Bir qrup sumqayıtlı oxucu arasında bu dəfə müzakirə olunan kitabın adı “Şax Yeriyənlər” idi. Kitabın müəllifi Alpay Azər Sumqayıta tək gəlmişdi və tədbirdən öncə bir qədər həyəcanlı görünürdü. “Şax yeriyənlər”i gənc dostlar oxumuşdular, onlardan bəzisi müzakirələri sadəcə kənardan izləsələr də, tədbirdən sonra mənə yaxınlaşıb kitab haqqında fikirlərini bildirdi, bəziləri e-maila yazdı.  

Alpay Azər: Mən gənc deyiləm, otuz səkkiz yaşım var. Bakıda anadan olmuşam, Sankt-Peterburq Dövlət Universitetini bitirmişəm, orda beynəlxalq münasibətlər üzrə müdafiə etmişəm...“Exo”, “Zerkalo” və “Yeni Müsavat” qəzetlərində beynəlxalq təhlükəsizlik məsələləri üzrə bir vaxtlar məqalələr yazırdım. Lakin atam yazıçı olduğu üçün yazmaq mənə genetik keçib, yəni yazmaya bilmirəm. Yazıçılığa mən freydist baxımdan yanaşıram. 

Yazıçılıq libidonun, yəni sevgi enerjisinin sərf  olunmasıdır, sadəcə Freyddən fərqli olaraq mən dindaram, inanıram ki, bunu insana Allah göndərdi. Qaldı öz nəsrim haqqında, - yazdığım “şəhər prozasıdır”, güman ki, buna “şəhər məişəti nəsri” də demək olar. Hekayələrə üstünlük verirəm. Yavaş-yavaş povest janrına keçmək istəyirəm, roman yazmaq fikrim yoxdur. Hələ ki, özümdə roman enerjisi, ovqatını hiss etmirəm. 

Şəhər prozasında işlədiyim əsas mövzulardan biri qadın-kişi münasibətləridir. Yeri gəlmişkən, hekayələrimin əsas obrazları qadın və qızlardır. Eləcə də hekayələrimdə tələbə həyatından çox yazmışam. Daha sonra ofis mühitində baş verən hadisələr son yazdığım hekayələrin əsas mövzusudur. Ofisdəki psixoloji durum, menecer-işçi münasibətləri, intriqalar, bu münasibətlərin psixoloji aspektlərinə toxunmuşam. 

Xarici ölkəyə konfransa gedən bir qrup azərbaycanlının arasında olan ünsiyyət problemlərini hekayələrimdə əks etdirmişəm. Məsələn, əgər oxumusunuzsa, “Şax yeriyənlər” hekayəsində Hollandiyaya konfransa getmiş Azərbaycan intiligent, ərə gedə bilməyən qadın obrazı, akademiyanın kasıb elmi işçisinin və rüşvətxor universitet müəlliminin ilk dəfə düşdükləri başqa bir mühitdə bir-biriləri ilə münasibətlərini, davranışlarını açmışam.  Bir sözlə obrazlarımın əksəriyyəti gördüyüm, tanıdığım canlı obrazlardır. Bu qədər.

Fəridə: Mən kitabınızı oxuyarkən gördüm ki, axıcı dili var. Amma əsərlərdə oxucu sanki sonluğu gözləyir, sonluq isə gəlmir. Ac olursan əsərin sonluğuna. Onun davamını gözləyirsən. 

Alpay Azər:  Ümumiyyətlə, nəsrdə bir neçə cür sonluq növləri var. Məsələn, deyək ki, hər hansı bir əsəri oxuyursan və sonda başa düşürsən ki, süjet bitdi, müəllif son nöqtəsini qoydu. Bir də var ki, sirli sonluğu buraxırsan oxucunun öz öhdəsinə. Oxucu sanki özü sonluğu müəyyən edir. Amma mən deməzdim ki, bütün hekayələrimdə sonluq yoxdur. Məsələn, “Şax Yeriyənlər”də, “Dinc dövrün şəhidi” publisitik hekayəmdə sonluq var. Amma siz düzgün qeyd etdiyiniz kimi, elə hekayələrim də var ki, orda artıq sonluğu buraxıram oxucunun öhdəsinə.

Fuad Cəfərov: Siz məni tanımasanız da, mən sizi tanıyıram, bir yerdə bir neçə tədbirlərdə olmuşuq. Şəhər mövzusu doğrudan, çox maraqlı mövzudur. Özümün bilavasitə sənətim şəhərlə bağlıdır. 

Şəhər həyatının tələbləri, zövqü, şarmı başqa olur. Öyrəşdiyimiz həyatın mahiyyəti getdikcə formasını dəyişərək hardasa kənd həyatı ilə çuğlaşır. Burda artıq romantika yoxdur, burda artıq insanların bir həyatı var ki, orda hər şey dəqiqliyə bağlıdır, “vaxt qızıldır” prinsipi işləyir. Bir fotoqraf var, Qafqazdakı insanların üzünü çəkir. 

Elə layihənin adı da “Qafqaz insanının üzü” adlanır. Tez-tez Gürcüstanın, Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində olur. Bir dəfə ona dedim ki, gəl, Bakıdakı insanlar üçün üz yaradaq. Çünki bizim buna uyğun olan obrazlar toplusuna, kolleksiyaya ehtiyac var. Ziyalı nə deməkdir? Ziyalı sözünü artıq işlətməyə ehtiyac varmı? Yeni menecerlərimiz kimlərdir? Yeni küçədə dayanan ən ucuz adamlarımız kimlərdir, yəni bu obrazı yaradaq, artıq belə bir praktika var, belə bir jurnal var Amerikada. Mən istərdim, Azərbaycanda da Bakı şəhər mühitini əks etdirən bir jurnal olsun və siz orda öz hekayələrinizlə çıxış edəsiniz.

İbrahim İlyaslı: İnsanı yazmaq üçün əvvəlcə insanı öyrənmək lazımdır. Öyrənir, araşdırır, insanı bilir, sonra da onun haqqında yazırlar. Bizim nəsrdə çox təəssüf edirəm ki, oxuyub görürsən ki, yazıçı ya insanı öyrənə bilməyib, ya da bu insanı, ümumiyyətlə bilmir, amma bəzənsə sevinirsən ki, bəzi əsərlərdə bunun cizgiləri az da olsa var. Amma yazmaq istedadı yoxdur. Təhkiyəsi yoxdur, onu oxunaqlı edə bilmir. Nə yaxşı ki, hekayə nəsrin elə bir formasıdır ki, kiçik olsa da, yazıçı bütün bacarığını orada sərgiləyə bilər. 

Bəli, Alpay Azər o mənada bayaq düzgün qeyd etdi ki, çağdaş Azərbaycan nəsrimizdə ciddi yazarlar, əsərlər mövcuddur. Düzdür, sistemli şəkildə oxuya bilmirəm və bu, mənim öz günahımdır. Bunlar sayca çoxdur deyə bizim gəncləri təbliğ olunduqca, baxıram, oxuyuram və oxuduqlarım arasında yaxşı mətnlər görə bilirəm, amma bütöv şəkildə gözəl bir Azərbaycan hekayəsi, gözəl bir povest, gözəl bir roman oxumaq istəyirəm. Bu hardadırsa mən onun dalınca gedərəm və vəsait də xərcləyərəm, taparam, onu oxuyaram. Mən bunu çox istəyirəm, amma təəssüf ki, bu, dağınıq şəkildədir. Bizim çağdaş nəsrimizin mənzərəsi məhz belə olsun və ciddi bir əsər olsun.  

Sevindik Mehman: Bilirsiz, insan yazanda şərt o deyil ki hansı mühitdə yaşayır, ondan yazsın. Ola bilsin ki sənin şəraitin yaxşı olsun, amma acınacaqlı bir həyatdan yazasan, bunun fərqi yoxdur, əsas odur ki sənin ortaya qoyduğun bir ideyan ola, məsələn, insanlıqdan yazasan, bir problem qoyasan. Ona gorə də mən düşünmürəm ki, insan elə  mütləq yaşadığı mühiti yazmalıdır. Alpay qeyd edir ki mən yazanda şəhər mühitini yazıram, bunun dəxli yoxdur harda baş verib hadisə, şəhərdəmi, ya başqa yerdə, əsas odur ki, problem qoyulub. Ümumiyyətlə, söz yazılanda insan faktoru nəzərə alınmalıdır, mən şəxsən belə qəbul edirəm və yazanda da o cür yazıram. 

Götürək müharibə mövzusunu, biri müharibədə iştirak edir və gördüklərini yazır, amma müharibə elə bir həngamədir ki, hansı bir əsərlə ya cümləylə çətin ifadə edəsən, onu əvvəlcədən dərk etmək lazımdır. Onu da birbaşa  dərk etmək olmur, tədricən dərk edirsən. 

Əli Mirzəyev: Biz mövzudan bir qədər kənara çıxırıq, mən bu kitabda oxuduğum hekayələr içərisində “Babam”   hekayəsini xüsusi vurğulamaq istərdim. Pafoslu səslənsə də, deyəcəm ki, bu kiçik hekayə mənə Q.Markesin “Yüz ilin tənhalığı” əsərindən daha çox zövq verib.

Qarabağ mövzusu əslində bu dəqiqə çox çürümüş mövzulardan biridir, Qarabağ mövzusunda o qədər əsər yazılıb ki, indi də ədəbiyyatımızda süni şəkildə “mübarizləşmə” gedir. 20 yanvar, 26 fevral tarixlərində hara baxırsan, hansı saytı açırsan, Mübariz haqda yazılar görürsən. Ən əsas problem ciddi oxucu yetişdirməkdir. Əgər biz zovqlü oxucu yetişdirə bilsək, yazıçı da öz oxucusunu düşünüb ortaya səviyyəli, ciddi bir əsər qoyacaq və güclü əsərlər yazmaq məsuliyyətini dərk edəcək.

Xan Rəsuloğlu: Mən yazını adi oxucudan səkkiz dəfə çox sürətlə oxuyuram, bunun üçün xüsusi kurs keçmişəm. Romanları çıxan yazarlar da var, ad çəkmək istəmirəm, on səhifədən çox oxuya bilmirəm. Dil çox pintidir, indiki yazıçılara baxıram, cümlələrində o qədər qrammatik, üslub xətaları tapıram. Alpay, sən öncə dedin bir hekayənin üstündə beş, altı ay işləyirsən, kaş, bütün yazarlar belə ola. Məsələn, Tolstoy bir romanının üzünü dəfələrlə köçürüb. 

İbrahim İlyaslı: Bizim nəsrin problemlərindən biri mətnlərdə redaktə işinin zəif olmasıdır. Məsələn, Rus dilində hekayə, ya roman oxuyursan, orda sözlər anında başa düşülür, bizim dildə onun qarşılığı var. Bizim yazıçılarda onun qarşılığını tapa bilərsən, tamam başqa məna verir. Amma mətn həmin sözlərdən ibarət ola bilməz. Yazıçının güclü istedadı ola bilər, hərf səhvinə yol verə bilər, bu o demək deyi ki, bu yazıçı yaxşı yazıçı deyil.  Elə yerdə artıq redaktor, korrektorun yeri bəlli olur.

Xan Rəsuloğlu: Elxanın özündən tutmuş, Varisindən tutmuş avropalıların da ciddi redaktorları var və onlara çox yaxşı vəsait verirlər.

Sevindik Mehman: Müəllif redaktə işinə çox ciddi yanaşmalıdır. Məsələn, mən özüm bir neçə səhifə yazıram, sonra bir müddət yazmıram və bir ay sonra açıb baxanda öz yazdığıma gülməyim tutur. Mən nə yazmışam, özüm özümü artıq bəyənmirəm, indi gör başqa adam onlara baxanda nələr çıxarır o mətndən. Kənar adam ona baxanda başqa situasiyalarla yanaşır. 

İbrahim İlyaslı: Alpay bəy, yeri gəlmişkən, əsərlərinizi özünüz redaktə edirsiniz, yoxsa kiməsə verirsiz redaktə edir? 

Alpay Azər: İlk hekayələrimi, düzünü deyim, atama verirdim, o, redaktə edirdi və çoxlu dil qüsurları tapırdı. Hal-hazırda özüm yazılarımı redaktə edirəm. Bəzən dostlara verirəm, dostlar öz fikirlərini, münasibətlərini bildirir. Onlar da yazıya öz üslub, redaktə xarakterli fikirlərini bildirirlər. Bir sözlə düşünürəm ki, peşəkar, püxtələşmiş nasir öz əsərinin üzərində çox işləyə-işləyə öz əsərinin redaktoru ola bilər. 

Əli Mirzəyev: Həqiqətən bəzi əsərlərdə elə cümlələrlə rastlaşırsan ki, AZTV-nin dublyajına oxşayır və çox süni alınır. Obraz, deyək ki, ingiliscə söyüş deyir, tərcümədə isə obraz deyir “Cek, sənin anan pis yola düşüb”. Nəticədə tamamilə gülməli və yersiz tərcümə alınır. 

Yeri gəlmişkən, sizin hekayələrdə bir-iki yerdə diqqət edim, oxucuların  gözlədiyi əsas səhnələr var, amma risk etməmisiz o səhnələri tam çılpaqlığı ilə verəsiniz. Bunun səbəbi nədir?

Alpay Azər: Bu daxilimdəki senzura ilə bağlıdır. Deyək ki, Seymur Baycan, Əli Əkbərin istedadını etiraf etsəm də, onlar kimi mətnlərdə söyüşlərdən istifadə edə bilmirəm. Amma deməzdim ki, mən konservativ yazıçıyam. “Slovak qızı”, “Su.... su”, “Özündən küsən gəlin” hekayələrimdə məncə, siz dediyiniz açıq-saçıq səhnələr qismən də olsa, çılpaqığı ilə verilib.

Günel Eyvazlı: Bir də ki, deyirsiniz hekayələr yaşadıqlarınızdır. Siz gözləyirsiz ki, bir az yaşantılarınız artsın, sonra daha çox hekayə yazasınız?

Alpay Azər: Qismən elədir,  yazdıqlarım ya gördüklərimdir, ya da real həyatda baş verə biləcək görmək istədiklərim, bir sözlə, mənə doğma olan nəsnələr, hadisələrdir. Və sonda insanın həyat təcrübəsi artdıqca yazı təcrübəsi də artır.

Günel Eyvazlı: Bir də az öncə söyüşlərdən, jarqonlardan söz düşdü. Mənə elə gəlir ki, ədəbiyyat özündə estetik dəyərləri də daşımalıdır. Mən isə mətndə hədsiz söyüşlərdən istifadənin əleyhinəyəm, çünki cəmiyyətdə o qədər, ətrafımızda kifayət qədər tərbiyəsiz insanlar da var və  ədəbiyyat da bunu təbliğ edirsə, bu yaxşı hal sayıla biməz.

Əli Mirzəyev: Türkiyənin məşhur yumor ustası var - Cem Yılmaz. Deyir, 70-ci illər türk filmlərinə baxırsan, bir nəfərin ailəsini gəlib öldürürlər, bu dayanıb baxır, “hayır olamaz” deyir, yəni bu mümkün deyil. Ən azından qatil olan insan, mafiyanın üzvü olan insan, mafyozların dilində danışmalıdır. Elxan Elatlının da əsərlərində, söhbət mafiyadan gedir, bir dənə də olsun söyüş yoxdur, bu artıq süni alınır. 

Cəmilə: Tərbiyə və tərbiyəsizlik geniş anlamlı bir sözdür, amma biz ona dar mənada baxırıq. Tərbiyəsiz deyəndə ifrat çirkin sözlər fikirləşirsən, amma tərbiyə geniş anlamlı sözdür, tərbiyəzsizliyi tərbiyəvi mənada da işlətmək olar.

Xan Rəsuloğlu: Puşkinin bir gözəl sözü var, hər şey haqqında danışmaq olar, amma hər şeyi danışmaq olmaz. 

Emil Maqalov: Biz nəyə qadağa qoymaq istəsək də, o daha çox yayılacaq. Mən o vaxt 20 yanvarda işdən evə gələndə orda ən çox “Oxu məni” qəzeti satılırdı. Orada daha çox lüt şəkillər var idi. Sonradan o qəzet bağlandı, bu gün real danışsaq, gül-çiçəkdən yazsaq, o oxunmayacaq. 

Əli Mirzəyev: Müəllifin adını unutmuşam, oxuduğum əsərlərdən birində tələbə oğlanların yaşadığı evin təsviri verilib, amma bu mühitdə bir dəfə də olsun söyüşdən istifadə edilmir. Oğlanların yaşadığı tələbə yataqxanasında söyüş sözlərin istifadə edilməməsi mümkün deyil. Məsələn, Alpay müəllimin “Oleçka” hekayəsində əsərin qəhrəmanı dostu Sadıqla bir yerə qonaq gedirlər. Hər ikisinin qonaq sahibinin yeniyetmə qızına gözü düşür. Dostu ona o dəqiqə deyir ki, əclaf, gözünü o qızdan çək, o qız mənlikdir və artıq əsərin bu yerində işlənən bu tipli sözlər həmin situasiyanın səmimi, təbii təsvirini verə bilir. Bu baxımdan hesab edirəm ki, senzuralı hesab etdiyimiz sözlər mətndə bəzən yerində öz yerini tapmalıdır.

Tədbirin sonunda müəllif Cek Londonun və Moppasanın kitablarını tədbirdə aktiv iştiraklarına görə Günel Eyvazlıya və Əli Mirzəyevə təqdim etdi. Növbəti həftə “Şax yeriyənlər” kitabının müəllifi Alpay Azərin müsahibəsi yayımlanacaq. Müəllifə sualı olanlar, tədbirlə bağlı fikir bildirmək istəyənlər 06.02.2013 tarixinə qədə[email protected] ünvanına yaza bilər.

Publika.az, Feyziyyə