Azərbaycanın ədəbiyyatının istedadlı şairi Aqşin Yenisey müsahibə verib. O, müsahibəsində yenicə xilas olduğu ağır xəstəlikdən sonra yaşantılarından və yaradıcılığından danışıb. Aqşin sağalandan sonra indi daha bir problemlə üz-üzə qaldığını açıqlayıb. Artpress.az həmin müsahibəni sizə təqdim edir.

- Səhhətiniz necədir, xəstəlikdən sonra özünüzü necə hiss edirsiniz?

- Yaxşıyam. Qəfil qasırğaya yaxalanan karavella kimi sirroz göyərtəmdə nə vardısa hamısını süpürüb apardı. Dövlətimizin qayğısı və dostlarımızın duaları sayəsində xilas oldum. Qada görməsinlər. İndi hücrəmə çəkilib bunun əvəzini nə zamansa Azərbaycana  qaytara biləcək yazılar üzərində işləyirəm.

- Qayıdıb geriyə baxanda peşmanlıq hissi keçirirsinizmi? Ədəbiyyata, yaradıcılığa münasibətinizdə bir inciklik, küskünlük yaranmayıb ki?

- Əlbəttə, peşmanlıq, üzrxahlıq hissi var. Etdiyi səhv əməldən peşman olmayanlar əxlaqı xəstə olan adamlardı. İnsan həyatı, bir növ, zirvədən yuvarlanan qar yumağı kimidir. O, bu yolçuluğa balaca bir qartopu kimi başlayır, yuvarlandıqca yolundakı qarları, altındakı zir-zibil qarışıq özünə sarıb böyüyür. Bəzi qar yumaqları öz yükünün ağırlığına, yolun sərt enişinə dözə bilməyib yarıyolda dağılır, bəziləri isə cığır aça-aça yolun sonuna nəhəng ağ bir təpə kimi sağ-salamat gəlib çatır. Eyni qar, eyni zirvə, eyni eniş, amma açılan cığırlar fərqli.

Günahkar axtaranlar ədəbiyyatda təsadüfü olan eqoist adamlardir. Mən ədəbiyyatın dünyanın, xalqın tarixində, taleyində oynadığı rolun ağırlığını öz çəkim qədər dəqiq bilirəm. Sadə bir misal deyəcəyəm.  Ermənilərlə rusların əsgər Valeri Permyakov dartışmasında ermənilərin hay-küyünü rus tarixçlərindən biri bircə cümlə ilə xırp kəsdi. Dedi ki, ermənilərin indi yaşadıqları ərazilərdə qədim dövlətçilik iddiaları boş söhbətdir, çünki onların bu ərazilərlə bağlı heç bir tarixi ədəbiyyatı yoxdur. Yüz ildir Azərbaycan tarixçilərinin sübut etmək istədiyi faktın bir cümlə ilə ifadəsi. Ədəbiyyat tarixin yoxdursa, tarixin də yoxdu. Çar Fyodor Mixailoviçi edama məhkum etsə də, Dostoyevski Rusiyanın gələcək qüdrətini çarın özündən çox düşünürdü. Ədəbiyyatın gücü budur.  Kabab yeyib, araq içib arvadlara şeir yazmaq deyil. Mən indi özüm üçün heç nə yazmıram, yazmağa utanıram.  

- Deməli, yaxşı mənada təsir göstərib?

- Xəstəlikdən əvvəl Azərbaycanda Orta əsrlərdəki inanc formaları, təriqətlər haqqında araşdırmalar aparırdım. Məqsədim bu idi ki, təxminən, Səfəvilər dövlətinin coğrafiyası hüdudları boyunca özündə siyasi, dini, mədəni həyatı ehtiva edən bədii mətn yazım, bu coğrafiyanın mənəvi xəritəsini çəkim. Sufilik inancının sirrini axtara-axtara Hindistanın Lahora əyalətinə qədər gedib çıxmışdım. Sufi inancına görə, həyat tale və iradənin qarşıdurmasından ibarətdir və insan kamilliyə yalnız öz iradəsi ilə taleyə qarşı çıxmaqla qovuşa bilər. İradədə hər şeyin qədəri taledəkindən yüksəkdir. Məsələn, taledə məişət dostluğu olan sevgi, iradədə eşq mümkünsüzlüyünə yüksəlir, taledə itaətin cənnət həzzini yamsılayan şərbət şirinliyi iradədə şər allahını ələ salan şərab tündlüyünə çevrilir və s. Mən bu əsəri sirrozla beş aylıq  mücadilədən sonra yazdım, hələ çap olunmayıb. İnanın ki, mən xəstəxanada yalnız bir sufi kimi iradi gücümü itirməmək, ağrını yenib həzzə çevirməklə məşğul idim. Xəstəlikdən sonra mənim yaradıcılığımın dini dəyişdi. Mən indi elə bir möcüzəyə inanıram ki, onun adı insan iradəsinin gücüdür.

- Doğrudanmı, inanırsınız ki, insan iradəsi qarşısında bütün problemlər acizdir?

- Aciz deyil, əksinə müvəqqəti, cılız çətinliklər iradəni öldürür. Ona görə sufilər dərd dalınca dərd arzulayırdılar, daha ağırını, dözülməzini. Onlar dərdi, ağrını bədənlərində məğlub etməklə şər allahına qalib gələcəklərini düşünürdülər. Mən daha başıma gələnlərə bu cür yanaşıram; şər allahı ilə döyüş. Təsəvvür edin, bir ay bundan əvvəl xəstəxanadan son yoxlanışdan sevinə-sevinə qayıtdığım gün Moskvadan əmim zəng vurdu. Ukraynadakı ABŞ-Rusiya müharibəsindən sonra əksər iş adamları kimi o da xeyli borca düşüb. İndi Moskvadakı bağını və Bakıda mənim yaşadığım evini satıb borc yiyələrindən xilas olmaq istəyir. Orada vəziyyət pisdir, Rusiyada borc-xərc məsələlərinə cinayətkar dəstələr nəzarət edir. İndi Moskva Bakının XIX əsrdəki qoçuluq dövrünü yaşayır. Belə çıxır ki, Rusiya Ukrayna əraziləri ilə yanaşı, Bakıda bizim evə də soxuldu və indi yenidən kirayə-köçkün həyatına qayıtmaq lazımdı. Bu ki içkinin fəsadı deyil, yatsam yuxuma da  girməzdi ki, rus-xoxol müharibəsi bizim evdə də hiss olunacaq. Mən buna da, bundan betərlərinə də hazıram. Tale anlayışı bəzən başına gələnlərə görə təkcə insanın özünü deyil, əcdadlarını da günahlandırır, məsələn, hind şudraları kimi. Araşdırmalarımdan bu nəticəyə gəldim ki, sufilik Hindistanda şudralığa qarşı yaradılmış və Orta Şərqdə atəşpərəstliklə qaynayıb-qarışmış sosial-ictimai məzmunlu hind dini olmuşdur. Sözümün canı budur ki, rədd olsun, bütün fatalist deyingənliklər!   

- Belə çıxır ki, onda siz də müharibənin evsiz qoyduğu adamların cərgəsinə qoşulacaqsınız?

 - Belə çıxır deyəndə ki, belədir.

- Bəs nə etmək fikrindəsiniz?

- Heç nə, yenidən “Özgə qapılarına”...

- İndi nə yazırsınız?

 - Orta əsrlər Azərbaycanı haqqındakı mətni redəktə edirəm. Alkoqol depresiyasının son həddində insanda hallüsinasiyalar yaranır. İnsan yuxunu, xəyalı gerçəklik kimi yaşamağa başlayır. Təsəvvür edin, mən xəstəliyimin son günlərində evdə səhərə qədər kimlərləsə oturub söhbətlər, mübahisələr, müzakirələr edirdim. Səhər yuxudan qalxanda mənə keşik çəkmək üçün yanımda qalan qardaşımdan soruşurdum ki, axşamkı qonaqlar nə vaxt getdilər. O da rahat şəklidə “Bir az olar” deyib sakit cavablar verirdi. Belə qonaqlıqlar, kimlərisə qarşılamalar, yolasalmalar, demək olar ki, hər gecə olurdu. Müalicədən sonra qardaşım danışır ki, hamısı yalan idi. Sənin yanına heç kim gəlmirdi, sən heç kimlə görüşmürdün, yola salmırdın. Öz-özünə oturub gözünə görünən kimlərləsə saatlarla söhbət edirdin, hətta qalxıb kimisi qapıdan ötürüb geri qayıdırdın. Qayıdıb sönmüş televizorda, guya, Barış Mançoya, futbola, kinoya baxırdın. Axırda da oturduğun yerdə yuxuya gedirdi. Qardaşım bunların hamısını qonşu otaqdan görürmüş. Hətta deyir ki, bir gecə otağında Misir qullarını danlayırdın ki, nə vaxta qədər daş daşıyacaqsınız. O günlərdə mənim həqiqət kimi yaşadığım şeylər hamısı yalan, xəyal imiş. İndi həmin hallüsinasiyaları yadıma sala-sala insanın öz xəyallarını, fantaziyalarını gerçəklik kimi yaşaması haqqında bir yazı yazıram. Özümə də qorxulu gəlir. Yeganə istəyim Bulqakovun təsirinə düşməməkdir.

/qafqazinfo.az/