Niyazi Mehdi - Dilimiz və Azərbaycan post-modernizmi
10.04.13

(Birinci söhbət)

Latın və ərəb kökənli sözlərin bizdə “aristokratizmi”


Bəzi elmi sözlərin (terminlərin) çox ovsunlayıcı etgisi olur. Bolşeviklərin “ekspriopriasiya”sı belə kəlmələrdən idi (latıncadandır, kimisə zorla mülkiyyətsiz qoymaqdır). Bu sözü təkcə bolşeviklər sevmirdi. Onu anarxistlər, millətçilər və hətta bəzi Avropa, Latın Amerikası intellektualları, filosofları da sevirdi. Türkün ağızı üçün ağır olan bu sözü bir ara azəri bolşeviklər işlədirdilər. Sonra keçdilər “qurtuluş gətirən” ərəb “müsadirə”sinə. Nədən “qurtuluş gətirən” (xilasedici) dedim? Çünki 19-20-ci yüzillərdə modernləşmə ilə düzülüb-biçilən yeni dünyanın, yeni düşüncənin və yeni ideologiyaların leksikonu latın, yunan kökənli sözlər olanda, - onların çoxu isə, intellektual dəyərini fransızcadan, ingiliscədən, ruscadan keçəndə artıra-artıra bizə gəlib çıxırdılar, - məmləkətin aktiv əhlində aldanış yaranırdı ki, o sözlərlə həm də Avropanın, Rusiyanın ağlı bizə gəlib çatır. Bax, bu zaman deyiliş çətinliyinə, dilimizdəki ayıb sözlərə oxşadığına görə hansısa kəlməni (məsələn, “tsiklik” sözünü) əvəz etmək istəyəndə türkün yox, ərəbin ya farsın dilinə üz tuturdular. Bu vəziyyətdə “syezd” yerinə “qurultay”ın tapılıb işlədilməsi Azərbaycan möcüzəsidir.

Linqvistik “arvadbazlıq”

Beləliklə, ötən yüz il bizim intellektuallıq şkalasına bir qayda yazılmışdı: “üz-gözündən” dəb yağan düşünüş və danışıq tərzi, yöndəmi yaraşığını, ağlını, sayğısını yalnız Avropadan, sonra isə Rusiyadan ala bilər. Çətinlik yarananda isə ərəb-fars dilləri dadımıza çatar.

Bunu, lap linqvistik “arvadbazlıq” adlandırmaq olar: fars-türk gədəsinin sarı Avropa qızına tamah salmasına, onunla gəzməkdən öyünməsinə oxşar bir nəsnə. Və ya bu, lap linqvistik modabazlıq sayıla bilər. Axı, bu modaya görə Avropa brendləri yüzdə-yüz Türkiyə brendlərindən üstündür (halbuki Avropa brendlərinin xeylisi çoxdan çinləşib).
Göstərdiyim nədənə (səbəbə) görə “ekspriopriasiya”nı deyiş çətinliyi üzündən əvəzləmək gərəkəndə “müsadirə”ni götürdülər.

Ovsunlayıcı elmi sözlər

“Struktura”, “strukturalizm”, “infrastruktura”, “sosium”, “mentalitet” və… “post-modernizm”, “antro-sentrizm”, “fallo-sentrizm” çağımızın ovsunlayıcı sözlərindəndir. Nədən ovsunlayıcı? Ovsunla insanın ağlını əlindən alırlar, elə edirlər ki, insan baxanda ayıqlığını itirir, çünki başı dumanlanır. Dumanlandığı üçün də elə terminlər sıyıq yazını ona informativ qatılıqda göstəririlər.

Köşə yazılarımdan birində əski xristian müqəddəsi Avqustinin deyimini gətirmişdim: elə nəsnələr var ki, gözəlliyini başqasından alır. Biz 60-cı illərdə saçımızı Pol Makkartni, Con Lenon kimi uzadanda yaraşığı o gənclərdən almaq istəyirdik. Bitlomaniyanın baş prinsipi bu idi.

Çağdaş geyimlərin hamısında, - qalstuklarda da, dama-dama qız şalvarlarında da, qara corablarda da gözəlliyi, yaraşığı Avropadan almaq iddiası var…yox, qara corablarda seksi yaraşığı alovlu zənci qadınlarından almaq iddiası var.
İrəlidə sadaladığım sözlərlə biz sanki qalstuk taxırıq, şlyapa qoyuruq. Elitar intellektuallıq aurasını Avropadan, Amerikadan almaq istəyirik. Bu yaxşı cümlə oldu, bunu bir də deyim: çoxuna elə gəlir ki, Avropa terminlərini götürəndə o terminlərlə Avropa ağılı da gəlir. Mirzə Kazım bəy İslamı protestantlığa (pravoslavlığa yox-ha) dəyişsə də Asiya geyimini dəyişməmişdi, qəzetlər nə qədər ələ salıb deyinsələr də. Nədən? Niyə? Bu geyimlə, görəsən, Kazım bəy Avropadan istəməyəndə Asiyadan, Qafqazdan, Azərbaycandan nə almaq istəyirdi?!

Türkiyədə yaşayan bir güneyli bilim adamının yazısında “quruluşçuluq” sözünü oxuyanda nə demək istədiyini soruşdum. Bəlli oldu ki, “quruluşçuluq” onun yazısında “strukturalizm”dir. Deməli, o zaman “post-strukturalizm” olacaq “quruluşçuluqdan sonra”?! “Strukturalizm”in yerinə “quruluşçuluq” qoymağı nə sayaq? Kazım bəyin Avropa geyiminin yerinə Asiya geyimini qoymasına oxşar bir şey?

Gələn söhbətdə terminləri nə halda saxlayıb, nə halda əvəzləməkdən danışacam ki, post-modernizm haqqında söhbət terminbazlıq kimi görünməsin. /teleqraf.com/

Yenililklər
05.12.23
Kənan Hacının hekayəsi - Cin qapını bağlayır
05.12.23
Elçin Hüseynbəylinin hekayəsi - Dərs
05.12.23
Yevgeni Rezniçenko - Çağdaş rus poeziyası
30.11.23
Anar Məcidzadə - Canına dərd düşsün, ayrılıq salan
29.11.23
Həmin işıqlı günlər - Cavid Zeynallının yeni hekayəsi
29.11.23
Musiqili Teatr dekabr repertuarını təqdim edib
29.11.23
Pyes müsabiqəsi qaliblərinə mükafatlar təqdim olunub
29.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fonduna yeni prezident təyin olunub
28.11.23
Xuana İnes de la Krus - Günah keçisi kimi görürsünüz qadını
28.11.23
Mahir N. Qarayevdən iki şeir
23.11.23
Fəxri Uğurlu - Uzaqda təkbaşına dolaşan qəhrəmanlar
22.11.23
Kanadada “Yeddi gözəl” musiqi qrupunun konserti keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseyn XIV İstanbul Beynəlxalq Ədəbiyyat və Şeir Festivalında iştirak edir
22.11.23
Bakıda Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelər Forumu keçiriləcək
22.11.23
Vaqif Sultanlının “İnsan dənizi” və “Ölüm yuxusu” romanları İngiltərədə yayımlanıb
22.11.23
Elnarə Qaragözova - Ali diqqət və rəğbətin dəyişməz ünvanı: Yusif Səmədoğlu
22.11.23
"Nobel mükafatına aparan yolun dərsləri: mif, reallıqlar, uğurlar və çağırışlar" beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
22.11.23
Fərid Hüseynlə kürdəmirli oxucuların görüşü olub
06.11.23
"Mədəni diplomatiya vasitəsilə əlaqələr quraraq müxtəlif sivilizasiyaları bir araya gətirdik"
04.11.23
Astanada “Yıldız Sarayı Foto Kolleksiyasında XIX Əsr Türk Dünyasının Mədəni İrsi” adlı sərgi təşkil olunub
04.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və Türk Akademiyasının rəhbərliyi Qazaxıstanın Xarici İşlər naziri ilə görüşüb
01.11.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Bern şəhərində qədim türk yazılarına həsr olunmuş sərgi açıb
31.10.23
Türkiyə Respublikasının 100 illiyi İsveçrənin Bern şəhərində qeyd olunub
27.10.23
“Netflix” “The Crown” serialının son sezonunun ilk treylerini yayımlayıb
27.10.23
Özbəkistanda Yusif Vəzir Çəmənzəminli adına Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatı Mərkəzi açılıb
27.10.23
Bədirxan Əhmədli - Akademik Kamal Talıbzadənin portret cizgiləri üzərinə
27.10.23
Türkiyədə XX əsr Cənubi Azərbaycanda ədəbi prosesin önündə gedən şəxsiyyətlərdən bəhs edən kitab çap olunub
27.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Haaqada yubiley tədbirləri keçirib
26.10.23
Varşavada “Polşa və Türk Dünyası” mövzusunda konfrans keçirilib
25.10.23
Elman Cıvıroğlu - İbranice ve Ortak Türk Dili
25.10.23
İstanbulda görkəmli xanəndə Məşədi Məhəmməd Fərzəliyev haqqında kitabın təqdimatı olub
25.10.23
“Ulduz” jurnalının 650-ci yubiley nömrəsi işıq üzü görüb
25.10.23
Yazıçı-tərcüməçi Nəriman Əbdülrəhmanlı Qazaxıstanın “Dostluq” ordeni ilə təltif olunub
25.10.23
Osip Mandelştamın yaradıcılığına həsr olunmuş poeziya gecəsi keçirilib
25.10.23
Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin yaradılmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
20.10.23
Qars Kafkas Universitetində “Heydər Əliyev və Türkiyə” adlı multidisiplinar beynəlxalq elmi konfrans keçirilib
19.10.23
Elman Cıvıroğlu - Xudu Məmmədov və Ziya Gökalp
19.10.23
Akademik Kamal Talıbzadənin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi sessiya keçirilib
16.10.23
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Qazax-Türk Universiteti arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb
05.10.23
Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə XVIII Bakı Beynəlxalq Caz Festivalı keçiriləcək
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.