Sevgi ən azad hissdir və heç bir qadağa tanımır, deyirlər. Yer üzündə millətləri sərhədlər ayırdığı kimi sevginin də sınırlarını çox vaxt dini, milli fərqlər müəyyənləşdirir və bu məqamda o, azad duyğunun önünü də Çin səddi kimi kəsir. Bu ayrıseçkilik yazılmamış qanunların ən amansızıdır. Amma hislərin lüğətində qadağa sözü yoxdur. Dünya ədəbiyyatında bu mövzuda xeyli sayda əsərlər yazılıb. Azərbaycanın məhəbbət dastanları içində orijinallığı və qeyri-adiliyi ilə seçilən “Əsli və Kərəm” dastanı, Hüseyn Cavidin ölməz “Şeyx Sənan”ı, Nəriman Nərimanovun “Bahadır və Sona”sı, Qurban Səidin “Əli və Nino”su millət və din baxımından ayrı olan aşiqlərin faciəvi həyatından bəhs edir.

Klassik ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndələrindən olan Seyyid Əzim Şirvani özünün məşhur qəzəlində bu mətləbin ən gözəl bədii təsvirini verib:

Getmə, tərsa balası, mən də sənə sayə gəlim,
Damənindən yapışım, mən də kəlisaya gəlim.
Ya sən islamı qəbul eylə, mənim dinimə gəl,
Ya da təlim elə, mən məzhəbi-İsayə gəlim.

Ustad Məhəmmədhüseyn Şəhriyar da Seyyidin bu qəzəlindən sənətkarlıqla bəhrələnib:

Allahından sən əgər qorxmayıb olsan tərsa,
Qorxaram mən də, dönüb dini-Məsihayə gəlim.
Şeyx Sənan kimi donquz otarıb illərcə
Səni bir görmək üçün məbəde-tərsayə gəlim.
Yox sənəm! Anlamadım, anlamadım, haşa mən,
Buraxım məscidimi, sənlə kelisayə gəlim?!

Belə misalların sayını xeyli artırmaq olar. Keçmiş zamanların tarixi yüzlərlə bu səpgili faciələrlə doludur. Qloballaşan dünyada sevgi artıq bu qadağaları qıra, həmlələri dəf etmək iqtidarındadır. Amma Şərqin əsrlər yorub gəlmiş bu problemi nə qədər Şeyx Sənanları donuz otarmağa məcbur edib. Bu  günlərdə İsrail yazıçısı Əli Amirin “Yasəmən” romanını oxuyarkən qosqoca arxetiplərin mənəvi dünyamızın qapıları arxasında necə ayıq-sayıq keşikdə durduğunu daha dərindən hiss etdim.

Yeri gəlmişkən, Əli Amir haqqında qısa bir bilgi də verək. O, Bağdadda doğulub, uşaq yaşlarında ailəsiylə birlikdə İsrailə köç edib. Yəhudilərlə ərəblər arasında zaman-zaman davam edən münaqişələr onun uşaqlığına sağalmaz yaralar vurub. Yəhudi düşərgəsində tərbiyə alıb, Yerusəlim Universitetinin ərəb dili və ədəbiyyatı fakultəsini bitirib. Onun əsərləri avtobiqorafik məqamlarla zəngindir. Onun “Günah keçisi” romanı bütöv bir nəslin avtobioqrafiyası hesab olunur. Tikanlı məftillər ölkəsində böyüyən uşaqların ailələrindən alınıb düşərgələrə yerləşdirilməsi onların uşaq yaddaşında ən ağır psixoloji və mənəvi zədə kimi qalır və bu  yara zaman-zaman daha dərinlərə işləyir, onların həyatında keçilməsi mümkün olmayan baryerlər yaradır. Bundan əvvəl Əli Amir “Göyərçin uçuran”ı yazmışdı. Mən “Yasəmən”i “Günah keçisi”indən əvvəl oxudum. Bu romanda Nurinin düşərgədə keçən uşaqlığı heyrətamiz bir dillə nəql olunur. Şərq və Qərb dünyagörüşünün kəsişmə nöqtəsində ziddiyyətli günlər yaşayan Nuri burda həyatın bütün sınaqlarından çıxır.

“Yasəmən” romanı isə trilogiyanın sonuncu romanıdır. Başqa dindən və başqa millətdən olan Yasəmənlə Nurinin eşq hekayəsindən bəhs edən bu əsər İsrail dövlətinin quruculuq illərindəki ictimai-siyasi hadisələri, ərəblərlə yəhudilər arasında mövcud olan ziddiyyətləri tünd boyalarla, geniş şəkildə əks etdirir. Yasəmən ərəbdir, ziyalı ailədə doğulub, Parisdə təhsil alıb işğal altında olan vətəninə qayıdır və Nurinin sevgisi ilə üz-üzə qalır. Nuri onun vətənini işğal edənlərin nümayəndəsidir. Sevgi bütün maneələri aşır, Nuri düşmən tərəfdən olsa da həmişə ədalətin yanındadır. Bu məqam onu Yasəmənə daha da doğmalaşdırır. Din, məzhəb arxa plana keçir. Amma Yasəmən hər dəqiqə, hər an gözəgörünməz maneələrlə üzləşir, anlayır ki, Nuri onu bu yadların əhatəsində qoruya bilməyəcək, izzəti-nəfsi yaralanacaq. Sonda ona sarsıntı dolu bir açıqca buraxıb bütün bu iztirablardan, ziddiyyətlərdən xilas olmaq üçün yenidən Parisə qayıdır. Onları sevgi birləşdirir, məzhəb ayırır. Əlbəttə,  yollarının ayrılmasında yeganə səbəb təkcə məzhəb ayrıseçkiliyi deyildi, iki millət arasında gedən açıq və gizli davam edən mübarizələr bütün münasibətlərə öz mənfi təsirini göstərirdi. Belə bir mühitdə ayrıca bir dünya olan sevginin müqəddəsliyini qorumaq çətin, bəlkə də mümkünsüz idi. Yasəmən bu acı həqiqəti dərk etdikdən sonra Nuriyə o məktubu yazmışdı:

“Aid olmadığın bir ölkədə yaşamaq təhqirdir. İkinci dərəcəli, bəlkə də daha aşağı dərəcəli vətəndaş olmaq deməkdir. Biz qırılan budağın iki parçasıyıq”.

Bu yerdə böyük şairimiz Ramiz Rövşənin misraları şimşək kimi beynimdə çaxdı:

Heyif, gətirə bilmədim
sevgi adlı dinə səni...  

/"Aydın yol"qəzeti/