Professor və onun rus tanışları

            “Elmlər Akademiyası” metrosunun yanında mən BDU-da, hüquqda oxuyanda bizim qrupa dərs deyən professor Qulam müəllimi gördüm. Üçüncü kursdan sonra Krasnoyarska oxumağa getməyim yadında qalmışdı. Professor özü də keçən əsrin yetmişlərində həmin şəhərdə oxumuşdu deyə, söhbətə ümumi girişdən sonra nostalji ovqatda məni sorğu-suala tutdu, keçmiş günlərindən danışmağa başladı. İlk sualı bu oldu:

-          Sənə professor Şabelnikov dərs deyib?

-          Hə, deyib. Cinayət hüququndan.

-          Koroğlu kimi bığları varıydı.

-          Hə, düzdü. Elə indi də o cür bığ saxlıyır.

-          Keçəl.

-          Aha, - deyib boğazımı arıtladım, həm də gülmək tutdu məni.

(Məsələ burasındadır ki, mən də keçələm.)

- Görürsən, hələ də sağdır, - professor bunu elə tərzdə dedi ki, sanki indi hardasa yetmiş beş-səksən yaş arasında olan Şabelnikov mənə dərs deyən vaxta qədər sağ qalmamılıymış.

-          Hə, Qulam məllim, mən iki min üçdə qutarıb bura gəldim. Hərdən ordakı tələbələrlə əlaqə saxlayıram, Şabelnikov hələ də sağdı, dərs deyir. 

-          Əşi, onun canı it canıdı. Fevralın bıçax kimi kəsən şaxtasında göldə buzu sındırıb çimirdi. Mən oxuyanda o cavan məllimiydi, dərs deyirdi bizim qrupa. Başına it oyunu açırdıq. Bir Maşa oxuyurdu qrupumuzda, bu Şabelnikov ondan bərk kəsirdi. Qız it oynadanın biriydi, yanmış həm də gözəliydi. Gecələr zəng edib, səsini dəyişib eşqdən, məhəbbətdən danışıb bunu qızışdırırdı. Səhərisi Şabelnikov auditoriyaya girirdi, şübhəli-şübhəli Maşanın sifətinə baxırdı. Köpəkqızının, denən, sifətində bir damar belə tərpənirdi. Bura bax, Petrov Vladimir, dədəsinin adı... Hmm, dilimin ucundaydı.

-          Viktoroviç.

-          Ay sağ ol. Dərs deyib də sənə?

-          Deyib, mülki hüquqdan.

-          O köpəyoğlu bilirsən necə savadlı adamıydı. Dəryaydı, dərya. Bu boyda boynan, - professor əliylə balacaboy işarəsini göstərdi, - bu boyda yumurta başıynan, - sağ əlini yumub Petrovun başının yumurta boyda olduğunu göstərdi, - o, nələr eliyirdi. Köpəyoğlu elə bir müdafiə olmazdı ki, namizədlik, doktorluq, durub müdafiə edənə iki dənə “moşnı” (güclü) sual verməsin.

-          Siz hardan tanıyırsız onu?

-          Aspirantların “obşaqasında” altı ay bir otaqda qalmışıq. Novosibirskdəndi. Sibiryak. Mil dururdu qabağımda. Nə deyirdim, ayaq barmaqları üstündə dik qalxıb çest verib “Есть товарищ Мирзоев[1]”, -  deyirdi.

-          Arvadı da dərs deyir. Yəni mən hələ orda oxuyanda...

-          Bilirəm, Yerşova Zoya Mixaylovna. Uzun saçları varıydı yanmışın, bura qədər, - əliylə belinin qurşağa tərəf olan yerini göstərir. - İki dənə hörük düzəldirdi, qalın, - hər iki əlinin iki barmağıyla halqa işarəsini göstərir. - Əsl saç deyirəm e sənə, indiki qzıların geydirmə saçları yox.

-          İndi də canı suludu, - gülə-gülə dedim. Professorun sərbəstliyi artıq mənə də keçmişdi.  

-          Hə, elə olar. Yadında saxla, adam ki, gözəl oldu, o gözəllik qocalanda da, lap həştad yaşda belə nətərsə adamda qalır. Deməli, həmin o Zoya karidorla gedəndə bütün institut tamaşa eliyirdi o qıza. Saşa Belov varıydı, hündür, simpatiçni, enlikürək, atletikayla məşğul olurdu, ölürdü Zoyadan ötrü, az qala diz çökürdü qabağında. “Atval[2]” verdi Saşaya. Getdi bir meymuna oxşuyan kalmık qızı aldı. Jenya Xabunova.

-          Yüz faiz hikkədən.

-          Yox, həqiqətən vurulmuşdu o kalmıka. Hamı məəttəl qaldı ki, Zoya kimi “krasavitsanı”[3] sevən, elə özü də krasavets olan Saşa gedib “urodka”[4] aldı. Üstəlik, qızın ağzından “pastayannı” balıq iysi gəlirdi.

-          Hər gün balıq yeyirdi ki? – düz gözlərinin içinə sərt baxıb hardasa əsəbi-soyuq tonda soruşdum. Bu tonun mənası “bunu deməsən də olardı” demək idi.

-          Biz də əvvəl elə bilirdik, bu qız hər gün balıq yeyir, - təəssüf ki, professor mənanı tutmadı. - Sonra eşitdik ki, mədəsində, ya bağırsaqlarında problemi varıymış. Jenya danışanda elə bilirdin, bir az qabaq seyodka yeyib. Xasavyurtdan bir Şamil varıydı, avar balası, mənə bir dəfə qayıtdı ki, Послушай, Мирзоев, я никак не пойму, как же они целуются[5]. Mən də dedim, Земляк, наверно перед тем как целоваться, Саша жрет рыбу, чтоб нейтрализовать вонь своей возлюбленной[6]. Ha-ha-ha, – mənim gülmədiyimi görüb, - Hə, nə başını ağrıdım, bax, eləcə Saşa getdi o urod qızı aldı. “Xatya”[7] ruslarda atalar sözü var, eşitməmiş olmazsan. Любовь зла, полюбишь и козла[8]... Kimdən danışırdım?

-          Necə? 

-          Deyirəm, necə oldu keçdim kalmık qızına? – professor gözlərini qıyıb məndən soruşdu.

-          Zoyadan, Petrovun arvadından danışırdız, - yenə bunun sifətinə sərt baxıb quru, monoton tərzdə dedim. - Dediz ki, Saşa adında oğlan onu...

-          Hə, yadıma düşdü, - gözlərini qıymağına son qoydu, hətta gözləri bərələn kimi oldu. - Sonra bir çeçen varıydı, Apti Zelimxanov, dəvə kimi nəhəng bir şey idi, gəzmək istiyirdi həmən o Zoyayla. Yalandan deyirdi, Zoyeçka, sevirəm səni, gəl mənə, səni arvadım kimi aparacam Qroznıya. Bu çeçen nə qədər elədi, nə dillər tökdü, qız onu da yaxına buraxmadı. Di gəl, həmin o Petrov, otaq yoldaşım çıqqılı boyuynan qızı bişirdi, axırda da aldı. Özün görmüsən də, Petrov heç sifətdən də bir şey deyildi.

-          Hə, elədi, - dedim.

-          Öz aramızda qalsın, əmin bir il o qızı fırladıb, - birdən pıçıltıyla bunu dedi.

-          Kiim? – təəccübləndim.

Düzü, başa düşmədim, bu adam heç vaxt Krasnoyarskda olmayan əlli altı yaşlı əmimi hardan tanıyır.  

-              Əmin, - əliylə sinəsinə vurdu, sonra bir göz də vurdu. - Hamısı bax bu dilin hesabına, - professor dilini çıxardıb barmağıyla ehmalca ona vurdu.

 Bakı, “Addio kafe”,

11 yanvar 2012

Ovqat

Həmid Həmidova həsr olunur.

-          ...Bax... Bax.. Ətlə gərək danışasan, onun gərək dilini biləsən, - duzlanmış, istiotlanmış, üstünə kəklikotu vurulmuş quzu əti tikələrini şişə keçirməyə başlayır...

Qaranlıq  düşüb, göy ulduzlarla doludur, arada onlardan bir-ikisi Həmid müəllimin çırta-çırtla yanıb közərən, bərq vuran agac budaqlarına, taxta parçalarına göz vurur. Ət tikələri həvəslə qızarmağa, səs salmağa başlayır. Bəzilərindən yağ közün üstünə damcılayır, ətrafa cızıltıyla yanaşı iştahaçan qoxu yayılır və mən yenə Həmid müəllimin kababla bağlı dediklərini eşitməyə davam edirəm:

-          Ətlə gərək danışasan, onu başa düşəsən, onun nə istədiyini biləsən. Əti gərək küsdürməyəsən.

-          Yəni....

-          Yəni ət özü bişməyə hazır olmalıdır. Ət özü istəməlidi ki, közdə bişsin, qızarsın.

-          Bəs kartof...

-          Sən hələ tələsmə, kartofa gələjiyik.

Kartoflar yerdə, közə yaxın olan yerdədi.

-          Kartofa sonda gələjiyik...

Nəhayət, quzu tikələri qızarır, bişir, ət, kəklikotu və soğanın qarışmış ətri ətrafa yayılır. Ulduzlu kənd gecəsi, cırcıramalar dayanmadan danışır, ya oxuyur, dağlardan qayıdıb gələn qoyun-keçinin mələşməsi və bu gözəl qoxunun öz harmoniyası var. Həmid müəllim əlüstü tikələrdən birinin dadına baxır. “Uje hazırdılar,” – deyib lavaşla şişlərdəki bişmiş quzu ətini cəldliklə qazana tökür.

-          Qazanın ağzı o dəyqə bağlanmalıdı ki, dad-dada qarışsın, - qapağını örtüb qazanı götürür, tez-tez tərpədir.

Qulağımı qazana yaxınlaşdırıb ordan gələn cız-bız səsinə qulaq asıram. Sonra bacanaq qəzetlə ocağı yelləyir. Ətirdən ağzım sulanır, az sonra tüstüdən gözüm acışır. Vecimə deyil, gözümdən çıxan yaşı silirəm, rahatlanıram və tezcə qazanın qapağını açıram, ordan çıxan qoxunu ciyərlərimə çəkəndən sonra tikələrdən birini götürüb üfürə-üfürə yeməyə başlayıram.

Növbədə içində quyruq piyləri olan badımcanlardır. Həmid müəllim onları şişə çəkir, mənsə gözümü zilləmişəm badımcanlara, içindəki piyləri axtarıram, daha doğrusu, ən böyük tikəni axtarır gözlərim, istəyirəm ki, o piy, həm qızarsın, amma tam əriməsin: ah, ləzzətlə badımcanı, içindəki şirin ağ dənələri, quzu piyini, bir az yanmış qabığıyla bir yerdə əzib damağıma sıxacam.

-          Bax, - Həmid müəllim sanki ürəyimdəkiləri oxuyurmuş kimi iri badımcanların çəkildiyi şişlərdən birini qaldırır. – Piyə bax, - gözüylə göstərir iri badımcanı, - Bax gör necə həvəslə damır.

Ağzımın suyu axır, dözə bilmirəm, istədiyimi deyirəm:

-          Ay bacanaq, elə et ki, yerə yox, içinə damsın.

Məni başa düşür, cəld havada şişi çevirir və daman yağ badımcanın içinə axır, başa düşürəm ki, badımcanın dənələrini daha da dadlı edir. Ağzım sulanır.

-          Ay bajanax, yadında saxla, - Həmid müəllim deyir. - Quzu əti nə qədər həssasdırsa, o badımcanın içindəki quyruq piyi ondan da həssasdı. O da diqqət, şirin sözlər istiyir.

Şişdəki badımcanları fırlada-fırlada bacanağım “Ay damağa dad verən quyruq”, “Yumşaq quyruq”, “dadımın cananı” kimi təşbehlərə keçir...

...Hamısını yeyib qurtarmışıq, pomidor, ən axırda bişən çolpa kababını da. Bacanağımla öləziməkdə, külə çevrilməkdə olan ocağın qırağında oturmuşuq. O, isti külün içində bişməkdə, şirin qabıqları qaralmaqda olan dörd-beş kartofu o yan-bu yana çevirir, mənsə gah ulduzlara, gah da kartoflara baxıram. Ulduzların bir-ikisi yenə göz vurmağındadı, mənimsə yenə ağzım sulanıb, elə bacanağın da.

6 – 7 avqust, 2012,

Altıağac kəndi

Tipaj

            Yanvarın altısı, bazar günü səhər saat doqquza on beş dəqiqə qalmış Bakcell nömrəmə Narmobayldan tanımadığım nömrədən zəng gəldi:

-          Alo, - yuxulu-yuxulu cavab verdim.

-          Salam, qardaş. Necəsən? – həlim səsiylə soruşdu.

(Təbii ki, biz qardaş deyildik.)

-          Şükür Allaha yaxşıyam, sən necəsən?

-          Mən də şükür, yaxşıyam, yeni ilini təbrik edirəm. Can sağlığı, yeni-yeni uğurlar arzu eliyirəm.

-          Sağ ol, sağ ol, - desəm də ürəyimdə buna yeddimərtəbəli söyüş yağdırdım.

-          Ay dost, arzu edirəm ki, bu il nəhayət ki, halal süd əmmiş bir qız qabağına çıxsın, - necə deyərlər, zalım oğlu üyüdüb-tökürdü.

-          Sağ ol, mən də səni, ailənlə bir yerdə təbrik edirəm.

(Sonra nədənsə “dosta” keçdi, amma biz dost da deyildik.)

-          Sağ ol. O gün olsun, gələn il bu vaxtlar zəng edim, səni övladının dünyaya gəlməyi münasibəti ilə təbrik edim. Sağlam övladın dünyaya gəlsin, sən də onun böyüməyini görə-görə hər yeni il sevinəsən. Gələcək uğurlarını görəsən.

-          Sağ ol, mən də arzu edirəm ki, bu il ən böyük uğurlar əldə edəsən. Dərd-bəladan uzaq olasan.

“Uff, çərənçi köpəyoğlu, çərənçi.”

-          Sağ ol, qaqa, sağ ol. Papa, mama necədir? – həlim səsiylə növbəti mənasız suala keçdi.

-          Yaxşıdırlar, sağ ol.

-          V obşem evdə-eişikdə salamatçıqdı da? 

-          Salamatçılıqdı.

“Bu məni infarkt eliyəcək e.”

-          Papa-mamanı da mənim adımdan təbrik et, yadından çıxmasın haa.

-          Sağ ol, sən də mənim adımdan öz valideynlərini təbrik edərsən, - bunu könülsüz, qəsdən mızıldana-mızıldana dedim ki, əl çəksin məndən.

-          Hə, mütləq deyərəm, çatdıraram təbrikini. 

-          Bir şey soruşum, Səftərin anasının qırxı nə vaxtdı?

“Nəhayət! Ay çərənçi, bunu bayaqdan de də!” (Onu deyim ki, Səftər, mən və telefonla danışdığım adam üç il qabaq bir yerdə, şirkətdə işləmişdik).

-          Bu ayın on səkkizi.

-          Gedəcəksən?

-          Hə, nə dəfnində, nə də üçündə orda olammadım, gərək qırxında gedəm. Sən gedəcəksən?

-          Hə, mütləq. Səftər yaxşı oğlandı, xətrini çox istəyirəm.

Reaksiya vermədim. Məsələ Səftərin “yaxşı oğlan” olmasında deyildi, sadəcə, tanışım, keçmiş iş yoldaşım o tiplərdən idi ki, qohum bir yana, yaxın, tanış adamının kimisə rəhmətə gedəndə üç, yeddi, qırx, il, hələ bəzən cümə axşamlarından bir-ikisinə də gedirdi.

-          Qardaş, - tanışım özündə guya məhrəmliyi, səmimiliyi əks etdirən qəribə bir yarımpıçıltılı səs tonuna keçdi. - Mənə bu gün iki aylığa üç yüz əlli manat borc verə bilərsən?

       Gözüm kəlləmə çıxdı. Boğazımı arıtladım, amma özümü itirmədim:

-          Vallah, düzü indi imkanım yoxdu. Maaşımın hamısı bayrama getdi. Yəni imkan olsaydı...

-          Onda  üç yüz əlli yox, iki yüz əlli. Çalışaram iki ay yox, bir ay sonra borcu qaytarım. Papa canı deyirəm, - bir az yalvarışlı tonda dedi.

-          Yox, inanıram sənə, - etika xətrinə dedim. – Gəl, belə eliyək. Sən mənə on beş, iyirmi dəqiqə sonra zəng elə. Telefonumun zaryadkası uje qur... - Sözümü özüm yarımçıq kəsib telefonumun qırmızı düyməsini basıb saxladım, telefon söndü, guya zaryadka bitdi. - ...tardı. Tak çto, get bay-bay elə.

Başımı yelləyə-yelləyə telefonu çarpayımın üstünə atdım, əsnədim və az sonra yuxuya getdim.

 Bakı, “Addio kafe”,

11 yanvar, 2012