Fridrix Dürrenmatt 1921- ci ildə keşiş ailəsində dünyaya göz açıb. Daha dəqiq desək İsveçrənin Konolfingen şəhərində anadan olub. Psixoloji dedektiv janrının ustalarından sayılan Fridrix həm dramaturq, həm rəssam-ekspressionist, həm publisist, həm də teatr bilicisi idi. Əsərlərini alman dilində qələmə alırdı.
İsveçrəli yazıçının 3 yaşı olanda bacısı Broni doğulur. Ailəsi 1935 - ci ildə kasıbçılıq ucbatından Bernə köçürlər. Dünya böhranı o illərdə İsveçrəyə çox təsir etmişdi. Fridrix məktəb illərini “ən axmaq günlər” adlandırırdı. Oxumaqla arası olmayan Dürrenmatt təhsil sistemini, müəllimlərin dərs öyrətmə metodunu bəyənmirdi. Amma tale onu təhsillə sıx bağlayır. Tezliklə iki universitet bitirir. O dövrdə fəlsəfəni, ədəbiyyatı, incəsənəti dərindən öyrənir. Rəssamlığı yaxşı bacarsa da, rəsm əsərləri nümayiş olunsa da yazıçı qələmdən əl çəkə bilmir və sırf yazıçı olacağını qarşısına məqsəd qoyur. Bu, müharibə illərinə təsadüf edir. Bayırda 1941 - 1943-cü illərdi…
1946 - cı ildə ilk pyesini çap edirlər. O vaxtlar evlənir. 1950 - ci ildə isə ilk romanı olan “Hakim və onun cəlladı” uğur qazanır və sonralar bu əsər alman məktəblərində oxunulur. 5 ailə üzvü çətin günlər yaşayır. Yazıçını kasıbçılıqdan radio xilas edir. O radio üçün pyeslər yazmağa başlayır. Bundan sonra uzun bir incəsənət dövrü başlayır. Artıq onun əsərləri dünya teatrlarında səhnələşdirilir. Bu məqaləmdə teatrlarda çox oynanılan “Böyük Romul” tragikomediyası haqqında danışacağam.
“Böyük Romul” əsəri qeyri - müəyyən tarixi komediya sayılır. Hadisə İsanın hüzurundan sonra 476-cı ildə, mart ayının 15-i səhərdən 16-na qədər davam edir. Əsər Roma imperiyasının sonuncu impertaroru haqqında olsa da, əslində tarixə baxsaq o dövrdə Romul hələ uşaq olub. Sadəcə yazıçı adları götürüb. Qalan hər şey onun təxəyyülünün məhsuludur. 4 hissədən ibarət əsər o qədər ustalıqla yazılıb ki, teatrda asanıqla səhnələşdirilir.
Roma imperiyası təsəvvür edin. Sonuncu imperatorun sarayı. Düşmən sayılan almanlar yaxın günlərdə saraya çatacaqlar. İmperiya ciddi şəkildə çökür. Soyuqqanlı imperator Romul qorxu hissinə qalib gəlib. Almanlar tərəfindən öldürüləcəyini yaxşı bilir və bu son günlərdə özünü itirmir. Əsl xarakteri indi üzə çıxır. İndiyə kimi sadəcə dövləti idarə edirdisə, indi ata, həyat yoldaşı və dost kimi danışır. İlk hissədə axmaq kimi görünür. Toyuqlarını yemləyir. Yumurtaları haqqında uzun-uzun söhbətlər edir. Digər hissələrdə isə necə dərin insan olduğu duyulur. Müəllifi sonralar memuarında qeyd edir ki, Romulu səhnədə oynamaq çox çətindir. Romulu sarsaq olduğu qədər sarsaq, ciddi olduğu qədər ciddi oynamaq lazımdır.
İmperiyanın əldən getdiyini görən xəzinədar qızılları götürərək aradan çıxıb. Romul saraydakı büstləri satır. Yaxşı yeyib - içmək üçün qızıldan hazırlanmış dəfnə çələngindən daha bir neçə qızıl qırıb otaq xidmətçilərinə verir. Artıq dəfnədə bir əlin barmaqlarının sayı qədər yarpaq qalıb. Həyat yoldaşı sarayı tərk etmək istəyərkən aralarında son söhbət olur. İmperator Yuliya (həyat yoldaşı) ilə son görüşdə səmimi olub deyir:

“ Sənin vətənin ola bilməz. Sən dövləti abstrakt ideyalarına görə sevirsən, axı o ideyalar sənin ərə gedib imperatriçə olmağına imkan yaradıb. ”

İmperator Romul qızı Reya ilə danışarkən əsl ata xarakteri ilə ona məsləhətlər verir. Qızcığaz dövləti varlı iş adamına ərə getməklə xilas etmək istəsəyir. Lakin bunu ondan sevgilisi, alman əsirliyində üç il yaşamış Roma zadəganı Emilian xahiş edib. Sevgiləri naminə Romanı xilas etməyə çağırır. Romul isə razı olmur və qızına deyir:
“ Əgər sənin hislərində zərrə qədər də olsa, həqiqi sevgi varsa, o hislər sizi ayıra bilməz. O səni rədd etsə də, onunla qalacaqsan, o cinayətkar olsa belə, sən onunla olacaqsan. O ki qaldı vətənə, sən ondan ayrıla bilərsən. Sənin vətən dediyin yer başkəsənlər üçün quldur yuvasına və fahişəxanaya çevrilibsə, onu özündən itələ, çünki o sənin sevginə layiq deyil.”
Həm güldürüb, həm də ağlatmağı bacaran Fridrix bütün parametlərdə ustadır. Otaq xidmətçiləri dövlətin gələcəyini düşünür, arxivlərin yandırılmasından gileylənirlər. Təhlükəsizlik naziri divanın altında yatır. Aşbaz toyuq tutmaqla məşğuldu. Hər bir detal elə incəliklə təsvir edilib ki, həmin dövrə səyahət etmək oxucu üçün rahat olur. Sanki məğrur imperator çıxış edir, oxucu isə onu eşidir. Hər bir obrazın ayrı-ayrılıqda xarakteri qorxaqlığı, soyuqqanlılığı, eqosu hiss olunur.
İkinci dünya müharibəsi görmüş yazıçı “Böyük Romul” tragikomediyasında müharibəyə etirazını bildirir. Böyük Romulun dilindən qeyd edir: “ Roma mərhəmətdən xəbəri ola-ola tiranlıq yolunu seçdi…” və ya Romul Avqustul alman knyazı Odoakra deyir: “ Çalış almanları və romalıları sülhə gətir”
Fridrix Dürrenmattın “Böyük Romul” əsərini oxuyanda bir neçə əsəri xatırladım. A.Kamyunun “Kaliqula” və Q.Q.Markezin “Patriarxın payızı” əsərləri yadıma düşdü. Hər üç əsəri oxumağınızı istərdim…

Manera.az