Etimad Başkeçid - Şeytanla müqavilə bağlayıb... cənnətə düşmək
07.09.18

Şeytanın bir nəfər də olsun muzdlu köməkçisi yoxdur, əks tərəfdə isə onların sayı milyonlarladır (Mark Tven).

Yazıçı dostlarımızdan birinin, basabası və hər il baş verən insan tələfatını önləmək üçün şeytana daş atma mərasimində quşatandan istifadə edilməsi təklifini oxuyub xeyli güldüm. Doğrudan da, bu ayini bir qədər nizamlı yerinə yetirmək olmazmı?

Dindar, mömin qardaşların nəzərinə: sizin dini hisslərinizə, inancınıza sayğım böyükdür. Mən burada yalnız ədəbiyyat, sənət və mədəniyyətdəki şeytan, daha doğrusu, şeytanın «yoldan çıxardığı» bir obraz – Faust haqqında danışacağam.

Onsuz da “şeytan reallıqda varmı, yoxmu” dartışmalarına sivil dünyada çoxdan son qoyulub. Burada fəlsəfənin «qızıl orta» prinsipindən çıxış edib “şeytan həm var, həm də yoxdur” deyə bilmərik. Gəlinən ortaq məxrəc odur ki, inananlar üçün var, ateistlər (Qərbdə ateizmi din kimi qəbul edən güclü bir fikir cərəyanı da mövcuddur) üçünsə yoxdur. Və insanlar bir-birinin dini hisslərinə hörmət etməlidir, vəssalam. Əks yanaşma bəşəriyyəti orta əsrlərə qaytarar, qan su yerinə axar.

Yazılı ədəbiyyatın meydana gəldiyi vaxtlardan bu yana elə bir sənətkar tapa bilməzsiniz ki, onun əsərlərində bu və ya digər şəkildə şeytanın adı keçməsin.

Orta əsrlərdə xristianların tanrısı indiki kimi tolerant deyildi, onun yer üzündəki milyonlarla köməkçisi isə şeytanla, onun başdan çıxardığı «imansızlar»la amansız mübarizə aparırdı. İnkvizisiyanın tüğyan etdiyi vaxtlarda adamı şeytanla işbirliyində günahlandıraraq tonqala atmaq üçün üç nəfərin sözü bir yerə qoyması kifayət idi. Stalin «üçlük»lərinin proobrazı haqqında düşünərkən bunu unutmamaq lazımdır.

Nə qədər qulağımızı cırmaqlasa da, deməliyik ki, Avropanın indi bizim həsəd apardığımız səviyyələrə gəlib çatmasında «şeytanla müqavilə bağlayan» adamların hədsiz rolu olub. Bu sənətkarların başında isə 1000-ci illərdə Papa seçilən II Silvestrin özü gəlir. İndi bizə qəribə görünə bilər, amma ərəblərin say sistemini öyrəndiynə və tətbiq etdiyinə, ümumiyyətlə, elmə həvəsli olduğuna  görə Silvestrin şeytana uyduğunu iddia edirdilər. Gidi dünya, bu, xristianların müsəlmanlardan elm öyrəndiyi vaxtlar idi. II Silvestrin obrazına M.Bulqakovun «Master və Marqarita» romanında da rast gəlmək olar.

Şeytanın «başdan elədiyi» ən mühüm fiqurlardan biri də Faustdur. «Faust» deyəndə Hötenin məşhur faciəsi ağıla gəlir. Amma mən Hötenin personajının prototipi olmuş gerçək Faustdan danışıram. O Faustdan ki, Şpenqler, ardınca da çoxsaylı ardıcılları bütün müasir Qərbi Avropa mədəniyyətini onun adına bağlayırlar.

Şpenqler özünün məşhur «Avropanın süqutu» əsərində Qədim dünya – Orta əsrlər – Yeni dünya tarixi dövrləşdirilməsinə qarşı çıxır. O, dünya tarixində səkkiz yetkin mədəniyyətin olduğunu bəyan edir. Bunlar Misir, hind, Babil, çin, ərəb-Bizans, yunan-Roma, maya və Faust (Qərbi Avropa) mədəniyyətləridir.    

XVI əsrin ortalarında Almaniyada yaşamış doktor İohann Faust qədər adı ədəbiyyatda, musiqidə, təsviri sənətdə, elmi araşdırmalarda əbədiləşmiş ikinci bir şəxs tapmaq çətindir. «Həşərat müəllim» ( H.Mann), «Doktor Faust» (T.Mann), «Faust» (H.Heyne) «Cek Faust» (M.Suenvik),  «Faust» (İ.Turgenev) və s. – bunlar Faust haqqında yazılmış saysız-hesabsız əsərlərin yalnız bir qismidir. Bethovendən tutmuş Şumana, Listə, Berlioza qədər onlarla, yüzlərlə musiqi korifeyi Faust haqqında ölməz əsərlər yaratmışlar. Hələ mən Faustun kinoda yaradılmış obrazlarından danışmıram…

İsa peyğəmbərin möcüzələrini təkrarlaya biləcəyini iddia etdiyinə, özünü astroloq, alim kimi qələmə verdiyinə, ənənəni, yasaqları və tabuları saya salmadıgına, öz iradəsini hər şeydən üstün tutduğuna görə hər yerdə şeytanın əlaltısı kimi qəbul edilən, hər yerdən qovulan, heç yerdə qərar tuta bilməyən Faust sonralar Avropa mədəniyyət tipinin simvoluna çevrildi.

Xalq arasında dolaşan rəvayətlərin, demək olar, hamısında  Faust cəhənnəmə göndərilir. Bu, ənənənin və kütləvi şüurun yanaşmasıdır. Hötenin təqdimatında isə sonda mələklər başıbəlalı Faustun ruhunu şeytanın əlindən alıb cənnətə aparırlar…

İndiki dünyamızda şeytan, yəqin müqavilə bağlamaq üçün adam tapmaqda çətinlik çəkir. Çünki indiki dünyamız şeytanın özünə papış tikən insanlarla doludur. Belə görünür ki, Qərbdə şeytan öz missiyasını artıq başa vurub, şərqlilər isə onu daşlamaqda davam edirlər.

Fərq yanaşmalardadır. Qərb şeytanı bütün insan naqisliklərinin mücəssəməsi, bir mədəni diskurs kimi qəbul edir və buna uyğun münasibət sərgiləyir. Yəni, naqisliklərdən təmizlən – bu elə şeytanın hiylələrindən qurtulmaq deməkdir…

Aydın yol

Yenililklər
05.07.25
Karakasda poeziya festivalı - Mahir N. Qarayevlə müsahibə
03.07.25
Nəriman Əsədov - Ağlımı başımdan alır qamətin
02.07.25
Seyyid Əsrinin "Fidan çiçəkləri" adlı ilk kitabı çap olunub
12.06.25
Mehriban Vəzir "Rəng mühəndisi" haqqında - Bundan sonra heç nə yazmasa belə... bəsidir
09.06.25
Xatirəsi vətən oldu ömrümə!
09.06.25
Hər il 9 iyun gələndə...
01.06.25
Şərif Ağayarın yeni romanının təqdimatı olub
28.05.25
Şərif Ağayarın yeni romanı təqdim olunacaq
20.05.25
AzTV-də yeni sənədli film - Azərbaycanlıların deportasiyası (1948-1953)
19.05.25
Ədəbiyyat İnstitutunda professor Faruk Faik Köprülü ilə görüş keçirilib
19.05.25
Bakıda beynəlxalq moda həftəsinin ilk mövsümü – MBFW Azerbaijan başa çatıb
17.05.25
“Xalq Əmanəti” layihəsinin 25-ci nəşri Güney Azərbaycan poeziyasına həsr olunub
25.04.25
Nərimanovda kitab sərgisi başladı
24.04.25
Bədirxan Əhmədlinin kitablarının təqdimatı keçirilib
24.04.25
“İstəyirəm “Daşa basım bu kəndi”: Musa Ələkbərli - 75
24.04.25
Anar Məcidzadə - Dünya düşüb gözümdən...
21.04.25
Şəfəq işığında bir ömür: Jurnalistikanın və söz sənətinin Şəfəqi
20.04.25
Aşıq Mikayıl Azaflının musiqili-ədəbi, ifaçılıq sənətinin bəzi fəlsəfi məqamları
17.04.25
Yeni sənədli film - “İrəvan qalasında erməni xəyanəti”
15.04.25
Karakasda poeziya həftəsi - Mahir N. Qarayev
15.04.25
Bədirxan Əhmədli: 70 yaşın işığı
29.03.25
Təkcə sən gəlib çıxmadın
27.03.25
İlqar Cəmiloğlu - Səni məndən soruşana nə deyim?
13.03.25
Professor Bədirxan Əhmədli: Universitetlərdə hələ də sovet dövrünün dərsliklərindən istifadə olunur - MÜSAHİBƏ
03.03.25
Darıxmağın “Təcili yardımı” Kənan Hacı
06.01.25
Sevil İrevanlı - Türkiyat Araştırmaları Enstitüsünün 100. Milletlerarası Kongresinden gözlemler, izlemler
11.12.24
İzzəddin Həsənoğlu və Mirzə Ələkbər Sabirin Türkiyədə nəşr olunmuş kitablarının təqdimatı olub
05.11.24
Azərbaycanlı alim Özbəkistanın Milli televiziya  kanalının məşhur “Shirchoy” verilişinin qonağı olub
29.10.24
Kinonun işğala dirənişi - İstanbulda müzakirə
19.10.24
Bədirxan Əhmədlinin “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” 3 cildlik kitabı çap olunub
15.10.24
Cəfər Cabbarlı Mükafatı təqdim olunub
15.10.24
Füzulinin həyat və yaradıcılığının tədrisinə dair yeni kitab nəşr olunub
11.10.24
Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatının adı açıqlanıb
10.10.24
XV Bakı Beynəlxalq Film Festivalının bağlanış mərasimi keçirildi
09.10.24
Mikayıl Azaflının “Haqq aşığı yaranıbdı qəm çəkə” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Asif Rüstəmlinin “Cəmo bəy Cəbrayılbəyli: həyatı və bədii yaradıcılığı” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Anar Məcidzadə - Nə yaltaqlıq elə, nə quyruq bula...
03.10.24
Azərbaycan dastanlarınıın folklor semantikası
27.09.24
“Əta Tərzibaşı Kərkükün milli tədqiqatçısı” adlı kitabın təqdimatı olub
27.09.24
Lütviyyə Əsgərzadənin “Şeyx Məhəmməd Rasizadə” kitabı işıq üzü görüb
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.