Yazıçı Mübariz Örənlə müsahibə

– Əvvəl həmişəki kimi, elə bilirdik hardasa, bizə aidiyyəti olmayan xəstəlikdi. Arealını genişləndirib qulağımızın dibinə, İrana, sonra isə sərhədləri aşıb ölkəmizə çatandan sonra kürkümüzə birə düşdü. Həyəcan artdı. Aydın oldu ki, hər bir insana təhlükə gətirən, əlacı hələ tapılmayan bir bəladı. Ondan sonra gərginlik daha da artdı, hələ də davam edir.

– Yazmaq əhvalıma yox, ümumiyyətlə əhvalıma təsir elədi, hamı kimi, depressiyanın ilkin simptomları üzə çıxdı: bir az bədbinlik, ümidsizlik, əhval-ruhiyyənin azalması, tənbəllik... Xüsusən ilin ən gözəl aylarında səyahət inkanlarımızın əlimizdən alınması mənə çox pis təsir eldi. Bu il qanqal, yemilik yeyə bilmədik. Lalələrin görüşünə gedə bilmədik. Yazmaq məsələsində isə, əksinə, bu aylar daha məhsuldar oldu. İki hekayə bitirdim, romandan bir az qımıldatdım. Düzdü, yaşadığımız gərginlik, depressiv ab-hava o yazılara nə dərəcədə hopdu, hopmadı, bilmirəm.    

– Qıraqdan baxanda bu yerlər Vətən görünür. Gənclik illərində bunu hiss eləmirsən, yaşa dolduqca başa düşürsən ki, vətən var; ruhunun cövlan etdiyi, ən sadə hüceyrələrinin belə “qol açıb” oynadığı, canının rahatlandığı bir yer. Bu quru sözlər deyil. Son vaxtlar Azərbaycana gələndə qayıda bilmirdim... Gedəndə də, fikrim burda qalırdı. 

- Mən bu suala cavab verə bilməyəcəm. Çünkisini deyə bilmərəm. Hesab edirəm ki, sualın özündə cavab var və mən bu cavabla həm razıyam, həm də yox. Təkcə onu deyə bilərəm ki, sadaladığınız adların hamısı Azərbaycan nəsrinin, dilinin yaradıcılarıdı. 

– Hər şey öz-özünə alınır. Əgər yazacağın mətn mayasını həyatın mahiyyətindən, özəyindən götürübsə, “əldəqayırma”, qondarma deyilsə, mütləq hansısa bir miflə bağlı olacaq; minilliklərin daşından süzülmüş mifoloji süjetlərdə həyatın hər üzünə, hər sirrinə, hər sualına cavab var və müəllifin o miflərə bələdliyi kifayət edir ki, mətn axıb öz süjetinə qovuşsun. Belə olanda, düz deyirsiz, mətn sanki sonsuz-intəhasız olur, özünü orbitində hiss edir, oxucunun fantaziyasından asılı olaraq sonsuz sayda “modifikasiyalara” rəvac verir.  

– Onu deyim ki, “Ot” hekayəsi mənim ilk hekayələrimdəndi və mən o hekayəni ən zəif hekayələrimdən biri sayıram. O hekayə əslində mənim dillə davranma, təhkiyə axınını idarə etmə baxımından, belə demək mümkündüsə, test, sınaq mətni idi. Qaldı ki, konkret hansısa sözlərə, ifadələrə... siz dediyiniz sözlər də daxil olmaqla mənim istifadə etdiyim sözlər heç biri göydəngəlmə deyil, nə vaxtsa nənədən-babadan eşitdiyim sözlərdi. Elə ifadələr, sözlər də var ki, mən onu məhz elə görürəm: Ot mövsümü! Əjdər üçün ilin iki mövsümü vardı: Ot mövsümü və başqa avaraqulu vaxtlar. Ümumiyyətlə isə yazıçı söz yaratmaqdan qorxmamalıdı. Təzə söz yaratmaq, yaddan çıxmış hansısa arxaik sözü tapıb üzə çıxarmaq, ona pasport - təzə həyat vermək... Yazıçı eləməsə, kim eləyəcək ki, bunu? 

– “Qar Tanrısı”nı Tanrı özü mənə göndərdi, əlimdən tutub yazdırdı. Şimali Qafqazda olarkən, Avropanın ən hündür dağı sayılan Elbrusu ziyarət edərkən bələdçi qız Elbrusun fəthi ilə bağlı çox maraqlı bir tarix danışdı. Söhbət Elbrusun zirvəsinə ilk ayaq basan, tarixə düşən, qəhrəman elan edilən, ölümündən sonra abidəsi ucaldılan çoban Kilardan gedirdi. Amma hekayətin içində bir sirli məqam da vardı ki, bələdçi qız sanki o sirrin üstünü həm açmaq istəmirdi, eyni zamanda, gizlədə də bilmirdi. Sən demə, Kiların fəth etdiyi zirvə Elbrusun ən yüksək zirvəsi deyilmiş, ikincisi isə... Zirvəyə - və şöhrətə! - ən yaxın olan qoca Kilar deyil, cavan Yexiya Sattayev imiş. “Qonağı darda qoymaq dağlıya yaraşmaz”, - zirvənin “beşaddımlığında” xəstələnən dəstə üzvlərindən birini düşərgəyə qaytarmaq üçün Kilar və Yexiya arasında seçim olur və dağlı adətinə görə Yexiya öz gələcək şöhrətindən imtina edir, o şöhrəti özündən yaşca böyük olan Kilara öz əliylə verir. Ədalətsizlik! Mən “Qar Tanrısı” hekayəsini o müqəddəs ədaləti bərpa etmək üçün yazdım, gec də olsa, zirvəni öz həqiqi sahibinə - Yexiya Sattayevə qaytarmaq istədim. Hekayəni bitirəndə üstümdən sanki bir dağ götürüldü. Burda bir maraqlı məsələ də var. Hekayədəki obrazların – iki qəhrəman çobanın – həyatda real prototipləri olub və bu fəth məsələsində onların qohum-əqrəbaları arasında indinin özündə də mübahisələr, versiyalar səngimir... Odur ki, xəbər tutsalar, Yexiya Sattayevin tərəfdarları üçün mənim hekayəm çox maraqlı olardı...

– İlk dəfə o roman “Azərbaycan” jurnalında çap olundu, orda məsləhət bilinmişdi ki, povest kimi getsin, elə də oldu. Həm də bu, bir az mənim yazıçı təvazökarlığımdan irəli gəlirdi: həcmcə nisbətən kiçik olduğu üçün roman kimi verməyə utanırdım. Əslində isə “Ağ buludlar” romandı və bütövlükdə müasir roman anlayışlarına cavab verir. Yeri gəlmişkən, bu il Fransada işıq üzü görəcəyi planlaşdırılan “Ağ buludlar” roman kimi və “Sadomor” adıyla çap olunacaq. 

– Hekayə özü-özünü yaradır, hansı formaya, qəlibə, yaxud qəlibsizliyə düşüb-düşməyəcəyi isə sirli yazı prosesindən asılıdı. Olacaqsa, olacaq!

– “Skayp” hekayəsi mənin ən çox sevdiyim hekayələrimdəndi. Evdə dəcəl uşaq olur e, aləmi bir-birinə qatsa da, hamı tərəfindən sevilir, bax elə. 

– Ciddi roman ciddi araşdırmalar, geniş mütaliə, eyni zamanda, enerji, vaxt, zəhmət və sağlamlıq tələb edir. Romançı gərək sağlam olsun, buz baltası kimi! Hər halda, bir roman başlamışam, görək...

– Sağ olun ki, yayın bu cırhacırında zəhmət çəkib əsərlərimi oxumusuz, suallardan belə görünür, bu da yazıçı üçün böyük sayğıdır.