Xalqımızın yüksək dəyər verdiyi, sevə-sevə qoruyub yaşatdığı, əzizlədiyi Qurban bayramından yazmaq istədim.
Azərbaycanlılara xas mərhəmət, dostluq və yoldaşlıq, ahıllara, valideynlərə hörmət və ehtiram, dar ayaqda çevrədəkilərlə əl-ələ verib çətinliyə sinə gərmək, imkansıza əl tutmaq və bu kimi əvəzsiz keyfiyyətlər barədə söhbət açmağı düşünürdüm. Bir də gördüm ki, candan əziz sevdiyim Xəzər, onun lacivərd dalğaları qoynunda yaşayan fədakar insanlar, onların şərəfli həyatından bəhs edən yazı alınıb.
Məncə, dənizin sahilində yerləşən şəhərlərdə doğulub boya-başa çatan adam üçün bu, adi haldır: harda olsan da, nazlı Xəzər üçün darıxırsan, nağıl kimi şirin Bakının bütün yolları dəniz kənarına aparanda hədsiz məmnunluq duyursan, evdə, ailədə bütün söhbətlər dənizlə başlayıb, dənizlə də da bitəndə dünyanın ən xoşbəxt adamına çevrilirsən... Nə isə, hər birimiz Xəzərin ecazkar sirrini qəlbimizdə gəzdirib ondan ruh alırıq.
Əziz Qurban bayramının el-obamıza qədəm basdığı bu xoş günlərdə yenə də  Xəzərin bu gününü, onun qoynunda yaşayan dəniz xasiyyətli insanların mətanətini qələmə aldım. Xatirələr məni xəzri küləyi  kimi qoynuna alıb  çox uzaqlara, 48 il əvvələ apardı.  Söz vaxtına çəkər, deyiblər. 1968-ci ildə, Qurban bayramı ərəfəsində, Abşeron sahillərində baş vermiş bir əhvalatı xatırladım.
...1968-ci ilin isti avqust gecəsi külək Abşeron  bağlarının şirin yuxusuna elə haram qatdı ki, gəl görəsən. Xəzri gecə gəldi. Balıqçı Səfərəli atama necə demişdisə, elə də oldu. Çox qəribə adam idi bu Səfərəli. Arıq, çəlimsiz, “Kazbek” də damağından düşmürdü. Yay-qış başına “aerodrom” kepka qoyurdu, brakonyerlik üstündə iki dəfə həbsdə yatsa da balıqçılıqdan əl çəkmirdi. Dənizi də beş barmağı kimi tanıyırdı, bircə dəfə gözucu baxmaqla havanın necə olacağını dəqiq deyirdi: xəzri olacaq, yoxsa gilavar.
Səfərəli gündüzlər su maşını ilə Nardarandan Bilgəh bağlarına şirin quyu suyu daşıyır, gecələr də qayıqla balığa gedirdi. Bir dəfə atama dedi:
- Sabir qədeş, bu su daşımaq elə-belədir, mənimçün. Uçastkovı əl çəkmir. Deyir, gərək işləyəsən, mən də dəftərdə sənin adının qabağına quş qoyam. Bilirsən, fabrikdə, zavodda işləmək mənlik deyil. Anam bizi lodkada doğub. Bütün nəslimiz balıqçı olub.  Atamı da, əmilərimi də, üç qardaşımı da  dəniz aparıb. Mənim də qismətimə dənizdə ölmək yazılıb. (İllər sonra eşitdim ki, Səfərəli bir gecə balığa gedib, qayıtmayıb).
Gecə xəzri olacağı barədə xəbərə hamıdan çox mən sevinirdim. Qonşuluqda yaşayan dostlarıma - Elman və Romana (hər üçümüzün 11 yaşı vardı) günorta bu barədə danışanda, mənə inanmayıb lağa qoydular. İnanmadılar, məcbur qalıb, mərcləşdik. Səfərəliyə inandığım üçün geri çəkilmək fikrim yox idi. Uduzsaydım, “28”-i (velosipedin markasına görə, onu belə adlandırırdılar) iki günlüyünə dostlarıma verib, özüm piyada gəzməli olacaqdım. Sevincimin ikinci səbəbi isə bu idi ki, güclü xəzri əssə, səhərə yaxın atamla ləpədöyənə, balıq yığmağa gedəcəkdik.
Bəli, səhv anlamadız, balıq tutmağa yox, məhz balıq yığmağa. Xəzərin belə vaxtları da var idi. Güclü külək dalğaları elə şahə qaldırırdı ki, balıqlar yolunu azıb ləpədöyənə üz tuturdular. Dəniz onları sahilə atan kimi, biz də dəyənəklə başlarından vurub  keyləşdirirdik, sonra da yığıb evə aparırdıq... O dövrlərdə indiki kimi dəbdəbəli bağlar, villalar, ciplər və s. yox idi. Bağ evləri çox sadə tikilirdi. Bugünkü hündür daş hasarları, qurudulmuş tikan kollarından ibarət çəpərlər əvəz edirdi. Bəzən heç çəpər də olmurdu. Adamlar kasıb dolanırdı. Buna baxmayaraq, hamı sevinci də, kədəri də, son tikəsini də bir-biri ilə paylaşırdı, sanki böyük, mehriban ailə kimi yaşayırdıq. Bağ evlərinin çoxunda soyuducu olmadığından, ərzaqları soyuq saxlamaq üçün vedrəyə qoyub su quyusuna sallayırdılar.       
... Atam şalvarının balaqlarını çırmalayıb ləpədöyəndə dayanmışdı. Əlində cib fənəri var idi. Dalğalar elə at oynadırdı ki, hamımız təpədən-dırnağa kimi islanmışdıq. Atam əllə tutduğu balıqları bizə tərəf tullayıb elə hey deyirdi ki, yaxın gəlməyin, sahildə dayanın, yoxsa dəniz sizi aparar...
Dəniz bizi aparmadı. Hələ üstəlik, 5-6 iri nərə balığı da “pay” verdi. Səhər yenicə açılırdı, biz bağlararası qumluq yolla evə qayıdırdıq. Yığdığımız balıqları həsir zənbilə qoyub  “28”-imə yukləmişdik. “Demokrat Elman” elə hey velosipedin yük oturacağına minməyə çalışırdı, mən isə qoymurdm. Qumsalda sürmək onsuz da çətindir axı.”Demokrat Elman”ın ailəsi – Dadıxalar, İrandan köçüb gəlmişdilər. Biz mənasını anlamasaq da, Elman hamıya deyirdi ki, onların ailəsi demokratdır, gün gələcək qonşu ölkədə inqilab edəcəklər, sonra da Elmangil köçüb İrana gedəcəklər, çünki bütün qohum-əqrəbaları orada qalıb.
O biri dostum Roman isə atamdan geri qalmamağa çalışırdı. Roman qonşuluqda müvəqqəti yaşayan Poqosun oğlu idi. Bağımızın yaxınlığında azərbaycanlı Sovet İttifaqı Qəhrəmanlarından birinə torpaq sahəsi ayrılmışdı. Poqos da həmin qonşu üçün  ev, hovuz, yardımçı otaqlar tikirdi. Arvadı Asmik də Poqosa fəhləlik edirdi. Ailə həyətin bir küncündə müvəqqəti tikilmiş kiçik daxmada yaşayırdı. Roman hər gün bizə gəlir, birlikdə vaxt keçirirdik. Anamın bişirdiyi yeməkləri çox sevirdi...
O dövrdə Qurban bayramının  rəsmi qeyd edilməsi qadağan olunmuşdu. Amma adamlar bu qadağaya baxmayaraq, gizlincə bayramlaşır, bir-birini təbrik edirdilər. Bu balıq ovu da çox münasib vaxta təsadüf elədi: bir neçə gündən sonra Qurban bayramı idi.
Gətirdiyimiz nərə balıqları əsl Qurban sovqatı oldu. Anam ovu tikələrə böldü, mən də qapı-qapı payladım, qonşular üzümdən öpüb “Allah qəbul eləsin” deyirdilər. O vaxt hələ mənasını anlamasam da, yadıma gəlir ki, çox xoşbəxt idim.
Xəbər lentindən oxudum ki, BMT-nin qərarı ilə 1978-ci ildən etibarən hər il sentyabrın sonuncu həftəsi  “Beynəlxalq Dəniz Günü” kimi qeyd olunur. Sevindim. Deməli, dünyalar qədər sevdiyim, könül verdiyim Xəzərimin bayramıdır.
Məncə, bu lacivərd dənizin hər damlası şirin xatirələrlə, kitablara sığmayan ömür hekayətləri ilə doludur, yaxşı günümüzdə də, pis günümüzdə də bizə qucaq açıb sözümüzü dinləyən Xəzər müqəddəs sirrlərimizi həmişə canfəşanlıqla qoruyub. Bəlkə də, gələcəkdə insanlar suyun dilini anlamağı öyrənəcəklər, dənizlə danışıb, söhbətləşəcəklər. Xəzərin insanlara deməyə o qədər sözü var ki...
...1968-ci ilin qızmar yay günlərindən birində, Abşeronun mərkəzində, Bilgəh bağlarından dənizə aparan qumsallıqla üç uşaq və bir kişi irəliləyirdi. Atamla qonşu Poqosun oğlu Roma irəlidə gedirdilər, biz də “demokrat Elman”la (İrandan köçüb gəldikləri üçün dostumuzu belə çağırırdıq) onlara çatmağa çalışırdıq. Velosipedimin – “28”-in pedallarını qumda güclə fırladırdım, tərs kimi Elman da tullanıb arxa oturacağa minməyə çalışırdı.
Yol kənarında su quyusu vardı, üstünə “İmam ehsanı” yazmışdılar. Vedrəni sallayıb su çəkdik, buz kimi idi, sərinlədik.  Roma atamla  böyüklərə xas tərzdə söhbət edirdi.
- Sabir əmi, düzdür ki, siz də, Gülya xala da (anamın adı Bibigül olsa da, qonşular belə çağırırdılar)  Yerevanda işləmisiz?
- Bəli, Azərbaycan dilində çıxan “Sovet Ermənistanı” qəzetində. Mən texniki redaktor olmuşam, Gülya xala da korrektor. Niyə soruşursan?
- Heç... - Romanın səsində acı bir məyusluq duyuldu. - Mənim 11 yaşım var, amma hələ Yerevanı görməmişəm. Atam deyir ki, çox gözəl şəhərdir...
- Hə, Yerevan pis deyil. Ancaq Bakıya çata bilməz. Dəniz sahilində belə gözəl şəhərin tayı-bərabəri yoxdur. Həm də axı, bura sənin doğma səhərindir. Bakıda doğulmusan...
Roma sanki atamı eşitmirdi, elə bil öz-özü ilə danışırdı.
- Deməli, Yerevanın da dənizi olsaydı, dünyanın ən gözəl şəhəri olardı, hə?
Atam gülümsündü:
- Bu, Allahın işidir, oğlum. Yəqin, biz Allahın çox xoşuna gəlmişik ki, müsəlmanlara belə gözəl, özü də bərəkətli dəniz bəxş eləyib.
Roma sanki deyilənləri eşitmirdi, gözlərini bir nöqtəyə zilləyib qalmışdı.
- Sabir əmi, amma atam deyir ki, Ermənistan əvvəllər çox böyük ölkə olub. Hətta elə böyük olub ki, bir ucu gəlib çıxıb Xəzər dənizinə. Sonra azərbaycanlılar gəlib erməniləri öldürüblər, onların torpaqlarını əllərindən alıblar. Düz deyir?
Atam köks ötürdü, dərhal cavab vermədi. İndi anlayıram ki, o, Romanın uşaq qəlbini qırmamaq üçün ürəyində yumşaq sözlər axtarırmış.
- Yox, dostum, Poqos səhv danışır, səni də çaşdırır. Atan yaxşı ustadır, əlindən hər iş gəlir. Amma oxumayıb, təhsil almayıb. Ona görə də nağıl danışır. Bax, sən, elə siz hamınız, böyüyərsiz, instituta daxil olarsız, tarixi öyrənib görərsiz ki, kim kimin torpağını əlindən alıb, kim kimə hücum edib, kim Bakının göbəyinə qədər gəlib, kim azərbaycanlı anaları, qocaları, uşaqları qılıncdan keçirib!
Çox sonradan bildim ki, atam XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda və Bakıda baş vermiş erməni-müsəlman davasına, erməni daşnaklarının azərbaycanlıları kütləvi surətdə məhv etməsinə, soyqırımına işarə edirmiş. Şübhəsiz, biz, 1968-ci ildə bunları bilmirdik.  Çünki Sovet dönəmində bu barədə danışmaq yasaq idi.
Atam susdu. Cibindən “Avrora” qutusunu çıxarıb papiros yandırdı, dərin qüllab vurub sözünə davam etdi:
- Roman, bəlkə sən tarixçi oldun, hə? Birdən bu barədə əsər yazmalı oldun? Amma bil ki, tarix həqiqəti sevir. Yalan ayaq tutar, yeriməz.  Yadında saxla ki, Azərbaycan çox qədim ölkədir, azərbaycanlılar da həmişə yadelli düşmənlərə qarşı ölüm-dirim savaşı aparıblar.
Roman  birdən sanki nəyi isə xatırlayıbmış kimi canlandı:
- Sabir əmi,  bax, “demokrat” Elman zavmaq olmaq istəyir, Fərhad jurnalist. Mən də hərbçi olacağam. Anam deyir ki, hərbçilər yaxşı maaş alırlar, onlara dərhal ev verirlər. Evimiz yoxdur axı... (Poqos orda-burda ustalıq edirdi, onun-bunun komasında yaşayırdı.)
Bu hadisəni təsadüfən xatırlamadım. Biz “Min bir gecə” nağıllarını oxuyub “ala-bula boz keçi”ni əzbərləyəndə, məktəbdə xalqlar dostluğuna aid divar qəzetləri buraxıb disputlar keçirəndə, poqosların evində sən demə əsl anti-azərbaycan təbliğatı gedirmiş. Poqoslar, romanlar qonşuluqda sakitcə, yazıqcasına və yaltaqcasına yaşayaraq, çörəyimizi yeyiblər, özləri isə “Böyük Ermənistan” xülyası ilə yatıb-durublar.
Biz onlara evimizin qapısını açanda, süfrəmizin başında oturdanda, ən yağlı tikəmizi yedirdəndə, kirvə eləyəndə bunlar pusquda durmuş yırtıcı canavar kimi məkrli planlarının nə vaxt həyata keçəcəyini gözləyiblər.
Gözünüzün kökü saralacaq, yox, lap qaralacaq, sonra da kor olacaq, ancaq nə torpağımızın bir qarışını, nə də çağlayan Xəzərin bir damlasını  görəcəksiz!  
P.S. “Demokrat Elman”ın ailəsi İrana köçə bilmədi, atası vətən həsrəti ilə dünyasını dəyişdı. Elman həqiqətən mağaza müdiri, mən isə jurnalist oldum. Həmin yaydan sonra Roma ilə yollarımız bir daha kəsişmədi. Amma Roma yəqin ki, hərbçi oldu. Allah bilir, indi haradadır. Nədənsə mənə elə gəlir ki, Qarabağ döyüşlərində şəhid olmuş igid əsgərlərimizin ölümündə, əsir düşmüş vətəndaşlarımızın işgəncələr içində vəhşicəsinə güllələnməsində, dünyanı sarsıdan Xocalı soyqırımında Romanın bir hərbçi kimi barmağı var. Bəlkə, o, ASALA-nın fəal üzvlərindən biri kimi azərbaycanlılara qarşı terror fəaliyyəti ilə məşğuldur? Əgər elədirsə, haram olsun ona Xəzərin balıq “payı”, anamın çörəyi boğazında qalsın.
...Heyf ki, balıqçı Səfərəlini dəniz apardı. Sağ olsaydı, mahir bilici kimi dənizə baxıb qarşıda bizi nələrin gözlədiyini dərhal söyləyərdi, ermənilərin məkrli planlarından xəbərdar eləyərdi. Nə isə...