-ci yüz ildə rəssamlıqda primitivizm geniş yayılmışdı. Modelyaninin, Pikassonun, Lejenin, Şaqalın çəkdiyi şəkillər primitivizm (məsum qavrayış) estetikasına söykənirdi. Ancaq o şəkillərin heç biri Afrika maskaları kimi səmimi primitizm deyildi, hamısı primitivizmi oynayırdı.

Deməli, ikinci əsas ideya

Üzlərin asanlıqla ayfon və videolarla tirajlandığı, foto-şopla min həngamədən keçirildiyi bir dünyada “bir” üz məsələsi ilğıma çevrilir. Bu durum psixoloji nəzəriyyədə özünü belə göstərir: heç kim bir üzlü deyil, insan sosial rolların və ya maskaların toplusudur. İnsanın maskalara paylanması Herman Hessenin “Çöl canavarı” romanında da var. Yazar “adamın bir üzü olar” deyimini boşa çıxarmaq üçün bu məsələni romanına gətirmişdi.

Kann festivalında çoxüzlülər 
         
Orta azərini şoka salan bir video material var. Bitllar (Pol Makkartni, Con Lenon və başqaları) kameranın qabağında “arsız-arsız” gah təəccüb, gah romantik hüzn, gah geniş təbəssüm maskalarını üzlərinə “taxaraq” şəkil çəkdirirlər. Sonralar bu maskaların hər biri hansısa tabloidin üz qabığına çıxaraq fanatları duyğulandırmışdı. Onların heç ağlına də gəlməmişdi ki, maskanı görürlər. Onlara elə gəlmişdi ki, həyatın bir anında qəfil tutulmuş portretə baxırlar.

Batı aktyorları, hətta siyasiləri çoxdan güzgü qabağında dürlü mimikaları, qrimasları, jestləri, baxışları məşq edərək özlərinin effektli görüntülər verməyi hazırlayırlar. Fikir vermisinizmi, gözəl səsli müğənnilər adi danışanda heç də səsləri gözəl olmur. Deməli, onlar məşqlərlə potensiallarını xoş tembrə doğru açıb gəlişdirirlər. Azərbaycan teatrının aktyor səsi baxımından son halı məni çox kədərləndirir: aktyorların səhnə danışığı göstərir ki, onlar öz səsləri üstündə işləyib ilginc tembr yaratmağı heç düşünmürlər. Aktyor Azəryarın səsi indi də mənim yadımdadır. Hələ Həsən Əblucun, Müxlis Cənizadənin, Səməndərin səslərini demirəm…   

Deməli, üçüncü əsas ideya

Kann festivalında qırmızı xalça ilə yeriyəndə foto-obyektivlər üçün utanıb-qızarmadan başlarını elə çevirib-belə çevirib üzlərinə o mimika-bu mimika verən ulduzlar utanmadan “min oyundan” çıxırdılar. Eləcə də, onlar bədənləri ilə dürlü siluetlər cızıb, ayaqlarını paltarlarının yarıqlarından gah elə, gah belə çıxardırdılar. Yanımdakı birisi bunu ələ salanda söylədim: sən görmüsən rəssamlar necə tablolarını çıxarıb göstərirlər? Gözəl qadınlar, bütün səhnə, podium qadınları da elədirlər. Onlar öz bədənləri, üzləri üzərində rəssam kimi işləyirlər - hər gün işləyib dişarı çıxırlar və onlar öz bədənlərini, üzlərini əsərləri kimi çıxarıb tamaşaya qoyurlar. Əski Yunanıstanda Stoya fəlsəfi məktəbi insanın bədənini bədii əsər sayırdı. Çağımızda tatuların artması bədənimiz bədii əsər kimi ideyasının geniş yayılmasına tanıqdır. Ancaq “qadın və ya kimlərsə” bədii əsər kimi məsələsi, deyəsən, çağımız üçün çox şey söyləyən deyən məsələdir. Ona görə əlavə açıqlamalara ehtiyac var. /teleqraf.com/

Yenililklər
05.12.23
Kənan Hacının hekayəsi - Cin qapını bağlayır
05.12.23
Elçin Hüseynbəylinin hekayəsi - Dərs
05.12.23
Yevgeni Rezniçenko - Çağdaş rus poeziyası
30.11.23
Anar Məcidzadə - Canına dərd düşsün, ayrılıq salan
29.11.23
Həmin işıqlı günlər - Cavid Zeynallının yeni hekayəsi
29.11.23
Musiqili Teatr dekabr repertuarını təqdim edib
29.11.23
Pyes müsabiqəsi qaliblərinə mükafatlar təqdim olunub
29.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fonduna yeni prezident təyin olunub
28.11.23
Xuana İnes de la Krus - Günah keçisi kimi görürsünüz qadını
28.11.23
Mahir N. Qarayevdən iki şeir
23.11.23
Fəxri Uğurlu - Uzaqda təkbaşına dolaşan qəhrəmanlar
22.11.23
Kanadada “Yeddi gözəl” musiqi qrupunun konserti keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseyn XIV İstanbul Beynəlxalq Ədəbiyyat və Şeir Festivalında iştirak edir
22.11.23
Bakıda Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelər Forumu keçiriləcək
22.11.23
Vaqif Sultanlının “İnsan dənizi” və “Ölüm yuxusu” romanları İngiltərədə yayımlanıb
22.11.23
Elnarə Qaragözova - Ali diqqət və rəğbətin dəyişməz ünvanı: Yusif Səmədoğlu
22.11.23
"Nobel mükafatına aparan yolun dərsləri: mif, reallıqlar, uğurlar və çağırışlar" beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseynlə kürdəmirli oxucuların görüşü olub
06.11.23
"Mədəni diplomatiya vasitəsilə əlaqələr quraraq müxtəlif sivilizasiyaları bir araya gətirdik"
04.11.23
Astanada “Yıldız Sarayı Foto Kolleksiyasında XIX Əsr Türk Dünyasının Mədəni İrsi” adlı sərgi təşkil olunub
04.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və Türk Akademiyasının rəhbərliyi Qazaxıstanın Xarici İşlər naziri ilə görüşüb
01.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Bern şəhərində qədim türk yazılarına həsr olunmuş sərgi açıb
31.10.23
Türkiyə Respublikasının 100 illiyi İsveçrənin Bern şəhərində qeyd olunub
27.10.23
“Netflix” “The Crown” serialının son sezonunun ilk treylerini yayımlayıb
27.10.23
Özbəkistanda Yusif Vəzir Çəmənzəminli adına Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatı Mərkəzi açılıb
27.10.23
Bədirxan Əhmədli - Akademik Kamal Talıbzadənin portret cizgiləri üzərinə
27.10.23
Türkiyədə XX əsr Cənubi Azərbaycanda ədəbi prosesin önündə gedən şəxsiyyətlərdən bəhs edən kitab çap olunub
27.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Haaqada yubiley tədbirləri keçirib
26.10.23
Varşavada “Polşa və Türk Dünyası” mövzusunda konfrans keçirilib
25.10.23
Elman Cıvıroğlu - İbranice ve Ortak Türk Dili
25.10.23
İstanbulda görkəmli xanəndə Məşədi Məhəmməd Fərzəliyev haqqında kitabın təqdimatı olub
25.10.23
“Ulduz” jurnalının 650-ci yubiley nömrəsi işıq üzü görüb
25.10.23
Yazıçı-tərcüməçi Nəriman Əbdülrəhmanlı Qazaxıstanın “Dostluq” ordeni ilə təltif olunub
25.10.23
Osip Mandelştamın yaradıcılığına həsr olunmuş poeziya gecəsi keçirilib
25.10.23
Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin yaradılmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
20.10.23
Qars Kafkas Universitetində “Heydər Əliyev və Türkiyə” adlı multidisiplinar beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
19.10.23
Elman Cıvıroğlu - Xudu Məmmədov və Ziya Gökalp
19.10.23
Akademik Kamal Talıbzadənin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi sessiya keçirilib
16.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Qazax-Türk Universiteti arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb
05.10.23
Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə XVIII Bakı Beynəlxalq Caz Festivalı keçiriləcək
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.